Katalog

Demokrasinin Kilittası olan anılar Nermin Neftçi "Demokrasinin Kilittaşı" ısımlı yapıtıyla hem sıyasal anılarını yazdı, hem dc sıyasal yas.amımizın t.ok onemlı bır kesitının bılınmeyen yönlerıne açiklık gctırdı. Dr. ALEV COŞKUN lkcmı/dc polıtıkacıl ır, burokratlar dc v lc t adamları anılarını yazmı yorlar Bovlc bıı gelenek verleşme mış Bır/amanlaroncmlıycı ışgal edenler, ark ıl ırında anı bıraknıadaıı bıı ıkımlerını gelecek kuşaklaı a aktarmadan /aman ıçın den akıp gıderlcr Omcğın 7 urkıyc ( umhurıyen'nın ku ruluşundan bu yana 25 başbakan gclmış acaba on lanesınm adını sayabılen çıkar mı' 1 langısı sıyasal anılarını yazmıştır ( umhurıvctın kuruluşundan bu yana 75 yıldıı bakanlık koltuğuna oturabılcnlcr 1000 lcışfi cıvatındadıı (Bu sayı Sulcyman Coşkun uıı Turkıye'de Politıka 19201945 adlı vapıtından cıkarılmıstır) Acaba bu bm kı^ıdcn kaı,ı vaşadığı olayları gclc cek kuşakl ıra taştyabıldı, sıyasal harekct lcrı yazdı Bırclın parmaklan kadarbılede gıl AmaTurkıyc nmılkkadın Kultuı Baka nı Nermuı Nehçı bırılkedaha ımzastnıat tı Demokrasinin Kilittaşı Anılar ısımlı ya pıtıyla hem sıyasal anılarını ya?dı, hem dc sıyasal yaşamımı/ın cok oncmh bıı kesıtı nın bılınmeyen yonleııne açiklık getırdı Bu yapıt klasık bır anı kıtabı dcgıklır Bu yapıt, klasık bırguncc de değıldıı Tarıh ta nh, gun gun olup bırenı anlatmaz Ama, yapıt ozellıklc 1960 1975 arasındakı lurk sıyasal yas,amındakı onbcş yıllık bır dılımın sıyasal ço/umlcmcsıdır Bu t,ozumle medc kilittaşı Cl IP ve onun genel ba^ka nı tarıhı kışılıgıyle tnonu'dur Zaten kıta bın kapa^ında Inonu nun ıesmı var Altyazı Demokrasinin Kilittaşı. Boylecc kıta nın kapa£ından başlayan bır ana fıkır, uım kıtap boyunca ışlenıyor Demokrasinin kilittaşı înonu 391 savfahk ve TESAV (Toplumsal, rkonomık, Sıyasal Araştırmalar Vakfı) ta rafından gc<,en ay yayımlanan Neftçı'nın bueserı guncclbıranlamdataşıyor Çun ku kıtabın gclıı ı 8 yılhk kesmtısız ılkoğre tun yardım fonuna bağışlanacaktır leler akıcı bır uslupla anlatılıyor (Neftçı ler ın ıkı oglu Pıol Suıan Nefttı (Bılgısa yar) Pıof Salıh Neftçı dır (Lkonomı Hurnyet va/an) Partınuı seçımlerdekı sandık mus,ahıt lığınden ılçc başkanlığına, mılletvekıllığı nc, Partı Mcclısı \e Merke/ yonetım kuru Iu uyelıgıne gıdcn çetın ama o dcrece he yecanlı, o deıcce anlamlı yolda geçen po lıtık anılar, an ımsamalar çozumlernerDO lumdc vcr alıyor Nciının Nehçı vc mutcvcfta cşı Nı/a mcttın Nehçı, D P'nın hukuk dısı uygu lamalarından etkılenırler Yavaş yavaş CI IP yc ısınırlar Oncelcrı tstanbulil Mer kcvındevchmınonu llcesındc partıyc htı kukı vaıdımlarda bulunurlar, sonralau partıdc vuksclırlcı Ncımın Nehçı polıtıkada deneyımı olan bır kısı Oncc lstanbul'da Emınonu orgutunde çaL^ıyor Lmınonu (.HP Kadın kolu Başkanı ( HP I mınonu tlcc Ba^ka nı oluyor 1965 scçıınlcıuıdc Mıllı Bakıye den Mıış Mılletvekılı 1969 seçımlerındc, Muş'tan adavlık koyarak on seçımleıe gı nyoı ve yenıden seçılıyor Partı Mcclısı Uyesı, Grup Yonetım Kurulu Uyesı, Meı kc/ Yonetım Kurulu Uyesı oluyor Mcc lıs'tei BMM'nın ılk kadın Basjkan Yardım cısı, daha sonra, ılk kadın Kultur Bakanı olaıak gcirev yapıyor Ilklcre ımza atan bır kısılığı var Nermin Neftçı'nın Şımdı de Turkıyc'nın ılk Kul tıır Bakanı olarak, sıyasal anılarını yazıyor Kıtapta o/ellıkle 12 Mart Donemı ve ( 1 IP nın ortanın soluna yonelısı aıılatıl mı^ Partı ıçı durumlar Inonıı'nun aldıgı va/ıyet I ccvıt'ın rolu açık bır şckılde bc lırgınle^ıyor tlkasamada lnonu nun I ce vıt'ı nasıl koruyup yeşerttı^ı ortaya çıkı yor 12 Mart Harcketı'nden yumuşak bır bıçıınde demokrasiye gcçışın saglanması ıçın tnonu'nun çabalan bclgclctle anlatılı yor Kıtabın eksenı sıyasal yaşam vc tno nu'dıır 12 Mart 1971 olayının karmaşık yapısı anlatılıyor 12 Lylul 1980'ıntohum İarının 12 Mart 1971 'de atıldığı beLrtılıyor ( HP'de başlayan ortanın solu hareketı nın aşamaları, o sırada ortanın solu ekıbı nın ıçındc bulunan kadın yazarın duygu sal dokunmalarıyla, hassas ılmıklerlc oruluyor Anıların dığcr ılgınç yonu, Nermuı Neftçı'nın Muş Mılletvekıllığı'dır Nermin Neftçı, lstanbul'da CHP Emınonu tlçe Başkanböı gorevını yuruturken, 1965 se çımlerınde etkın çalışmalar yapar 1965 se çımlcrtndc Mıllı Bakıye sıstemınden Muş Mılletvekılı seçılır Gazetelerkendısını bır olçudc kuçumserlcr Ama bu kadın polı tıkacı Muş'ta o derece etkın çalışır kı Muş'un ve Dogu'nun sorunlarını, Meclıs kursusune o derece heyecanla ve yetkıyle taşır kı, orgut onun yanında yer afır 1969 seçımlcrınde Nermin Hanım, koy koy dolaşır ve Istanbullu bır kadın Muş'tan tum feodal bağları da yıkarak on seçunlerde CHP'nın îıste başı olur ve bılcöının hak kıyla tekrar mılletvekılı seçılcrcK Meclıs'e gırcr Doğuda Mtış'ta, feodal yapının yııtılıp atılması, lstanbul'dan gelen bır kadının onseçımlerı kazanması, bu zafen gerçek lcştıren muhtarların, ılçe başkanlannın ve delegelerın bır yenıleşmeyı, bır degışım, yapmış olduklarını duyumsamalan, goz lerınden okunması tşte tum bu olgular, Muş macerası, Do ğu Anadolu'nun sorunları bır kadın yaza rın dokunaklı, an ve duygusal uslubuyla kı tapta verılır kı bu bolunı yer yer okuyucu nun gozunu yaşartmaktadır Kıtapta, geç Nermin Neftçt'nin anılan "Kilittaşı" U Meryem in göğe ağışı" Toledo Santa Cruz Muzesl ıçınde erıtmesitu bılmış vc hc r yapıtında kendısı olarak gorunmcsını başarmış bır sanatçı goıuntusu yansıtır Gırıt ve Bı /ans geleneğınden Tolcdo'nun ycrcl at mostcıınc u/anan oldukça kaımaşık ıl gınç vc merak ^ckıcı bırgoruntııdurhu Ispanva t].\ dıızenlcnen '98 KuşagV scr gısıylc vc ılk basımı 1910 da vapılan Ma urıce Barres'nın Greco ou le Serrct dc Toledc' ısımlı kıtabıyla ılgıleı ı uzeı ınc çe ken ve hakkındakı araştırmaların genış lcmesınc yol açan H Grceo, bugune ka dar ıçıne kapanık ( solıtaıre ) sıra dışı Cextravagant') vc ustun yetcneklı Cgcnı aDbıı sanatçı olarak tanımlanagelmıştır Cağdaş eleştırmenler, ondakı pıktural buyunun bıleşenlerını, kendı donemının manıyeııst sanatçılarında tanık oldugumu7 ancak cn seçkın temsılcısıne Gre co'nun kışılığınde rastladığımız yonuyle, oranların klasık olçulcr dışına taşırılma sı olaıak goımuş vc bu derın ozgunluğu, daha çok da Toledo iklımının ayrıcalıklı yapısınabağlamışlaıdır Geıçektendels panyol yaşamı vc kıılturu ıçınde taşıdığı /engın mo/aıklc, ona gcnış bır ıkonogı a fık repettuaı sunmuştur Portrc vc pcy sajlar da, bu ıkonogralıyı, bır tarafından bcslcyıp olgunlaştırmıştır Ancak, onun ı/ınden gıdcnlcrı bulmak ?ordur gcnc de Oğrenulcn aıasında cn başarılı olan Luıs Fııstan da hocasınm atelyesınden ayrıldıktan sonra, Caravag gıo'ya ozgu bır 'tenebrısme e yonelmek le, Cıreco'nun yolundan sapmıştır Daha 1500'lu yılların başında, [acapo Pontormo nun, Ronesans ın yerleşık de geıleıınekarşıbırtııtum ızlcdıgı veolçu luluöc aykırı rcsımlcı yaptığı ıçın Vasaıı tarafından eleştırıldığı go/ onunc alınır sa, Cl Greco'nun ıcscl bır hrtınayı yansı tan resımlcrının aykıı ılığı daha lyı anlaşı labılır Çızgıler ve rcnkler arasındakı do ğal oranlan, yanı curytmıc yı bozmayı goze alan Ll Greco ancak bu yontemle XVII yıı/yıl sanatında dcvnmcı bır kışi lık oluşturabılmıştı Azıze Theresc, 'do ğada gorebıleccgımız hcr şeyden daha parlak, daha aydınlık' şeyler gorduğun den so/ etmıştı Hıçbır ressamın yapa mayacağına ınandıgı bu şeyler El Gre co'nun resımlerındc ıç dunyanın dışavu rulmuş yala/lanna donuşmuş bıçıınlerıy le, bı/e kendılerını kabul ettırırfcrB " Yaşam bır duştur', C de la Barca (1600 1681) El Greco / Maunce Earres / Ç cvırcn Kaya Ozsız&ın / Imgu kıtabıvı / 191 v CUMHURİYET KİTAP SAYI 414 mıştcn gunumu/c po lıtık vorumlar vc do kundurmalarda ycı ılmaktaclıı Omcğın 5 (Maganustıı Ku ı ulta> zafcrlc bıtmış ın Lccvıt c.ırulan OtmokrtıİRİn KİLİTTAŞI bııkaçkırcmıtkopiu Anılar dıyc koiHişmustuı \a/ıı buna karşı Lccvıt ın kubbcyıtu tan kılıtlaşının sokulup atıldığınd ın h ıbc rı yoktu Bunu /aman gostcıır dıyoıdum îçundcn Kcşkc o kubbeyı tııtan kilittaşı na dokunmavıp ycrındc lîirakaıak bınavı rcstore edebılseydık dıye het /aman dıı şunmuşumduı ' (s 252) Ymc bır başka ycıde yazaı kıtabın ek scnı olan kilittaşı ıçın şoylc ya/ar ' tnonu ıılkc ıçın olduğu gıbı ( HP ıçın de bulunduğu yerc saglamlık getırcn bır çeşıt 'sıgorta' vc bır 'kilittaşı gıbıdıı Bu saölambınanıniciguvcncelı oğretıcı vc ve nıleyıcıbırokuldur IsmctPaşaokulıı Bı /e gorc hcpınıı/ 1 cc\ ıt dc dahı! olnı ık uzere, bu okulun oğrencılerıyclık 12 Mart Muhtırası ıle gelcn sosyal vc sıvasal dep rcmlerden, butun zayıflatıcı davranışlaıa vcetkılererağmen bu kılıttasının saölam oluşu \c dırcnmc gucunun bulunuşu ıle se lameteçıkabılmıştık ( 11P'nın yapısından sokulcn bu kılıttaşından sonıa bı/c gorc her an dagılma tehlıkcsı ıçınc gırılıyordu " (s 286) tnonu artık yoktur, partıden ayrılmıştır Senato iU tabıı scnator olarak gorcv yap maktadır Nermin Neftçı, ogunlerı yn/ar ken.geçmışle gelecegın çozumlcrını Ata turk dcvrımlen ve laıklık tlkesıyle gunu muz polıtıkasının aldığı bıçımlcrı şoylc vurgular raşa'nın kısılığınde, partının başkanlı ğıılebıHıktc,bırdevlctkoruyuculuf*unun demokratık bır olçu ıle yan yana geldıgı nı Turkıye gerçcklcrındcn dc guç alaı ak şc kıllcndığını ve 'bıı tnonu polıtıkasına' do nustıığunu gorduk ( )na gorc, demokratık ve laık karaKterlı I urk Devletı'nın sağlık lıolaıak yaşatılabılmesı ve çağa açılışını ya pabılmcsı ıçın partılcı, sırasında partısel çıkarlarından ve taktıklerınden sıyasetçı ler ıse kışısel ısteklcrındcn bır surc ıçın dc olsa ozverıdc bulunabılmclıdırler Paşa ın ce ayarda kurulmuş olan, denge sağlayıcı bulunan bu tutumun yerı gcldıgı zaman butun poktıkacılar ve partı başkanlarınca da clc alınmasını vc uygulanmasını arzu cderdı Boyle ulusal anlamlı bırgcnel pren sıbın kabulu, ona gorc demokratık hayj tımızın ıçınde bulunduğu çeşıtlılığe hıç 7 A rar vcrmeden partılcrın ayrı ayrı çalışma larına ve pıogramlaıını uygulamalarına uzun vadede, guç katacak vc surcklılık sağ layacaktır dıye duşunurdu " (s 352) Kıtap şu cumle ıle son buluyor "12 Mart'tan sonra ulke gerçeklenne uygun suzluğu ıspatlamış yonetımlenn başa gcl nıesınden cıddı endışe duyuyorum" dıycn Ismet înonu meger nc kacîar da haklıymış Bu yapıt, CHP orgutunde, parlamentoda, Meclıs Başkanlık Dıvanı'nua ve hukumet te gorcv yapmış bulunan devlet kadını duzeyındekı bır polıtıkacının yaşammı ve bır doncmın değerlendırmesını ıçerıyor Geç mışle geleceğı baöbyor Tum nolıtıkacılar, sıyasetle uğraşanlar okuınaliclır Bana gelıncc, gcnçde olsam o gunlerın ıçınde bulunmuş, kımı olayları yaşamış, bır eskı pohtık luşı olarak bu çok onemlı gunlerı belgeleştırdıgın ıçın, gelecek ku şaklara aktardığın ıçın elıne sağlık, beynı nc saglık Sayın Ncı mın Neftçı dıyorum O gunlerde CtîP'ye buyuk hızmctlcr sunaıı, Nermin Neftçı'nın de cıddı bır polırıkacı olarak yetışmesınde sorumluluk taşıyan, yaşayan, cıddı bır devlet kadını olmasında bırıncı derecede rol oynayan vatansever ınsan merhum Nızamettın Neftçı'yı de saygıyla anıyorum. • * Demokrasinin Kilittaşı Anılar/ TESAV Vakfı Yayınlart/ Ankara, 1997/ 391 s SAYFA 13 Kıtap Ankara Hukuk hakultesı'nde, KerkuK dogumlu Nızamettın Neftçı ıle, tstanbul dogumlu Nermın'ın "ortak yaşa ma ' ayak basmalarıyla başlar Hcr ıkısı de genı, Cumhurıyetın yetıştırdığı gelecek va at cdcn ıkı gcnc, her ıkısı de Ataturk'e ıçtenlıkle manmışlar Kıtapta, çok partılı sı yasal ya^ama geçışın ana cugılerı verılır 1950'de DP nın ıktıdara gelışı, o heyecanlı gıi7el gunlcr anlatılır 14 Mayıs 1950 ge nel seçımınden sonra kendı ısteğıyle ıktıdardan ay rılan CHP vc onun lıderı Ncvv York Tımcs'ın "Türkiye Demokrasiye Oy Verdi" ba^lıklı yazısında belırtıldığı gıbı "Scçım kaybctmı^ olmakla beraber, Turkıye'ye demokrası yolunda buyuk adımlar attırmak hususunda en buyuk hisse Ino nu'yc aıttıı Bu cepheden cle alınınca, son seçım onun zaferıdır " dendıyordu Sıya safgclı^melcr surerken, bu ıkı Ataturkçu gencın ya^am savaşlan dabaşlıyordu KerKuk'te geçen gunlcr, ıkı oğullarını yetıştır mek, okutnıak ıçın annenın katlandığı çı