Katalog

tki Dünya savaşının ardından Piscator ve arkadaşları için savaş kavramını yeniden sorgulamak kaçınılmaz oldu. Bu amaçla Tolstoy'un "Savaş ve Bariş" adlı romanım seçmeleri ıse bir rastlantı değildir. Özellikle Tolitik Tiyatronun' kurucusu sayılan Piscator'un düşünsel temeli ve sanat anlayışı, onu Tolstoy'a yaluaştırır. Bu sanat anlayışının ifadesini eserdeki şu sözîerde bulabiliriz: "... Tiyatro bizim için kansız, cansız, yüreksiz, sadece kendi için yapılan bir sanat değil, geleceğin haberciliğini yapabileceğimiz, açıklayıp sarsabileceğimiz bir tartışma alanıdır..." Piscator ve arkadaşlarının hazırladıkları "Savaş ve Barış*' artık dilimizde. HASİBE KALKAN osna'da şimdilik bitmiş gözüken bir savaş, Çeçenistan'da bir alevlenip bir külıenmiş gibi görünen savaş, Irak'da dış güçlerin kontrol altında tutmaya çalıştığı aynı tarafta görünenlerin bile /aman zaman kendi aralarında çatıştığı bir iç savaş ve ülkenıizin güneydoğusunda bir türlii bitmek bilmeyen, sayısız insanın yaşamına mal olan bir başka savaş... Ve bizler savaşlarla çevirili bir karaparçasının üzerinc oturmuş, Tolstoy'un deyimiylc doğal hayatın sürüp gittiğine inanıyoruz. Devletler ve ulusların neden savaştıklarını biliyoruz. Maddi çıkarlar ve iktidar hırsı bu nedenlcrden bazıları. Ya insanlar. İnsanlar niçin savaşırlarP tnsanın özünde var olan kötülük ve saldırganlık duyguları mı kendisinin diğerinden üstün olduğunu ıspat etme arzusu mu yoksa vatanını ve/veya kendini ve Savaş insan yaratılışına avkıpıdıp yakınlarını savunma zorunluluğu mu insanlan savaşlarda isteyerek yer almaya iter? Iki Dünya savaşının ardından Piscator ve arkadaşları için savaş kavramını yeniden sorgulamak kaçınılmaz oldu. Bu amaçla Tolstoy'un "Savaş ve Barış" adlı romanını seçmeleri ise bir rastlantı değildir. Özellikle 'Politik Tiyatronun' kurucusu sayılan Piscator'un düşünsel temeli ve sanat anlayışı, onu Tolstoy'a yaklaştırır. Bu sanat anlayışının ifadesini eserdeki şu sözîerde bulabiliriz: "... Tiyatro bizim için kansız, cansız, yüreksiz, sadece kendi için yapılan bir sanat değil, geleceğin haberciliğini yapabileceğimiz, açıklayıp sarsabileceğimiz bir tartışma alanıdır..." Tolstoy'a göre amaçsız sanat olamaz. Sanatın başlıca amacı ise insanlar arasındaki ilişkilerin düzelmesine yardım etmcktir. Bu ilişkilerin düzelme.sinc kc sinlikle yardım etmeyen bir şey varsa, o da savaştır. Sonucu rastlantıya dayan dığı için, savaş insanlık dışı, insan yaradılışına aykın bir şeyılir. Savaşın sonııcu rastlantıya dayalıdır, Tolstoy, Napolyon'un Rusva scferini eksen alarak, değişik kesımlerden bireysel kahramanların hayatlarını pano ramik bir bütün içinde ele almıştır. Bireysel zamanlarla toplumsal /amanm içiçe geçtiği, bütün bunların savaş olgusu tarafından dolaylı ve dolaysız derinden etkilendiği "Savaş ve Barış"ın uyarlanmasında, Piscator romanı, kendi ideolojik düzlemine oturtur. "...Birçokları Tolstoy gibi savaş politikasının Tolstoy klasiginin tiyatro uyarlaması: Savaş ve Barış silcisi olan babası yaşlı Prens ile çatışması kaçınılmazdır artık. Ancak yaşamdaki görevi konusunda hâlâ kuşkuları olan Andrey, genç, güzel ve akılfı Nataşa ile tanıştıktan sonra asıl misyonunu kavrar. ... "İnsan Haklarının Rusya'da kanunlaşmasını sağlamamı gerekiyor. Yani barışa kavuşma hakkını..." Andrey barış için harekete geçerken, Napoleon 1812 yılında yeniden Rus sınırına dayanır. Ne de olsa savaş kârlı bir iştir, Napoleon'un sahneye projeksiyonla yansıtılan belgesinden anlaşılacağı gibi: Gelir Gider Üçüncü Koalisyon75,5 milyon frank Kazanç 27,0 özel hayatı altüst edip mutsuzluklara yol açtığını düşünse bile, hayat sürüp gidiyor diye kendilerini avutuyorlardı. Âma günümüzde böyle bir düşünceyle artık avutamayız kendimizi. Açıkça konuşmazsak belki birgün hayat sürüp gitmeyecek artık..." Oyun, üç perde ve on üç bölümden oluşuyor. Romandaki çeştili düşüncelerin olanca aynntı zenginliğini ve ibret verici durumların tümünü sahnede yansıtmaya çahşmamış, uyarlamacı. Bunun yerine, yalnızca öyküyü canlandırmava yarayan bölümler seçilmis, arada kopuklukların oluşmasmı engellemek ve oyunun asıl iletisinin ortaya çıkmasını sağlamak için bir anlatıcı kullamlmış. Anlatıcı oyunun başından sonuna deîrsahne üzerinde tüm teknik donanımmı vc ışıkları idarc eder, seyirciyi yonlendirir, yönetmenin dtvamı niti'liğindedir sanki. Seyircinin oyun karakterleriyle özdeşleşmesini engellemevi amaçlayan bu unsura, Piscator birkaç teknik tlaha eklemiştir. Devrimin hizmctine sunduğu tiyatrosunda amaç hcr şeyden önce bütüncül bir dünya görüşü vansıtmaktır. Tarıhscl materyalizme dayanan düşüncelerini sahnetle olabildiğince etkin kılabilmek için belgeler, projektörlcr vc dia pozitif kuüanmıştır. Seyircinin algı gücünü arttırmanın yanı sıra toplumun ve siyasetin çok katmanlı yapısını da daha iyi gözler önüne serebilmek için döner sahne ve simultane oyuna izin verebilecck çok katlı sahneler içeren bir "Total Tiyatro" yaratmıştır Piscator. Prens Andrey Bolkonski oyunun başkahramanıdır. Ancak Piscator bildiğimiz anlamda kahramanlar kullanmaz. Onun için kahramanlar bir sınıfın ya da bir çağın temsilcileridir. Prens Andrey, Rusya'nın Napolyon'a karşı katıldığı iki savaşın arasında, Fransız Devriminin tohumlarının yeni Rusya'da filizlendiği, eski kokuşmuş feoaal yapının çatlalklarının iyice arttığı ve yeni devrimci bir ruhla çatıştığı bir dönemin kahramanıdır. Austerlitz savaşı Andrey için içinde bulunduğu kısırdöngüden kurtulmanın bir yolu: ... "Napolyon'a karşı savaşa gidiyorum. Çünkü ona hayranlık duyuyorum. Kcndisine karşı değerimi ortaya koyabileceğim bir düşman o benim için. Napoleon mahmuzlarını Toulon zaferiylc kazandı. Ona karşı girişilen bu savaş da benim hayatımın dönüm noktası olacak. Benim de Toulon zaferim olacak..." 1806 yılında, eve döndüğünde, babasının yanında bıraktığı hamile karısının öldüöünü duyan Andrey ilk kez suçluluk duyar. Çünkü kendi tutkuları, ona ihtiyacı olan insanların önüne geçmişti. IVansız devrimi tohumlarını doğuya ıloğru serptikçe, Reform sözcüğü de bazı çevrelerin ağzından düşmez, köylüler bile ayaklanmaya başlar. Andrey, yakın arkauaşı Piyer in de etkisiyle köklü bir dcğişimc uğrar. Andrey'in eski ve kokuşmuş düzenin tem Dördüncü Koalisyon484,8202,l 280,7 milyon frank Beşinci Koalisyon 164,5 76,1 milyon frank Mallarımdan 70,355,6 14,7 yon frank Toplam 743,1 310,8432,3 frank Aynntı zenglnllğl mil milyon B Moskova'ya kadar dayanan Napolyon Borodino'da durdurulacaktır... "Bana öyle geliyor ki, bizim merkezimiz Napolyon'un kanatlarından birinin karşısında mevzilenmiş bulunuyor. Demck Kİ, Napoleon'un merkezi de bizim kanatlarımızdan birinin karşısında, ama kimse kesinlikle bilnıiyor, öte yandan, her iki taraf da boşluğa saldırabılir. Her şey yarın belli olacak. Her şe\ şansa kafmış..." Evet her şey şansa kalmış. Tolstoy'un, Napoleon'un yenilgi ile çıktığı bu savaşı seçmesindekı neden savaşın sonucunun ne komutanların dehasına, ne silahların gücüne, ne dc öncedcn kestirilebilecek bir başka etkene değil, rastlantıya dayandığını kanıtlamaktadır. Andrey bu oyunda ölsc bile, Piyer geleceğe yönelik umutlar taşımayı sürdürür. Çünkü insanlar düşmanın bir insan olduğunu fark ettikleri ve insanlan sevmenin aslında o kadar zor bir şey olmadığını anladıklarında ...." arihsel kadcr belasını da tanıyacakla ve korkunç bir fırtına gibi söküp atacaklar onu..." • Kaynakça. Lev Tohtoy, "Savaş ve Barış, Oyunlaşttran: Erıotn Piscator, Alfred Neumann, Guntram Prüfe, Mıtos Doyut Yayınları Savaş ve Barış/ Lev Tolstoy/ Oyuttlaştıran: Erıvın Piscator, Alfred Neumann, Guntram Prüfer/ Çeviren Cevat Çapan/ Mitos Boyut Yayınları Fransız devriminin tohumları Tolstoy, torunu İle blrtlkte . SAYFA 9 C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 315