Katalog

Kurtuluş üzerine 10 konferans Son zamanlarda devrim tarihi konusunda yazılan ve farklı bir yorum getirmeye çalışan Bülcnt Tanör'ün kitabı, 19181923 arası dönemi ele alıyor ve bu döneme "Kurtuluş" adını veriyor. Gerçckte bu dönem hem "Kurtuluş"un "Kuruluş"un iç içe geçtiği bir dönemdir. Ama "Kurtuluş" "Kuruluş"tan öncelikli ve yaşamsal bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Bu zaman dilimi ağırlıklı olarak "iktidar" vc "devlet" sorunları ekseninde ele alınmaktadır. MEHMETÖ. ALKAN ılındığı uzeıe Nutuk, Clazı Mustafd Kemal Paşa taıafından Cumhurıyet Halk rırkası'tnn 2 Buyuk Kongrc sı'nde (Bırınusının Sıvas Kongresı oîdu ğu kabul edılmıştır 1 ) 15 20 t k ı m 1927'dc, altı gun sureyle okunmuş ve ar dından da ılk baskıları Arap harflı olarak ıkı cılt halınde yayımlanmiştır Aynı do nemdc bır dc mebuslar ıçın yapılan luks baskısı vardır Latııı haıflcıı ıle ılk ke?, Maarıf Vekalctı tarahndan, 1934 yılında uç cılt olarak bastırılnııştır Turk sıyasal tarihi açısından bıı donum noktası olan Nutuk, yakın geçmişle bır hcsaplaşnıayı da ıçındc baıındınyorelu "1919 sıncsı Mavısı nın 19'une.u gunıı Samsun a çiktım Va^ıycr vc man/aıa ı umumıyc cumlesı ılc başlayan Nutuk, aynı /dtuaıula Ulusal Mııcadcle'nın yakla şık 8 5 yıllık laıılıını de ya/mış oluyordu Bu buyuk yapuıtı bıı o/cllığı dc cumhurı yct tarıhı Tuık devrim taıını vcya ınkılâp tarihi (1980 darbcsındcn sonrakı rcstnı adıyla Atatutk ılkeleıt vc ınkılâp tarıhı) derslerı 1 , 1 ya/ılan kıtapları oldukça ct 11 ) kılcmesıdır Bıı anlanıda resmî ( umhurı yet dcvrını laııh ya/ıcılığının tcmel kay nagı durumıına gcleccktır Bıı nedcnlc l'urk devrim tarılıı ya/ıcılığı da bırbırını tckrarlayan vc bırbırınc son dcrece ben 7er orneklerdcn oluşaeaktır Bu kıtaplar, Nutuk'un Kurtuluş Savaşı ve sonrasını ele alış tamna ve baglamma sadık kalarak yazılmaya çalışıldıgından bazıları onun kopyası, hatta kotu bırcr konyası duru muna duşmuşlcrdır (Nutuk un hukukî duııımunu bılmıyorum, ama, muhteme len CHP'nın malı sayılmak gcrcku Bu nedenle de Nutuk'un kotu bırer kopyası durumundakı bu dcrs kıtapları hakkında I ıkır ve San.ıt Lseılerı Kanunu'na daya narak dava bılc açılabılır dıyc duşunuyo rum1) Sanııım, devrim tarıhı konusunda ılk sayılabılecck cserlerden bırı, Recep Pc ker'ın Inkılâp Dersleri adlı kitabı ıle Mahmud Esad Boz kurt'un Atatürk thtilâli adlı escrıdır Bu ıkınçı kıtap Is tanbul Unıversıte Jü sı'ne bağlı tnkılâp KONFERANS larıhı Lnstıtusu ta rafından basılmıştır Bunun dışında ılk orneklerını Yavuz Abadan'ın verdığı yetkın çalışmaların da yayımlandığını goruyoruz Nutuk'un kopyası durumundakı ders kıtaplarının yanı sıra, bu kıtaplar arasında bır dcrs kı tabı olma nıtelığı olduğu kadar. bu an lamda oluşan "kiasık" çzıgının de dışına çıkan bır eser Prof Dr Bulcnt Tanor ta rafından yayımlandı KURTULUŞ ÜZERİNE Her unıversıteck bu alan ıle ılgılı bı rıınler de kurulmasına karşın ne yazık kı cumhuriyet tarıhı u/erıne bılımscl araştıı malar son derece azdır tlk olarak 1940 lı yılların sonundan başlayarak Prof Dı Tarık Zafer l'ıınaya'nın cumhurıyctc ba kışta yenı, alışılagelmışın dışnıda bu so luk gcUrdığını goruyoru/ Onun, 195O'lı yılların başinda Türkıye'de Siyasî Partiler adlı tcmel kaynak kttap nıtelıgındekı eserı ıle açtığı yol, bu alanda ya/dıöı vc 'Iurk hiyasal tarıhı aı,ısından surcklılığı" 'ıdeolojilcrı 'kurumları' vc "kurumla^ mayı" ıncclcyen kıtapları ve bır kısmını Devrim Harckctleri tçinde Ataturk vc Ataturkçuluk adlı eseıınde topladığı ma kalckrıou doııum noktası olu^turuyor dıı Onun a<,tıüı yol son detcte oncmlıy dı tlkın 'Cumnuııyct"ı bır suıeklılık ola rak ele alıyor, o/cllıkk dc II Mcşıutıyet Donenıı'nı bıı baslangıç olarak kabul cdı yoıdıı Ikınci olarak da Ataturk'un lıdeı lığı ycılı ycnnc oturttıluyor anayasa vc sı vasct bılımı acısindan ıncelcnen kuıunılar vc ıdeolojıleı 011 plana çıkarılıyordu Kenclı ku^ağının, "(îogol Paltosu" bcn /ctmcsı ıle Tunaya'nın Tiırkiye'dc Siyasî Partiler adlı cscrınden çıktığını soyleycn Mctc l\m(,av C ıımhurıyct ın kurulus do ncmı uzcıınc ılk bılımsel vc elc^nrd çalı^ mayı Turkiye'de Tek Parti Yönetimi'nin Kurulması (19231930) adı ıle yayımlava caktır Bunun dısında bu donemc ılışkın Ccmıl Kocak, Çetın Yetkın, f'rgun Ay bars, hrıc V Zuıcheı ıle son zamanlarda yayımlanan Ahmct Dcmırerın çalısmala rından baska ornek bulmak oldukça /or dur Hele Ataturk uzeııne kı sanırım bu konuda yayımlanan kıtap ve makaleler T tırkıye'dekı lıteraturde en razla yerı tut maktadır, yapılan cn 1yı bıyogıah ıse hâlâ l^ord Kınrossun Ataturk: Bir Milletin Yeniden Doğuşu adlı kıtabıdıt U/erınde en çok tartışma kopan doneııı olmasına rağmen, bunların dışında, Kurtuluş vc Kurruluş doncmınc ılıskın bılıtnscl >,alış malara rastlamak nercdeysc olanaksudır (Bununla bırlıkte bclırtmeden dc ge(,e meyeceğım kendısını Musluman olarak tanıtan bırçok kısının Kuranı Kerim'ı okumayışları gıbı, Kendısını Kcmalıst ola rak adlandırılanların da dahıl oldugu bu yuk çoöunluöun son derecc onemlı bır yapıt olan Nutuk'u okudıığundan da emm değılım1) Son zamanlarda devrim tarıhı konu sunda yazılan ve iarklı bır yorum getır mcye çalışan Bulcnt Tanor'un kitabı, 1918 1923 arası donemı ele alıyor ve bu donemc "Kurtuluş" adını vcrıyor Gcr çekte bu doncm hcm "Kurtuluş"un hem de "Kurulus"un ıç ıce get,tığı bır donem dır Ama "Kurtuluş' "Kuruluş"tan once lıklı vc yaşamsal bır sorun olarak karşımı /a çıkıyor Bu zaman dılıını ağırlıklı ola rak "iktidar" vc "devlet" sorunları eksc nınde ele alınmaktadır Bu nedenle yerel kongreler vc ulusal kongrcler kıtabın ıçındc ayrı ve hacımlı ve uzerınde hassasi yctle durulan bır ycr tutuyor Lıteratur açısından hıçbır yenılık yok Anıa abil yc 111lık donemın yenıdcn yorumlanışında yatmaktadır Belkı bu yorum da yenı de üıl Daha oncelerı bu turden yorumlara kmıı makale ve satır aralarında rabtlanı yordu Ancak şımdı, bu yorum tcmel alı narak bır "devrim tarıhı ya/ılıyor Ya/a rın kcndiM clc dcrslerın konusu vc amacı nı, "tarihtc siyaset sosyolojisi ve felsefesi" olarak belııtnııştır Bununla bırlıkte olgulara hukukı,u bakışın ı/duşumlerını cumlelcnn ıı,ıne sinnıış olarak yakalamak dâ olanaklıdır Kıtabın en kısa o/ctlcncbı lecck yaklaşımı, "Kurtuluş"un "sivil" ko kcnlerı u/erınc bır dcncme olması vc "Kurtuluş"un "militarisl" dcSıl, sıvıl sı yasal otorıtcyc dayalı yukarıdan aşa^ıya bır hareket olarak yuıutuluşu ve kıırum laşması ( alışma, Savaş, Barış, Devlet Ana Iez len Devlet Konusunda Yan le/ler, Yerel Kongre Iktıdarları, Ulusal Kongre tktı darları İktidar Sorununun Aşılması, Sa vaş Demokrasısı ve Kurtuluş Buvuk Do Türk devrim tarihi yazıcılıgında farklı biryorum nuşumun Dınamıklerı ve Ondcrlığın Ro lu başlıklı on ayrı "Konferans"tan oluşu yor Ilk ıkı konferans gırış nıtclıgınde, ko nuyıı sıyasal ve dıplomatık tarıh açısından bır zemıne oturtuyor Ilk konferans 'Sa vaş", ıkınci konferans da 'Barış'ı konu alı yor Uçuncıı ve dorduncu konferanslarda ıse aslında 'Kurtuluş'a asıl gırış nıtelığın dc ve antlaşnıalarla üsmanlı Dcvlctı'ne yenı bır sıyasal sistem ongorulmesı konu sundakı 'Dcvlct'ın yapısı ıle ılgılı 'Ana vc Yan Tezler' ışlcnıyor Burada soz konusu olan Osmanlı Dcvletı'nın Mondros Mu tarckeM .sonrası durunıudur Yan somur gclcştırme tezlendır ışlcnen 'Ana Te/ler' başlığı altında Itılaf Bloku'nun, Osmanlı Devlctı'nın, yerel harcketlerın vc ulusal (Kemalıst) hareketın, olması gereken 'devlet' kurumuna ılışkın tezlerı ışlenır Benzer bıçımdc 'Yan Tezleı' de ABD Yunan, Azınlıkların lsteklerı, Ingılı/ Hı mayesı ve Dcstcgı Tczlcrı, ABD Dcsteğı vc Mandası Tczlcrı, Konfederasyon Te/ lerı vc son olarak Sosyalıst Bolşevık I'e/ ler bıçımınde 'Devlet Sorununu' ışleyen te/Ierın eleştmlen kısa ıncelemelcrıdır Dcvlct sorununun aıdından iktidar so runu ıkı konfcransla ışlenecektır llkı Ye rcl Koncre Iktıdarları ıkıncısı Ulusal Kongre Tktıdarları'dır Devrim taııhı yazı cılığı uzerınde pek fa/la durulmayan ge nellıkle yer vc tarıh vcrılerek geçılen yerel kongreferın, aslında kıtabın ana odak noktalarından bırı oldugunu vıırgulaıııak gerekıyor Pgemcnlı^ın ulusallaşnıası sıı recının cn onemlı cvrcsı olarak kaışınn/a çıkan yerel kongrelerın, ulusal kongıele rın başlamasının mılat nciktası olarak nı telenebılecek Sıvas Kongrcsı'nın oncesın de vc sonrasında toplanmaları ve oncmı uzerınde durııluyor Bıı yerel kongrelerın ve daha once de dcvlct tczlcnnın ışlendığı bolumde ıı/eıınde durulan konu, Kurtu luş'un sıvıl mımarı olan "halk" u/crınc ıs rarla dıkkat çekerck, Kurtuluş hareketı nın "ıışaüıdan yukarı" akışına başlıca ka nıt olaraK sunulmasıdır Sıvas Kongresı ıle başlayan ulusal kongıe ıktnlarlaıı sure cı ıse ulusallaşnıa nıcrke/ıleşnıe ve hııkıı kıleşmc boyutlarıyla ele alınacaktır Yerel Kongreler ve ulusal kongreleı ar dından ıkrıdar sorununun c,o/ume ulaşa cagı I BMM ye gclınıyor Bııdcn la/la ık tular merkı/ı olmasının yarattıgı sorunla ıa tleğınılıyoı Ardmdan Kurluluş'un "Buyiık Donuşumun Dinamikleri"nın ıiHclendif*ını goruyoru/ Bu noktada "la rihin mirası ve "ortamın ozgullugu" nesnel, "önderliğin rolu" ıse o/nel ctkcn olarak ele alınıyor Iarıhscl olarak "sureklilik"ve "kopuş" açısından ele alınan ko nu ckonomık sosyal alanda bur|uvalaş ma, duşunsel alanda, uluslaşma vc sıya sal kurunısal alanda da dcvrolan askcıı sıvıl buıokrasmın katkı vc O7cllıklcrı clc alınarak ışlenecektır Son olarak "önderliğin rolü", halk/onder ve tarıh/onder ck scnındc değerlendıı ılecektır Tanor'un kitabı bırçok açıdan vurgu lanması geıckcn ozellıklcre sahıptır lİKin kıtap dıjeılerınden farklı olarak Kurtu luş'un az bılıncn aktorlerını gundcmc gc tırıyor Bır anlamda şımdıye dek u/crındc A/, durulan bıı alana "askerî" savaşın "sivil" koklcrıne ve surccıne eğılıyor Ya/a rın daha once yayımlanan Yerel Kongre tktidarları adlı cscıının kaynaklık cttıj^ı bolumlcr bır noktaya îsıarla dıkkat çckı • CUMHURİYET KİTAP SAYI 288 Cumhuriyet tarihi üzerine araftırmalar İktidar sorunu B Bülent Tanör un kitabı dlğerlerinden farklı olarak Kuıtuiuş un az nıiinen faktörlerlni gundeme getlrlyor SAYFA 16