Katalog

Parçalanan Yugoslavya ve Bosna'da Etnik Savaş Ulusal bapbarlıaa dair MICHAEL LOWY / ENZO TRAVERSO ç yıl önce Sloven vcHııvat ba£ımsızlık kararları iIc tetigi çckilcn Yugoslav konfcdcrasyonunun parçalanmasınıl.ın Bosna I lersek'in bu gün gözlcrimiy. önüııde cereyan eden kan ve katliam içindc u/ııvlara ayrılnıusına dek, Avrupa pasil vc suçlu konuınunu kortıdu. Hcrkes boylcsi bir trajcdinin Pa ris'tcn uçakla iki s.ıarlik bir mesafedc meydana gelebilmesine hayıllanıyordu, ama bıı biiyük bııhrana karşı kuynıak için önerilen bülüıı çözümlcr, kiıni za nıaıı çatışmanm daha da aöırlaşmasına katkıda bulutımaktan maada, bu görcv için korkunç derecede orantısız olarak tebarüz ediyordu. BLI ö/ellikle, bııhranııı başlarında çok sayıdaki Batılı yorunıcu, demokrasi vc insaıı lıakları adıııa ülkcyi hâlâ ucııııu göremcdig'imiz bir tüiıcle sokma gibi bir ilk sonuç vcrcn, Slovcn ve I fırvat bağımsızlık yaıılılarının talcplcrini desteklcmc yarışma giıdiği zaınaıı ortaya çıkü. Avrupa pasil kaldı, arııa yapılan yorumlar hiç de eksik kalmadı: Miloseviç Hitlcr'c bcnzctildi, Sırp milisleri kana su samış bir kızıl ordunun ycnidcn tecessü mü gibi görüldü. Slovenlerin tarihi olarak "barbar" SlavBalkan alcıtıiııc karşılık "mcdeni" bir Mirrclcuropa'ya aidiycri iddia cdildi. Avrupa'nın bagrında tslami köktendindliğin bir yükselişi bahane cdi lerek Bosna'daki Sırp cinayctlcri mazur görüldü. lnsanlık ilkelerine çagrı yanılarak ulusal kinlcrin bilcnmcsinc katkıda bulunuldu, son olarak halkları yüzyıllar dan bcri birbirlcriylc son derece sıkı lıkı yaşanıi!) bu ülkenin ctnik parçalara bö lünmesinin kaçııulmazlığı lcvckkül vcya kiııizmlc kabııl cdildi. Bu sonuçta hcmcn hcr zaman cıı cok bilitıyli biçimde milliyetciliğin tıızaklarm.ı düşcn çclişik yorumlar vc ideolojik öngörüler kaosunıın ortasmda, özellikle La Mondc Diploma tiquc saytalarında olıııak üzcre, Yugoslav bunalııınııı basjangıcından itibarcn izlemis, olan Catherine Samary açık fikirlilig'ı hcr zaman rıırarlılık vc sağlamlıkla koru muş bir yazar. Soıı cscıi Parçalanan Yu goslavya vc Bosna'da Lunik Savas/ta yan sız olmayan, ama ctkinlig'in kadcrdli£ini reddcden bir yakla.şıımlan açıkça ılham alan bcrrak, rasyoncl vc argüınanlara da yalı bir mctin sunuyor bizc. Bugünkü bu nallını anlanıak için, yürüttüğü dclı^clcn giz kaviııılcrarası katliamlaıa tanık olan Ikinci Dünya Savas/na döıımck kaçınılmaz oluyor vc Komiinist Partisi'nin öndcrligindc P.ırtizanlar işte bu milliyctçilı ği ve soykırınıcı lıayvansallıga Yugoslav ya'yı işgal cdcn Milıvcr güçlcrinin kanat lan allında kar^ı ayağa kalkmı^lardl. Par tizanlarm gcııcl ktırıııayının kuruldıı^u vc tcmsilcilcrinin aynı /anıanıla hcm cokıı luslu bırlik fcdcrasyonunun temcllcriııi attığı anti faşist parlamcntonıın (AV NOJ' toplandığı ycr (dc) Saraybosııa ya kınlarındaki ]ajdc'dc dircnişin merkczi belirtir Samary, Slovenya Yuugoslavya or talamasının iki katl ve cıı fakir cyalct olan Kosova'dan ycdi kat daha fazla bir ki^i basjina toplumsal hasıla cldc cdiyordu. Uluslararası bağl.ıııı bu kc/ daha Yugoslav kontcdcrasyonuııun üzcrindc kıı ruldu^u gelenekscl sacayaklarının altını oyuyor gibi görünüyordu. ILski Yugoslav ya'nın, ckonomilcıi büyük ölçüdc Avus turya, ltalya vc ö/.clliklc dc Almanya pa zarıyla bütünlcmiş olan Slovenya vc Hır vatistan gibi cn zcngin bilcşcnlcr üzcriıı de kayda de£er bir çckicilik uygulayan "Avrupa'nm inşasr'efsaııesi dcğildi söz konusu olan; hcr şeydcn cvvcl Sovycl blokunun vc sonra da tarih düzlcmindc Titoculuğun vc onıın uluslararası baglan tısızlık polıtıkasının kaynaklaı ından biri ni, yani Yugoslav biıligiııin koijullarıııdan biriııi olu^turmuş olan bizzat SSCB'nin çökmcsi idi. Da^ılınanm ilk iijarctleri rc simdcki çizgilcrini kazanmaya başlıyordu. (^athcrinc Samary'nin haklı olarak lıatıv lattıg^ı üzerc, daha 1981de bunalımın başlarmda, bir sayım sııasında kcndilcriııi "bclirsiz" vcya "Yugoslav" olarak bcyan cdcnlcrin, yani hcrkcsc ortak bir Yugoslav "vatanuaslıgının" yani sora konlcdc rasyonun farklı bilcşenleri içınde özgül bir "milliyet" ayırdeılen bir mcvzuat çcr çevesiıulc çokuluslu bir zatiyctc mcnsubi yctlcrini ifadc cdcn ve belli bir ctnik grubu seçcmcyenlcrin sayısı 1.2 milyon kişıydi. Bu rakam Yugoslav halklarının ctnik kültiirel karışmasınm, ba^ta ^chirler ol mak üzcrc, criştigi düzcyc kuşkuya ycr bırakmayaeak şekildc tanıklık cdiyor vc şu son yıllardaki "etnik arındırma" siire cini daha da trajik bir ışıkaltında gözlcı önünc seriyor. Miloseviç kliki taralından Sırbistan'da iktidarın ele gcçirilisi (1987) çok öncmli bir dönüm noktasıydı; "Sırpfarın bir vc aynı dcvlet altında birleşmc haklarını" ilcri sürcn iinlü "Sırbıstan Bı limler Akademisi Muhtırası"iHİan illıam alan bu Komünistler Birliği'nden tüıcyen akım 'I'ilocu mirastan radikal bir kopu^u tcmsil cdiyordu. 1974 Anayasası taralından kurulan iki cyalctin Voyvodma vc Kosova özcrkligini kaldırarak, Miloseviç yalnızca Arnavut halkını (Kosova'da yüzdc 90 oranında bir çogıınluk olııştu ran) haşin bir biçimde baskı altına alma miîj. Yugoslavya üzerinde Sırp hcgcmon yasını da dayatmaya çali|jarak, Fcdcrasypn'un harika iç dcngesini de yıkmıştı. ()rnek hizmeti görcrek, Miloseviç ıcjimi Slovenya ve I lırvatistan'daki milliyetçi güçlerin atılımınt da kolaylaştırdı ve böy lece de Iederasyon'un parçalanmasını hızlandırdı. Yugoslavya birliğl U Bir Yugoslavya uzmanı olan (iatherine Samary'nin "Parçalanan Yugoslavya vc Bosna'da Etnik Savaş" adlı kitabı dilimize çevrildi. Kitaba ilişkin bir yazının çcvirisini sunuyoruz. Bosna'daydı. Sınırları Stalinizmin ağırlı gına bagiı olarak ııc olursa olsun, bu Partizan hareketinin Sırpları ve 1 Iırvatla rı, Yalıudilcri vc Müslümanları, Makcdoııyalıları vc Slovcnlcri faşistlcrin vc nıilliyctçilcrin "ctnik arındırmalarının ' ölümcül mantıg'ıyla çarpıcı bir kontrast içiıulc aynı kardeşçc mücadelede birara ya getiren otantik olarak euterııasyoualist bir karaktcri vardı. Gcçcıken bclirtclim, bu veçlıe antifaşist direni^in bağrında ycni Yugoslavya nın doguşunu sadecc bırkaç satırd.ı anan kitapra daha geniş bir ık açılımı hak ediyordu Yinc de (şöyle böyle) bir yarım yüzyıl sürmii^ olan bu l'itotu Yugoslavya'nın tarihi büançosu ncdir? Bugün Bclgrad'da iktidarda bulunan Sırplara Miloseviç ve ılosrları görc, bu Kosova'da "Sırp karşıtı la piyasa ili^kilcrinin dcvrcyc girrncsi böl gclcr arasındaki ııçıırumu daha da açrı: Sckscnli y yıllardaki libcral p politikaların k l k i k b i şoku, tlcıııokıatik bu çcrçcvcnin vc k ka rarlaııla saydamlığın yoklıığımda, olsa ol sa milliycllcrin içc kapaıımasına y açayol ç y ç p k l b dh d l cak olan bu ayrı^nıayı daha da a£ırlaştırdı. 1 lcr türlü bagımsız hareketini bastır dıkran sonra, tabanda talep cdilcni çok büyük bir hüncrlc tcpcdcn lcvcih ctmc kabiliyctindcki, aynı anda hcın otoritcr lıcın dc pcdcrşalıi politikası saycsindc, Tılo Ikinci Dünya Savaşı sonıında doğmıış olan ycni Yugoslav dcvlctini ottız yıldan daha lazla bir sürc boyunca ımıha laza clıucvi ba^aıabildi. İlk çalHjiııalar I98()'dc Tito'nun ölümündcn hcmcn sorır.ı Kosova'nın baskı altına alınması vc yirmi milyar dolarlık dış borcun kamıı Çok kavimli yönetim bir soykırııııa" sürüklcycn bir "Sırpkarşıtı azınlıklar tliktatörlüğü" idi: Tudjm.ın'ın 1 lırvatları'na görc isc, bu Sırp lar'ın I Iırvatistan üzcrindcki cgcıııcnligi idi. Bu milliyctçi okunıaları yan yaııa gc tircrck, (iathcrinc Samary bu tip Matıicı argümanların bcyhudcli^ını göstcriyor. (icrçcktc, Titocııluk ulusal kimlıklcri dcğil, iTiilliycttiliklcri boğan (çoğunlukla otoritcr vc bürokratik yöntcmlcrlc) bir çok kavimli yönctimi tcmsil cdiyordu: natta Slovcnlcrin, Makcdonyalıların, Miislümanların vc ycfmişli yıliarda da Arnavutlar'ın kcndi ulusallıklarını ifaılc tcıııdcrini tcşvik ctmişti. lanınan kültii rcl lıaklara salıip diğcr nıilliyctlcrdcn ay rı liilcıı bir Yugoslav vatandaijlığı mcvcuttu. Ycni 1974 Anayasası ilc birliktc, Yugoslavya hcr cumhuriyctin cs.it tcmsilı iizcrinc kıırııkı bir konfcdcrasyona daha tlıi yakla^lyoıdu. TitoculugLin A^il topugu basitçc, tcdrici olarak tüııı davanışmaların altını oyan siyası dcmokrası yoklu^ııydu. Alr mışlı yıllardaki çcşjtli iktisadi rclormlar oyunca öğrcnilmcsi ilc ortaya çıkmaya başladı. Sckscnli yıllar sürcsincc, cski ulusal anlaşmazlıklar iktisadi bunalım arkap lanı üzcıiiHİc ycnidcn su yüzünc çıktığ ı zaman vaziyci daha da kütükşli. Cathcrinc Samary'nin tahlili bu noktada çok açık: iktisadi büyürncylc gcçcn vc halkların yaşam koşııllarının genel bir iyileşmc j>östcrdigi onyıllar boyunca Yugoslav birliği hiç bu kadar güçlü vc tersinc döndürülcmcz olmamıştı. Oysa ki sckscnli yıllarda dcvlctin parçalanması sürcci bu cgilmıin tcrs çcvrilmcsi vc bu kazanımların soıgulanması yoluyla dcrinlcştirildi. ()n yıllardır takip cdilcn ckonominitı bürok ratik planlanması ckonominin dcrin bir buııalıma girmcsi ilc sonuçlanmnitı, bunun gıdcrck ncolibcral politikalarla ycr dcği^tirmcsi cşitsizliklcri ağırlaştırmış, tlcngcsizliklcıi şiddctlcndirmiş vc çatı^ maları tcşvik ctmişti. llski anlaşmazlıklar ycnidcu bclirıııiij, cskidcn hâkim olan davanışnıa biçimlcrınin ycrinc kar^ıtlıklar gcçmişti. Bütiin ülkcyi dcrtnlcmcsinc sar san bu bımalımlı on yılııı sonunıla, diyc Etnik temizfik Bu sırada başlayan ve ülkcyi parampar ça edecek olan savaştan kim sorıımlur1 (^athcrinc Samary'yc görc, sorumluluk larda simctrik olmayan bir rol paylaşımı mcvcut: Güçlü cski Yugoslavya ordusunıı kcndi Büyük Sırbistan projesinin hizme tine sokarak ve aşırı saöcı milislerin (Çet nikler) "etnik temizlik' suçlarını kollaya rak, Miloseviç bclirlcyici bir rol oynadı. Ama Miloseviç rejimi dc Tııdjman rcjinıi de karşılıklı olarak birbirlcrini bcsliyorlar ve sağcı bir popülizmin iki varyantını oluşturuyorlar. ((Jeçici?) Ittifaklaıı, biliıı dijii gibi, Bosııa 1 lcrsck'tc, bu Ikinci Dünya Savaşı sırasındaki antilaşist dircCUMHURİYET KİTAP SAYI 288 SAYFA 14