Katalog

* planı içinde yerlerinin gösterilmesi/ Çeşme sahiplerinıvı özyaşamlarıııın yazimı/ Çeşme sahiplerı içinde yanlış, celişkili ve bilinmeyenlerin belirtilmcsi, kitabeleri üzerindc bulunan, bulunmayan, başka mckânlarda olan, yalnız yazılı kaynakıar dıı bulımanlann bılirtilmesi/ Kitabe mctinlerinin bugüııkü dile çcvrilmesi/ Günümüze gelen ve rölövc çizimlcrine ııygun olanların rölövelcrinin çizilmcsi sıırctiyle okuyuaıya olabildiğince tiim bilgilerin sunulmas! ve ilerde olası restorasyon çalışmalarında sağlam bir kaynağın oluşturulması." Hıı çeşme ve sebillçjin yok oluşlarının nedenlcrini araştıran Ozdeniz, birçok neden saymakradır. YangınLır, ilgisizlik, bilgisizlik, bilinçsizlik, nırsızlık, kaçakçılık ve emlak komisynncularının para hırsları. Birçoğumu/. görmüştür; bıı çeşnıelerin ' üzerinde, kaynatılmadan içilmez, araba yıkamayınız, buıaya çöp döken eşektir, gibi uyancı yazılar yeni kıtabelerini oluşturmuştur. Bıı çcşmclcr kurtarılabilir m\? En azından merkezi yerlerde bulıınanlar kurtarılarak, nosfaljik anlanılarıyla yaşatılmalıdır. Ozdeniz, bıınun çözüın yollarını da önermiş. Bu kitap mcraklılarına bir Istanbul turu atf.ınr. Yine Engin Ozdeniz ımz.ılı bir başka önemli araştırma Türk Deniz Suhayfarı Ressamları Kataloğu'dııı. Derıiz subayı kÖKcnli 37 ressamm 206 tabluüundan söz eden yapıı, rcsinı sanatı tarihimizin bir kcsitine ışık tutarken; bir yanıyla da, tablol.ırda anlatılan nlaylarla deniz tarihimiz vc bahriyenin gelişimini yansıtmaktadır. Yapıta alınaıı 206 mblonuıı bir kısmı özel arşiv vc koleksiyonlardan derlenmiş olup, asıl çogunlu&u lstanbul*Deniz Müzesi envanterındeuir. Bir kısmı gösterim de olan tablolar müzenin yeni ışıklandır ıııa sistenıiniıı mükemmelfiği altında do yumsuz güzelliği ıle görülebilir. Bıı rcssamlar arasında Isııiaıl Hakkı, Ali Sami Boynr, Ahmer l l i k m o t Onat, Hiisnü Tcngiiz, 1 lasan Rı/a uibi tanınmış birçok deniz subayı rcssanı oulunmaktadır. da tamamlar, Donanma Cemiyeti basacaktır. Ama Birinci Dünya Savaşı'nın sonu bu cemiyetin de sonu olıır. Aradan iki yıl geçer, albümün Maliye Bakanlığı masalan üzerindc oradan oraya atıldıgı haberi alınır. 11. Tengüz albümiinü geri ala mayınca Deniz Müzesi'ne verilmesini sa& lar. Cumhuriyetten sonra basım umudu doğar, 55 sayfadan sonraki resimler, yani btıgünkü hale gclişi bıından sonradır. Nc yazık ki albümün basımını göremeden ölür. Aradan geçen ıızım süıe içinde al büm, iki kez sahaflardan satılmak üzerey ken tesadüfen görülür ve Deniz Müzesi kasasına geri döner. Yıl 1995. Hüsnü Tengüz'ün düşii 77 yıl sonra aerçekleşmiştir. Deniz tarihi meraklısı olsun olmasın herkesin nkuması gerektiğine inandıgımız bir yapıttır. Hüsnü Tengüz'ün Deniz Müzesi arsivinde bulunan birkaç elyazısı vapıtı daha bulunmaktadır. Bunlar içinde, Kasımpaşa Tarihi adlı yapıtımn da gün yüziine çıkarılacag'ı umudunu raşımaktayı/. j de, deniz tarihimiz bakımıııdan okunması gereken temel yapıtlardan birisitlir. Deni/ Kııvvetleri, S. Nutku'nıın anılarını kaleıne alılığı Bahriye Kur'a Neferi .nllı v^pırım da günümüz Türkçesine çeviıteıek bastıımı^tır. içeriğinin özlülüğüne, sağlamlığına güvenebilirler". Bahriye Tarlhlnden Fllasalar Hüsııii Icııgüz ım/alı bu .ıllnını, bugü ııe kadar, özcllikle, duvar takvımlerinde çok kullanılniıştır. Osmanlı bahriyesinin gclişimini \rc tarıhim anlatan bıı sulııboya çalışmanın basılmjsı, okııyikimun yararlanmasına sunııluşu çok dng'ru bir karaı olnuıştur. Arşiv hırsızlannın uzunca bir siiredir peşinde oldugu bu albümün özcnli basımının yapılmış olması, orıjınalinin ortalıkt;i dnlaşmasını arrık engclleyecek vc albüm, Deniz Mii/esi kasasında bir kültiir varlı^ı olarak sonsıı/ü kaılaı s.ıklanacak iıı. Albüm, kcndisi de bir balıriye mensubıı olan ressam Hiisnü Tengıiz'ün sulııboya ve karakalcm çalışmalarından olıı şıır. Kadırgalar tle\rindeıı itibaren tarih sırasıyla önemli ki^ı, kurıım ve buvashuı aıılalmaktadır. Türk Deni/cilijii ile ilgili kıyatet, te^kilat, gemi yapım teknolojisi yansıtılmaktadır. Albüm 1918 vılında resmcdılmıştir. Bu albiimiin basımı taın bıı seıüvendir. Iaıilıi anlatmak yeıiııe göstermeyi yeğle yen Hiisnü Tengüz (18751950), önce 55 sayfalık bir albüm hazırlar ve 1918 yılınCUMHURİYET KİTAP SAYI 286 Osmanlı bahriyesinin madsi Yazan Süleyman Nutku (Nutkı) llk baskısı Bahriye Matbaası'nda 1891 yılında yapılmıştır. Ikinci baskısı, 1993 yılında Kasımpaşa Deniz Kııvvetleri Matbaası'nda gerçekleştirilmiştir. Süleyman Nutku (185215 Ekim 1924), yukarıda altını çizdigimiz denli önemli bir kültiir adamımızdır; entelektııel bir deniz sııbayımızdır. (iazete, dergi yazıları dışında pek çok kitnba da imza atmıştır. Bunlar: Bahriye Kur'a neleri, Mühenuis i Refikî, Kurına ve I'ed'am Çavuş, Bahri Ahmer vc Basra Körfczi Rchberi, Ertuj*rul Fırkareynı Facıası, Islahatı Bahriye, Kâmıısı Bahrî, Denizde Mcni Müsaıle me Şerhi, Denizde Men i Müsademe Zevli, Siyah Kitap, Siyalı Kitabın Zeyli. S>. Nutku'nıın önemli eserlerındcn biri sı "Osmanlı Deniz Savaşları" adlı .ırasjırmastdır. Osmanlıca özgiin adıyla Muhaberatı Bahriyei Osmaniye, bir giıiş ve 10 bö lümden oluşur. Cîiriş kısnnııda tarih süıc ciııde deniz ve denizcilık gclisimı lıakkında bilgılcr aktaran eser, Süleyman Paşa'nın Rumeli'ye geçışinden Sult.ın Ab dülmecit döneminde, Sıııop Muharebesi'ne dek on padişah dönemindeki öııenı li deniz savaşlarını anlatıı. Savaşlaıın ay rıntılarını vereıı yapıt, olayları yorumlaya rak da dcCışık bakış getırmcktedır. Her nc kadar bazı nlaylar ustu kapalı geçıl Muhaberatı Bahriyyei Osmâniyye Osmanlı Deniz Savaşları Derleyen: Salvet llk l)iıj.kı.sı 1912 yılında Bahriye Matbaası'nda yapılmıştır. Günümüz Türkçesiyle baskısı 1994 yılında Deniz Kııvverleri B.ısımevi'nce IsranbuPda gerçekleştirilmiştir. Bahriye Tarihinden Filnsalar, ;ullı eser, soıı yıllarda deniz tarihi üzcrinde çalışan aiiiştırmacılar tarafmdan sürekli yararlaınlan bir araştırmadır. Filasalar'ın yazan Safvet Bey, Osmanlı Tarih IZnciinıenı üyesi bir deniz sııbayıdır. Doâum tarihtni bilemiyoruz, ama ölünı tarilıi 18 Aralık 1913'tür. Salvet Bey, ça£daş bir araştırmacı titizligi ilc biiimscl yöntemlerle arşiv araştırması yapmış olup bu eserini bilim metodolojisiyle yazmıştır. Kitanta deniz taıihine air arşiv belgeleri yorumlarla yaymlanmıştır. Yazar, her bel geyi önce Ceı idei Bahriye'de yayımlamış, sonra da kitap halindc toplamıştır (1912). llk kez arşivden biiimscl yöntemle yararlanan Safvet, yapıtımn sunuşunda şunları yazmış: "Bahriyeyi bir tekneye henzetirsek, o tekneyi yürütecek, her riizgâra karşı kullandıracak armasııiii da 'kaıuııı. nı/;inı, lcn' demeliyiz. Arma'nın anası kanun; sclviçesi nizam; donanımı da fendir. Zaman aktıkça armanın bir parçası aşınır, kesilir. Sökülüp değiştirilen parça portoçuna mahzenine konıılur, yığılır. Çalışkan ve ııslıı bir armador bunların bir tek telini bile utmaz, türlü işlerdc kullanır. Armador çırağına diişen de o biizmelerin dikiş ve bağını çözmek, kollarını ayırıp ustasının önüne koymaktır. Mahzeni livrakımızda (Osmanlı Arşi vi) yıgılı duran birçok yasa, nizam ve kayıt defterlcri var. Bunlar bir zamanlar bahriye teknesinin birer arması idiler. Cîerçek deniz tarihimiz bunlarda snklıdır. Nitekim en doğru tarih nilgisi de bunlardan çıkar. lşte bu salırlnrı yazan çırak, o eski çımaları birer birer elden gcçirip üstüpüsünü bir yana; sağlam tellerinden büktüğü fiiasaları öbür yana bırakıyor. Ustası isterse bunlardan bir makııle, bir öykü örer; isterse bir kiiçük tarih dokur. Benim dokuduğum bu filasalara ince ya da kısa diycnlcr haklıdır; ancak Kaç yazar, arastırmacı vayıml.ulıkl.ırı konusıında bu ılenlı ö/füvcnlidir Bıı kiiçük kitap deni/ t.ırihı aı.ı^tırıcılaıı n,m biı basyıpıttn'; ama, heı okuyutu da vazaıın deyimiylc fiiasaları lıcrhangı bir vazım biçeıniyle okııyabilır. Safvet Bey'in ötcki yapıtı Mezaınorto Hüseyin Paşa d.ı Deni/ K u u ı i k ı ı r Basımevi'nde basıimış olup, ^i'ct\ LI^ Senenıoglıı çıvirisi\le satışa suıııılnuıştur. Itırgut Rais Yazan: A l i Rı/a Seylıoghı l k b . i l Kütüphancsi, tstanbııl 1327 (1911) Ali Rıza Seyfi(ojtlu) 1881 ("îcınlik do^ıım lııdııı. Ynyınıliinmış yedi k i t a b ı , 35 ınakalcsi buluıııııaktauır. Deniz sııi)avı olan Scylio^lu, tüm yaşammı deni/ tarıııı .ıraştırmalarına adamışrır. 15 Temmıız 1958 tarıhinde ölmüştiir 1994 vılında Deniz Kın'vetleri'nce basımı yupılan Tıırgııt Reis adlı cseri bu üıılii Pürk dcni/cisinin yaşanıı çerçevesinde 16. yüzyıl deniz tarihimizi anlatmaktadır. Her kitap gibi, buıııın d.ı ılginç bir ovküsu var. Ali Rıza Scyh 23 Aralık 1910 yılında, bıı öyküyü ş(ivle anlatıyor: Turgut Reis'in nayatını yazmak için daha mektebin son sınıfında kendimi koşullandırmıştını. Zamun ve mekânın olanağı ölçüsünde kiiçük bir kitapçık oluştu. Ancak nasıl oldu, bilmiyorum; kaynakları ve müsveddeleriyle birlikte, bütiin dosya kayboldu. Okulu bitirdim. Görevinı gereği denizlerdc gezerken, kendinıe kaynak edindigiın kitabın bir başka nıishasını, sanki deniz perilcri gctirmiş gibi kamara arkadaşımın kitaplığında buluverdinı. Artık bu kez masanın başına oturmanı gerekti. Tuıgut Reis adı altında birinci baskısı 1314 (18981899) senesinde Is tanbul'da basılmak üzere gönderdim. Turgut Reis, önce Mccmuai Fünıını Bahriye de basılır, ardından döncmin en iinlii gazetesi Ikdam'da telııka edilir A\ ııı /.iimanda da Musavver fenn ü edeb (Kesimli bilim ve edebiyat) gazetesi de kaynak göstenneılen telrık.ı\;ı başlar. Dızi vazılar bitcr, A l i Rıza Itarşısında bir küçük kitap görür; Turgut Reis. Melımel Atay'ın L r d a l . ( ) / ün, Mıın Kemal Oke'nin dikkatine sun.ııım. Korsan bas kıyı yapan Malumat Küliiphancsi, Es seyid Mehmet Tahir'dir. \'.ızarımız tclıl ücretini de alamamıştır. Deniz Kııvvetlen'ncc baskısı yapıl.ın kıt.ıp ıkıncı baskıdan çcvırıdir. "Bu çalışmamla, Turgut Reis'in hayatını yeniden keleme aldım. Gönül isterdi ki bu ikiııci baskı, o muhtcrcm şchidimiz hakkında bütiin bilgilerin clde edilmcsiyle hazırlansın; ancak elimizdcn gcleni yapabiliriz, gücümüzün üstüne çıkamayız. Bununla birlikte hiç düzeltmesiz basılan, okuyucusunun güzündc degeri bilinemeyen ilk baskıya görc bu çalışmamız daha değerlidir". Ahı çı/ılcn satırl.ır Ah Rıza Seyfi'ye aittir. Bu kitaplar ve d.ılıa öıue baskısı yapıl nıış olup okuvııcuvti duyıırusu yapıl.ımamış öteki kitapfar Beşikt;ış't,ıkı Deniz Mü/esi'nde saiılmaktadır. Dünyanııı sayılı deni/ ıııüzeleı indcıı birisi olan Istanbul Deni/. Müzesi'ne biı hafta sonu gezisi ilc birlikte, bıı kitapL'tı incclemek için de zaman varatılahihr. • "Osmanlı Bahriyesinin Mazisl ' adlı kitaptan Seydl All Rels'ln Porteklzlllerle mücadeleslnl gösteren temslli bir reslm... SAYFA 13