Katalog

arasında bir yerdc " görcn Diirrenmatt, tiyatro scyircisi aydının da clcştiri giiciin dcn yoksun oldu^unu. klasiklcrc rağbet etmekle yctindi^ini söylerkcn şöylc diyor: "... klasiklcr iyi ya da kötü oynansın pek fark etmiyor, beğcncccgi kcsin, evct aydının yükümlüliigTı bu. Böyleliklc yasal bir biçimdc insanın dü^ünme vc okıılda kafasına sokulanlardan tarklı bir kanıya varına gcrcksinimi ortadan kaldınlmış olııyor." (s. 17) Cîünümüz tiyatrosunun "biı yandan bir miizc, diğcr yandan isc dcncylcr için bir alan" ılıırumuna gcldijiini vıırgularkcn Aristotcles'in dramatıırjısinin muhtcmcl dramaturjilcrdcn ancak biri olabilcccğini bclirtiyor Dürrcnmatt. Kcndisinin salınc yi M. I'risch'in dcyisjiylc cdcbi bir şcylcr ortaya koymak için bir "imkân" olarak dcp;crlendirdiöini soylüyor. Ayrıca kcndisinin ba^ına Jcrt açan "tutku"sunıın altılu çiziyor: "Tiyatroda dünyanm /.cnginli |*ini, çok yönlülüfiünü anlatıııak istc mek." "Babil'e Bir Mclek Iniyor' da bu amacını oyuıı kişilerinin iislubunda, mcscla dilcnci, anıa nayat lilozofu Akki'yi makanıc tarzında konuijtuıaıak saglatlığını öğreni yoruz. Trajedi ycrinc konıcdidc ısrar ct mcsi, daha do^rusu trajcdi konularını iş lerken konularına "komcdi" demesinin gcrekçesini ise şöyle açıklıyor: "Komcdi Moliere'ninki gibi salon komedisi olmadlğı sürccc biçiınlendirilmenıiş, oluşum içindc bulunan, büyük dcgi^ikliklcr için cıc kavranabilcn vc bizim dünyaınız gibi toparlanma durumunda olan bir dünyadıı." (s. 34) Dürrcnmatt, komedinin mcsafc yaratırkcn kullandı^ı aracın "bulıış" olduğunu bclirtiyor vc Antik tragcdyada buluşun ycr almadıgını, oysa Aristolancs'in buluş lardan yararlandıjjını soylüyor. Tragcdyanın kahramanları öngördüöünü, günümüz in«anının isc suçu ortaklaşa üstlcndi^i için kahraman olamayacağını ileri sürüyor. Parodi, ona göre artık cdebiyatın en vcrimli alanıdır, çünkii kurmacaya dayanır. Parodinin günümüz insam için anla mı konusunda şöyle diyor: "Bu gezcgendeki zalimlcri etkilemez yazarın yaptıkları. Yazarların agıtlarında csncr oıılar, dcstanlar onlar için ahmaklara özgü bircr masaldır, ılini yanıtlarda isc uykuya dalarlar. Tck biı ^cyucn korkar onlar: Kendileriylc alay cdilıncsindcn. Bu ncdenlc parodi, tiim türlcrin içcrisinc, ro nınna, tiyatroya, şiirc girivcrnıi^tir. " (s. 41) Kcndi livalıo cscılcıindc parotliyc, grotcskc çokça ycr vcrcn vc bunları "bu luşlarm üzcrinc kuran Dürreıımatt, son raiarı cdcbi faalıyctini polisiyc ronıana vönlcndirmiştir. Bunu yaparkcn dc ilginç bir ncdcııi vardır. "lulebiyat" dıvor "günümüz edebiyat clc^tirisinin tcrazisindc agırlığı ölçülnıcvccek kaılar lıatit olnıalı. Kimbılir böyleliklc ycnidcn bir agııiık ka zanabilir." (s. 44) M. Osman Toklu'nun tcmiz, anlaşılır bir Türkçcylc dilimi/c çevirdi^i bu küçiik kitap, aslmda Dürıcnmatt'ı anlamak için Türk okuyucusuna, tiyatroscvcrinc büyük bir hizmct. "Tiyatronun Sorunları "nı, tiyatro ilc akademik düzcydc ilgilcnen hcrkese tavsiye ederim. • SAYFA 1 1 Günümüz tiyatrosu M. Osman Toklu, Friedrich Dürrcnmatt'ın kuramsal cscrlcrindcn ilki olan "Theaterprobleme"yi "Tiyatronun Sorunları" başlığıyla dilimize çevirdi. Gündoğan Yayınları arasında basılan kitap, Dürrcnmatt'ın bu konudaKİ bir konferansının metni. PROF. DR. GÜRSEL AYTAÇ riedrich Dürrcnmatt (1921 1990), Isviçre'nin 20. Yüzyıl dünya edebiyatına kax.andırdı£ı iki biıyük isimden biridir. Ulkemizdc tiyatro cscrlcriylc bir dönem Brccht'in gölgesindc kaldıysa da, agırhgını duyunısutmayı bilmiş, bir yazardır. Dürrenmatt'm yaratıcılıgında ti yatronıın ilginç bir ycri vardır. Kalıcı, kla sik değerde tiyatro eserleri vcrdigi halde, son zamanlarda başka türlere meylctmis,tir. Nedeııi ise, tiyatronun, yazan oldugu gibi yansıtmadıgı, biı tkip çalışması, sonucunda, seyireiye suııulması gerçeğiydi. "Babil'e Bir Melek tniyor" adlı eserinin galasında, sahneyc koyucunun bamba^ka bir yorıım getirmiş olmasın.ı sinirlcnıuiş. bir daha tiyatro yazınanıaya karar verıniştir. "Yas.li Bayanın Ziyaıeti", "Bay Mississippi'nin Evliliği", "Meteor", "I'i/.ikçi ler', "Yargıç ve Cclladı", "Büyük Romu lus" gibi, konııları hiç de gelcneksel ko ıııedi konusıı olnıayan, tam tcrsine birer trajcdi olan oyunlarına kasıtlı olarak "koınedi" altbasjığını ekleyeıı Diirrennıatt'ın özcl bir komedi anlayıs.1 vardır. Salt bu yüzden onun tiyatro koıuı.sundaki görüş, lerini bilnıek, bu konıula yazdıklarmı Türk okuruna ve seyircisine sunmak, aslında geç bilc kalmı^ bir kültiir hizmctidtr. M. Osman Toklu, Ya/.arın kuramsal eserlerindcn ilki olan "Tlıcatcrproblc Jîyatponun Sorunlam nıe'yi (I95 1 )) " I ı v a t r o n u n Sorunları" başlı£ıyla dilimi/c çevirdi. Cîündogan Yayınları arasında basılan kitap, Diirrennıatt'ın bu konudaki bir konlcransının ınctni. Bu koıılcransmda kcndi özgiin görüşlerini dilc pctirmcsi bakımından, ıııetin bir deııcme nıtcligi göstcriyor. Bir ti yatro yazan olmanın ötcsindc bir yazar kimligiyle "problenı " saydığı noktaların üzcrindc ayrı ayrı duruyor. Meselâ daha ilk sayfada clcştiri kurumunun, cdcbiyat biliminin gencl cjîiliminc dc^inerck, LSLT lcrinin bclli bir katcgoriyc ayrılmasına, etikctlcMiip sınıilandırılmasına kaı^ı olduğunu uçıklıvor. Sonra cJcbiyat sanatıyla edcbiyat bilimi arasındaki smıra dikkat çckerek, sanat(;ının bilinıc ilıtiya(,' duymadıĞmı, tam tersinc biliıııın ıııalzcmc olarak sanata mııhtaç oldu^ıınu dılc gctirivor. Aynı du ruıııun liyatro oseriylc draınatıırji iviıı dc söz koııusu oldıığunıı vv kcndısınin dc bu konlcraıısa di'üjüıımcylc başladıgını bclirtıs'or: nun isİL'nisiııCıilui duyııyvi'dıı. Oysa xlinî vc ııııtiK Konulann drçında Avrupa tıyat rosumla dıırum başkaydı, Aristotclcs'in birlik kuralı, anl.ınıını yitiriyor ya da dcöiştirilmck durumunda kalınıyordıı. Başka bir dcyisje koıııı agıılık kazanıyordıı. Brccht'in tiyatro görüijüne dcgincn Dür rcnınatt, onun, idcolojisini scyirciyc ö^ rctmektc, komiinizmi dramaturjisinc ycr lcştirıncktc kaıarlı oldıı^unıı. bıı yüzden dc kcndisinc zarar verdigini bclirtir. Cîünümü/ tivatrosunuıı sincıııa karşısındaki öncmini sorgularkcn dc şu ilginç pörüşü ilcri sürcr: "Sincnıa, saray tiyatrosunun ca^daş biçimiysc, o zaman tiyatro nc? Tiyatro gidcrek giiniimüzdc cski çagların saııat ha/inclcrinin scrgilcndi^i bir müzeyc dönü^nıii^tür." (s. 16) Sanatcmm bugün toplum içindcki statüsiinü "doktorlaıla kü(,ük sanayicilcr Bu kez Dürrcnmatt'ın kaleminden F Edebiyat ve liyatro Dürrenmatf ı anlamak "Iîdcbiyat bılimi iı,'in tiyatro bir objc dir, tiyatro yazan için isc, hıçbır zaman ncsncl vc kcnılisinucn avrı olarak düşiiniilebilccck bir ^cy dejSilJir. [.. 1 ()yun ya/arımn s.ınat konusundaki düijünccsi dc ği^ir; çünkii bu sanatı o yapnıaktadır vc dcvamlı olarak rulısal dıırtınuınun vc olaylara bakı^ aı,ısının ctkısi altmd.ulır." (s. I I ) Aristotclcs'in üç birlik kııralının tcmcliıulc, onun yalmlıjiı amaı, cdinnıcsi ni görcn Dürrcnmatt, antik tiyatronun bir ba^ka özclliğini dc kcşrcdcr: Yunaıı trajcdisi, olayın öııccsini scyirciyc ilctmck için kurmacaya gcrck duymııyordıı, çiiıv kü lıalk, kcndi mitolojisindcn bu bilgiylc zatcn donatılmıştı. Scyitci yalnızca koıııı CUMHURİYET KİTAP SAYI 286