Katalog

Felsefeciler bilimi bilım yapan bazı özelliklerden hareket ederek bilimi duşünscl olarak sorgularlar. Bu özelliklerden bırisi, bır insan etkinliği olarak bilımin açıklama yapma ozellığidır. Yanı bilim, ınsan bilgisine bir tür açıklama yaparak katılmaktadır. "Bılimsel Açiklama"nın yirminci yüzyılda önplana çıkmış olan özelliklcrinaen birisi isc, açıklanacak olanı genel yasalarla açıklamadır. Kurtuluş Dınçer'in Türkiye Felsefe Kurumu Yayınlan arasında çıkmış olan "Bilimsel Açıklamada Hempcl Modeli" başlıklı çalışması, "bilimsel açılclama"yi bu yönüyle sorguluyor. İSMAİL H. DEMİRDÖVEN ı ılım Pelsefesı" yuzyılımızda kı ımılerınce ielsefede kendı başı LJna, apayrı bır yer ışgal etmeme sı geıeken (kı bu goruş, burada ncdenkrı bır yana, bu satırların yazarının da katıl dığı bır goruştur) bır alandır Kımılerınc gore ıse 'Bılgı Fclsefcsı"ndcn ayn olarak ele alınması gerekcn felsefemn "yenı" bır alanıdır 'Bılım"ın tartışma konusu yapılması ya da "teşrıh" ıçın "masaya yatınlma'sı lımı/da gerçeklesmış bır olgu Çun yuzyıl ku on ınsan ve ınsanın tum yaşamı, ılış u onun kılen ıçın ozellıkle teknolojı aracılığı ıfc bır sorun olmaya baslaması vc ınsanların bunu artık gunluk yaşamlarında gormesı gunumuzdc gerçekleşmıstır lştc boyledıt ınsanlar Kcndı yasamları tehdıt altında oldugu (orneğın çcşıtlı çev re sorunlan araulığıyla tehdıt altında ol duğu) ya da onlara bu soylendığı zaman dusunmeye baslıyorlar Bunun nedtnlcrı u/erınde dusuııulmcsı gcreken ayn bır sorunduı 1 elseıeulcr ısc, gunluk yaşamlarında bılıııı \c onun ıırıınlcrı kcndıleıııu ııc dcnlı etkılemıs oluısa olsun, bılımı bılırn yapan ba7i o/ellıklerdcn haıcket ıderck, bılımı dusıınsel olarak sorgulamaktadır lat Bu o/cllıklcıduı bııısı bu ınsan ctkın Iığı olarak bılıının açıkluma yapma o/ıllı |*ıdıt Yanı bılım ınsan bılgısınc bir tur açıklama vaparak katılmaktadır 'Bilimsel Auklama' nın yırmıncı yu/yılda onplana çıkmış olan ozellıklcı ıııden bırısı ısc, açıklanatak olanı gencl yasalarla açıkla madıı Kuıtuluş Dınçcr ın Tuıkıye 1 elsetc Kurumu yayınlan arasında çıkmış olan 'Bilimsel Açıklamada Hempcl Modeli" başlıklı çalışması, "bilimsel açıklama"yı bu yonuyle soıguluyor Dınçer'ın deyışıyle 'açıklama, gunu CUMHURİYET KİTAP SAYI 272 Bilimsel açıklamada Hempel Modeli Felsefeci nözüvle bilim muz Bılım Felsefesı'nın ana tartışma ko nularından bırıdır C G Hempel'ın açıklama modeli ısc bu alanda en yaygın olanı ve belkı de en çok elcijtırılcnıdır" Carl G Hempel, 1905'te Almanya'da dogdu Heıdclberg Berlın ve Vıyana Ünıvcrsıtelerı ndc okudu 1934'tc Alman yadan ayrılarak ABü'ye gıttı Baijta Chı cago olmak uzurc çcsıtlı ıınıversıtclerde (.aiıştı "Aspects of Scıentıfıc Lxplanatı on" (Bilimsel Açıklamanın Çe^ıtlı yonlerı), "Phılosophy of Natural Scıence" (Do ğa Bılımı Felsefesı), "Der Typusbegrıff ım Lıthtc der ntuen Logık ' (Yenı Mantığın Ijığında Tıp Kavramı), "1 undamentaJs of Concept I ormatıon ın Cmprıcal Scıence" (Deneysel Bılımlerde Kavram Oluşumu rak yapılacak ılk ış C G Hempel'ın "bı lıınlerdc genel yasalı açıklama modclını ırdelemek, "Hempel'm dıle gctırdığı bıçı mıyle bılımlerde açıklama ve ondeyı (pre dıctıon) sorunlarını gozden geçırmektir". Bu amaçla "I lempeT'ın genel yasalı açık lama modelının çe^ıtlı bıîımlcre uygulanı şı" ele alınnıakta, "modelın tarıhsel arka planı ve gordugu tepkıler" ıncelenmekte dır "Cenel Yasalı Açıklama Duşunccstnın Tarıhsel Arka Planında" Hempel modeli nın hazırlayıcıları olarak Auguste Comte, John Stuart Mıll ve Karl R Popper ele alınmaktadır Ozellıkle "Popper, Heınpel'ın açıklama modelının çatısını kur makta, tunıel onermcler ya cıa yasalar ıle yapılmakta, bu anlayıştan kaynaklanan bazı sorunlara değınılerek "genel yasalar aracılığıyla tarıhte ve toplumbılımlcrınde ondeyıde (predıctıon) bulunulabıleceğı yollu vaygın sav" uzcrınde durulmakta ve "modellerın çağımı/ bılımınılekı yerı" tartışılmaktadır Araştırmacı, çalışmasmın "Sonsoi'u"nu buna ayırmıştır "Yasaların AçıklayıcıOndeyıci Gucu, Modcllcr ve Çağımız Bı lımı Içın Yarattığı Kımı Sonuçfaı ' başlıgı nı taşıyan bu bolumde, gunumuzde "Bı lırrTın "Bılımsel Yontcm"c ındırgendığı ne dıkkat çekerck, Hempel'ın ıkı farklı etkınlığı aynı "model" ıçınde bırbırınc ın dırgcyerek ele aldığını belırtmcktedır Bu etkınlıklerden bırısı "açıklama", dığerı de "ondeyıde bulunmak'tır (,unkıı Hem pel'e gore "ıyı bır açıklamanın aynı zamanda ıyı bır ondeyı (predıttıon) olması gerckır" Dınçer'e gore ısc "bırı gerçekleşmiş olana, otekı gerçekleşecek olana (gerçek leşınesı bcklenene) ılışkın olan xkı ıslcm arasında onemlı bır fark olsa gcrck Çun ku gcrçekleşmış olan bır bılgı ncsncsı ola rak karşımızda durdufiu halde, gerçekle şecek olan yalnızca bılgısel bır beklentı dır" (s 64) Bunun O7ellıkle toplumbıhmlerındc son dcrcce çarpıcı sonuçlan vardır Dınçer, bu sonuçlardan bırısını unlu fel sefecı llannah Arendt'den yaptığı şu alıntıyla destekle mektedır "Sıkıntı şudur kı, hemen hemen her aksıyom tutarlı tu retımler yapmaya elverısjlı go runuyor ve bu oylc bır derc ceye varıyor kı, hepsı olgularla ıyı desteklenen butuncu tarıh yorumları gıbı salt dusunsel yapıntılar aıanında değıl, doğa bılımlcrınde dc, ınsanlar be nımseyebıleceklerı herhangı bır varsayımı kanıtlayabılecek durumdaymış gıbı" (s 69) Bu ıfadeyı anlaşılır kılmak ıçın toplumca yaşadıuımı/ ba 7i olgulara dıkkat çekmck yc tecektır Hannah Arcndt'ın sozunu ettığı "olgu yarat ma"nın bır yontem olaıak koktendıncılık tarafından kul lanılmakta oldugu gozkncbı lır Orneğın "mancvî" kavra ıııı tok yaygın bır sckılde an lasıldıfiı gıbı "dın"e ındırgc nırsc, o zaman "hastancleıdc ımam çalıştıımanın" ne kadaı gcreklı oldu^u rahatça kanıt lanabılır Bır dc bugunlerde sık sık sozu cdılcn "Medya Tcroıu" u/crındc duşunulebılıı Bu ba^lamda "teror" dıye olumsuz olarak nıtelenen, sayıları bır haylı artmış olan tL Ievi7yon kanallarının, gerçckte varolmayanı varolan dıye gostermelerıdır Bu bakımdan Dınçer'ın çalışması, top lulumıuda yaşananları anlayabılmemi7 ve onun felsefî arka planını gorebılmemı/ açısından da pratik bır oneme sahıptır • Bilimsel Açıklamada Hempel Modeli/ Kurtuluş Dınçer/ Turkıye Ithcfı Kurumu Yay Iurk behefeu Dtzıu }/Ankara l')')i SAYFA 17 Blgisel beUena BHIm ve ürünleri nıın Temellerı) gıbı kıtapları bulunmakta Dınçer ın sorununu, yanı boyle bır ça lı^ma yapıııasının hareket noktasını, "Hempcl Modeh"nc yapılan eleştırılerde gordugıı bır o?ellık oluşturmaktadır "Hempel'in kendi 'model'ini oluştururken dayandığı çerçeve, aynı zamanda sÖ7 konusu eleijtırilerin de çerçevesidir." lştc Dınçer ı boyle bır araştırmaya ıten yer burasıdıı Lleştırı, cle^tırılenın bakı^ı ıçın de kalınaıak değıl, onun dışına çıkılarak, dı^tan yapılırsa, ancak o ?aman dıkkat çe kıcı, katkı getırıcı ya da gerçekten du^un duıucu olabıhr Bu durumda dogal ola başlangıç koşulları denen tekıl oııcrmc Ierden so/ ederek modelın kavram çerçevesını belırlemektcdır" (s 42) "Wıllıam H Dray ve Tarıhsel Olayın Bırıcıklığı" çalışmanın uçuncu bolumu dur Cıenel yasalı açıklama anlayışına gos tcrılen tepkılcrden en dıkkat çekıcı olan Wıllıam H Dray'ın R G Collıngwood'un goruşlerıyle desteklenen ele^tırısının ışı ğında, tarıhte "Cienel yasalı açıklamanın olanaksulığı" gosterılmcktcdır Sonunda ısc, Dınçer'ın "çalışmanın asıl amau" olarak belırttığı gıbı, "genel yasalı açıklama anlayışının bır değerlendırmesı"