Katalog

yıldır evrene karsı sahip olduğu o berrak görüş ycnidcn bulanmaya başlamıştı. Röntgen'in buluşu, 1986'nın Ücak ayında Würzburg FizikTıp Toplulu ğu'nun yayın organında yayımlanır yayımlannıaz, tiim dünyada büyük bir hcyecan dalgası yarattı; bir çırpıda, tüm dünyanın bilimle ilgili ilgisiz tiim kişilerince üzerinde en çok konuşulan koııusu oldu. Röntgen'in buluşu, neıııen ardından yine bir başka 'gizcmli' ışıma türünün, ışımaetkinliğin (radyoactivity) bulunuşuna yol açacak, bu da atomların gizinin vc giderek E= mc~ bağlantısıyla özdek (madde) ile erk (enerji) eşdeğerliğinin sonra da atom bombasının bulunuşuna ortam hazırlayacaktı. Domino taşları birbiri iistüne yıkilınaya başlamıştı... Buluşu i/lcyen yüzyıl içindc atomların dolayısı ilc dc özdeğin iç yapısının anlaşılmasında bu arada gcliştirilen Paketçik Devinbilimi (Quantum Mechanics ve Görecclik (Relativity gibi kuramlar sayesinde o denli önemli adımlar atıldı ki, elektron ve proton ilc nötronlar gibi atom altı parçacıklar, sonra da quark gibi parçacık aldı özdcksel unsurlar bulgulandı. Bugün artık, ilk Nobel Fizik Ödülü'nü kazanan Röntgen'in adını duymayanımız, bir kez olsun sinüzit ya da cl, kol ve bacak vcya akciğer röntgen filmi çektirmemiş ya da Xışınları kullanarak 'kalite kontrolü' yapılmış bir eşya kullanmamış olanımız hemen hemen yok gibidir.Peki, a önümüzdcki yüzyılda kuarklar kullanıarak neler yapılabilecektir acaba?.. Bizimki gibi, dilinde 'keşif ve 'icat' karşılığı sözler bulunamayan; mekanik gelisimine hemen hiçbir katkıda bulunmadığı kendi kendine giden araçları yani otomobilleri kullanmaya başlayalı bcri trafik kazalarında Avrupa ve zaman zaman dünya birinciliğini elden bırakmayan, kullanıcısına 'şofor/şoför ya da şöför' yani "ateşçi" sonra da "sürücü" [21 adını yakıştıran bir toplum için, bilim felsefe ve tarihini, tümünü değilse bile fiziğin, hiç olmadı fiziğin 20. yüzyıl içindeki gelişimini bilmenin önemi, vurgulamayı gerektirmeyecek kadar apacık ortadadır. Işte, bu yazının başhğında adı yer alan kitabın dilimize kazandırılması, ilkin bu ncdcnleönemliydi. [3] tkincisi; bu kitap, ülkemizde özellikle son yıllarda yükselen bilimsel konulara yönelik toplumsal ilgiyi, kendi ölçeği içinde de olsa sağlıklı bir biçimde doyurabileceknitelikte bir kaynaktı. Herşeyden önce, yazarı; seçkir bir fızikçiydi, Nobcl ödülünü alacak lcadar önemli başarılarda pay sahibiydi. Dönemin büyük rizikçilcrindcn Enrico Fermi'nin öğrencisi ve çalışma arkadaşlarındandı. Dahası, 2. Dünya Savaşı'ndan baştan sona yıkılarak çıkan ve sonrasında her şeye sıfırdan başfayan bir ülkenin çocuğuyuu. Belli ki, Türkiye'nin (tıp dahil) doktora yapmış •>() bin çocuğundan birkaç binini oluşturan bir meslekten fizikciler, aydınlar ve diğer tüm bilim hcvcslilcrinin bu kitaptan öğrcneceği çok şey vardı. Italva gibi Japonya, Almanya ve benzcri dana birçok iilkc, nasıl olmuş da sıfırdan başla yarak o görkemli bilimsel başaıı düzeyine ulaşmışlardı? Her yıl, tam donanımlı bir üniversite açmaya yetecek parayı yurtdışı resmi ve özel burslu lisans vc lisans üstü Kuarklar nasıl kullamlacak vvilhelm Conrad Röntgen. Henrl Becquerel. Marla sklodowska Curle ögrcncilerin gideıleri için dışan akıtmak, üstelik bu üğrcncilerin yabancı ülkelcrdeki bilimsel çalışmalara yaptıöı katkıların iilkemize nc kazandırdıöını bile sorgulamamak yerine izlenebilecek daha akılcı yöntemler bulunabilir miydi? Bu vc benzeri daha pek çok soru/konu üzerinde kafa yoranlar için çözüm yolları ya da en azınuan ipuçları da bu kitapta yer almak r; mak için çaörılması, büyük Curie'lerin kızı ve damadı olan Irene Curie ile Frederic Joliot'un nötronu bulmuş olmalanna karşın bunun farkına varmayışları ve bir meslektaşlarının "Ne aptallık. Yüksüz protonu keşfetmişjer de haberleri yok" sözleriyle şaşkınlığını dile getirişi, Joliotlar'ın Nobel'i alamayışı, Rutherrord'un "Joliotlar öylesinc zcki ki, yakında bir başka buluş için onu nasıl olsa alırlar" taydl Kitabın temel amacı sözleriyle tcscllisi vc bu ikilinin ieride Dahası, kitap çok amaçlı bir yaklaşımla yüzyılın en büyük buluşlarından biri olan yapay ışımaetkinliği gerçekleştirerek tek kalcme alınmıştı. Kitabın temel amacının fizik ögrencilerine, ya da yan bilim dalla sayfalık bir makaleyle Nobel Ödülü karından olup konuya Ugi duyan bilimcile zaıımaları ve hemen ardından sanki güre, ana çizgileriyle de olsa 20. yüzyıl fizi nümüz Türkiyesi için söylenmişçcsincğinin gelişimini, konunun özünü yani fizi gclcn yazarın elestirisi "Bu noktada de2İ budamadan aktarmak mı yoksa bilime neysel fizikcilere lcısa ve özlü makalelere biraz daha uzak okuyucular için, fizik yoğunlaşmalarını salık verebilirim. Nobel Komitesi, üniversitelerdeki makalelerin ağırlıklı paragraflan hızlıca okumak ya da tümüyle atlamak bahasına büyük fizikçi ağırlıklarını tartarak yargıya varan (nadilerin yaşamlarından kesitler sunarak fizik ren öyle yaptıklarına inanıyorsam da) deten bir tür roman tadı almalarını mı sağ rece yükseltme komitelerinin tersine, bir lamak olduğu konusunda, doğrusu ya, sayfalık yayınları yeğliyormuş gibimc geliyor!" ve daha niceleri... kesin bir yargıya varamadım. Ama sanırım temel amaç, bunların her Kitabı her okuyanın bu listeyc ckleyeikisini birden başarmak, bunun nasıl ba ceöi kendine özgü daha pek ÇOK yeni geşarılabileceğini göstermek ve benzer tür rekçeler bulacağına inanıyor, onlara ışık den başka kitap(lar) yazacak olanların da tutmak amacıyla da Onsöz'den alıntıladıyolunu aydınlatarak onlan özendirmckti. ğım yazarın şu tümcelerini dikkatlerine Büyük fizikçilerin, büyük buluşları sunuyorum: "... sadece temel buluşları yaptıkları sırada yaşadığı duygusal fırtına değil ama onları elc geçirme yollarını, önları, birinci elden ve onların kendi kalem cü fizikçilerin kişiliklerini ve doğru yollar lerinden izlemek de cabasıydı. Örneğin bulunmadan önce yapılan yanlışlıkları da Röntgen'in Xışınlarını nasıl bulduğu, sergilemeye çalıştım. (...) Kitap, niçbir bibulduğu zamanki şaşkınlığı, eşinc bile çimde modern rizik tarihi ya da bir fizik buluşuiKİaıı söz ctmcyişi, bu yüzdcn aklı metni olmaya öykünmemiştir." nı kaçırTh^ının sayılısı, ünlendiğinde ise çektiği sıkıntılar kenai kaleminaen, RutNOTLAR: herford'un bir bıırs kazandığına ilişkin [1] Diğer ikisinin de özünde bilimin telgrafı tarlada patates kazarken aldığın konularından olduğunu gözden kaçırmada söyledikleri, Einstein'ın bomba etkisi malı... yaratan ilk makalesini okuduktan sonra f2] Fransızca kökenli olup, otonıobilleonun nasıl biri oldugunu görmeye giden rin icat edildigi ilk, vani bir buhar tribülerin ilk izlenimleri, sonra Bohr'un kale niylc çalıştığı yıllardan kalan ve buharın minden o ünlü BohrEinstein çekişrnesi, oluştuğu kazanın altına kürekle kömür madde dalgalannı bulan Lois dc Brog atıp duran kişi için kullanılmış, 'şofbcn' lic'nin bir toplantıya hcm de sekreterligi ve 'eşofman' gibi ısı ile ilintili başka birni ağabcyinin yürüttüöü ve dönemin ileri çok sözcükle akrabalığını koruyan bu gelen fizikçilerin katıldığı bir toplantıya sözcük bundan birkaç yıl önce yerini dasadcce fizikçilerle tanışmak arzusuyla da ha Türkçe olan bir başkasına bıraktı; 'süvetiye alabilmek için ağabeyine rica üstü rücü'. Bu yeni sözcüğün, hayvancılık yani ne rica etmesi ama rcddcdilmesi, sonra cobanlıkla ilintisi apacık ortadadır "Geri da ilcriki yıllardan birinde bu toplantıya bas'mak, "yanaşmak , biraz eskimiş de madde dalgalannı bulduktan sonra katıl olsa 'çarpmak' anlamında kullanılan tos lamak" ve bcnzeri daha başka birçok başka sözcüğün de aynı bağlamda günümüzde hâlâ kullanılıyor olması, içindc yaşadığımız trajikomik çclişkinin apacık örncklerindcnuir. [3] Bu son sözcüğü 'önemliydi' biçiminde kullanmamın nedeni ise, hcnüz öğrencilik yıllarımda, ODTÜ kütüphanesinde ingilizcesine [*] rastlayıp okudıığum bu kitabın, çok geçmeden Türkçeye çcvrilcccğini düşünmüş, daha doğrusu öyle sanmış olmamdı(r)... Aradan uzun yıllar geçmiş ama, tahminim gerçekleşmemişti... Sonunda, ceviriyi benim yapmış olmama yüksünnıeli mi, yoksa tam tersine, sevinmcli miyim tam bilemiyorum. Yalnızca önümde duran bir görevi yerine getirdiğimi düşünüyorum... Çünkü, kitabın yazarı Ernilio Segre gibi ilk atom bombasını gerçekleştiren ve tarihe 'Los Alamos Grubu adıvla geçen çağdaş fizikçilcrden vc 'Brooknaven National Labo ratory" ile tsviçre'deki European Organization for Nuclcar Research (CERN)'in kurucularından olan Profesör Isidor Rabi'nin fizikteki heyecanı daha geniş kamuoyuna uiaştırmadıkları için fizikcilere yönelttiği eleştiriye ((Kolombiya Üniver sitesi'nde Rabi onuruna düzenlenen 1977 Kasım'ındaki sempozyunı) yürektcn katılıyorum. Dahası, böyle bir görevi, özellikle bizimki gibi hcnüz gclişme ajşamasındaki bir toplum üyeleri olan fizikciler için, özgün araştırma yapmalarının yani sıra mutlaka yerine getirilmesi gereken bir görev sayıyorum. Bu konuda, payıma düşeni bir nebze olsun yerine getir(ebil)mişsem, ne mutlu bana... [*] Kitabın yazarı olan Nobcl Fizik Ödüllü Emilio Scgrc, Italyan asıllı Amerikalı bir fizikçidir. Kitabını da Ingilizce değil, ttalyanca olarak yazmıştır. Türk ceye çevrilmesinde yararlanılan metin ise, Italyanca özgün mctin değil, "Modern Fizikciler ve Buluşları" aJtbaşlığıyla yayımlanan îngilizce çevirisidir. Bu bağlamda, meraklısı için urak bir not daha: Türkçe çeviride, kitabın Îngilizce altbaşlığındaki modern" sözcüğü yerine, özgün başlıkta yer alan "çağdaş sözcüğü yeğıenmiştir. • X Işınlarından Kuarklara Çağdaş Fizikciler ve Buluşları / Emilio Segre / Türkçesi: Doç. Dr. Çağlar Tuncay /Sarmal Yayınevı / İ32 s. SAYFA 9 CUMHURİYET KİTAP SAYI 266