Katalog

METİN CENGİZ j lhan Bcrk şiirinden sözetmek, çoklaI rınca denildiği gibi, ele avuca sığmaJ L yarı bir şiirden söz etmek denıek. Yine de şiirden şiire allayan bu şairin şiiri hakkında bazı gencl saptamalardan yola çıkarak yazmak doğrıı bir yöntem. En azından bu saptamalar Berk'in şiiri hakkında genel bilgiler verdiği için,.. Daha ileride, şairin şi ırleri iislüne yapılacak olan nıetin çözümlemelcrindcn dc harekctle yazılacak yazılara katkıda bulunacağı, bu tür geniş çalışmalara bir/eminhazırlayacağı için gereklide. llhan Bcrk, şiiri sürckli değiştiği için (te matik olarak, biçim ve biçem açısından) başka şairler iistüne yapıldığı gibi gencl birtakım saptanıalarla yetinmek yöntem olarak doğru değil. Bu nedenle, Berk şiirini dönemlcre ayırmak veşüri hakkında bu dönemlerden hareketle söz ctmck yöntem açısından daha doğru. Genç şiirimizin etkilenmeden yapamadığı, yeniden yeniden yapıtlarına dönmek zorunda olduğu bu şa irimizın şiirlerine ilk bakışta görülcn şu: Berk şiiri, çerçevesi önceden çizilmiş, inceden inceye temel hatları oluşturulmuş; kitaplar açısından bakılınca belirli bir izleğin şiirden şiire sürdüğü bir poetikanın üriinü. Bu alanda Bcrk şiirinde rastlantı yok. Poetikası nasıl oluşturulmuşsa şiir o şekilde gelişiyor. Temalar şiirler arasında bir kan bağı. Temel izlek ise şiirler arasında asıl bağı oluşturuyor. Bu, Berk'in bütün şiir evrelerindegeçerli. Yalnız söylemek istcdiftim, Berk'in her şiirdeyeni bir belirsizlikyaşamadığı (her şiirin ayrı bir macera gerektirdiginden), söz cüklerle uğraşın cehennemini yürcğinde duyumsamadığı değil. Altını çizmek istediğimşev, Berk'in önceden şiirinin çerçevesini oluşturduğudur. Ve bu çcrçevenin şiirinin oluşumunda ctkili ve belirleyici oldu Galile Denizi'ne kadarki şiir evresinde Berk, bu kitabında da görüldüğü gibi, yatak değiştirmckten korkmayan, araştırtcı, SAYFA 6 llhan Berk şiirine bir yaklaşım... yazı içindir. I layat, ancak detaylarda var olanın keşti olarak girer şiire; şaşırtıcıdır bu şckliyle; mistik olan bu şaşırtıcılıktadır. Böylece bir sonraki döneme hazırlanır şair; kendi nabzının şiirinde vurmava başladığı şürlerdir bıırda söz konusıı olan. Hayat ye ni bir kan edinir. Kiil'den (îüzel Irmak'a kadarki şiirlerdcbu ıraağırlıktadır. Dünyadan yola çıkan bir şairden çok, kendinden, bu eksenden dünyaya bakan bir şair vardır demek. Belki de bu nedenle de dil yalınlaş mış, sıcaklaşmış, başkalarıyla ortak dolaşı ma gircbilecck bir kıvam cdinmiştir. Şairin diğer bir anlamda da hayatı kendi harcıyla dile gömmeye çalıştığı şürlerdir bu dönem dekiler. Tanrının kendi suretini görnıek is temesine dc benzctilcbilir bu tutum. Ama burada da cömert değildir imgc ve eğretilemeler. Giz bırakırlar veöylece akarlar hayata. Sanki şair yaratısının gizinin açığa çık masını istcmez bir tutum içindedir. Ama iştc tam da burada hayatı oluşturulmuşyazılmı; şekliyle ele geçirir. Imgeler arası hız da burada hayata aklığı yerde, hayalla buluştuğu kadarıyla azalır. Takipedilebilir bir hal alır. Özellikle de cinsclliğin tematik olarak ağırlıklı olduğu şiirlerde hayatla buluşma marazi boyullara varır. Ama sadece bir edim olarak. Hayata oranla cinsellik sanki bu marazi görünümüyle bir temizlik de içermektcdir. Bclki de kirlcnmış hayata karşıbiraforiznıa. Dün Dağlarda Dolaştım Evde Yoktum'da ise tlhan Berk yeni bir dcncylc karşı karşıya bırakıyor bizi. Şiirin kendi sürecine ilişkin bir bilgi vermeyi de amaçlayan ve bu anlamda görsel olanın da devreye girdiği bu kitapta, bilgi ve gerçcklik sanki tözlerini kaybetmiş gibidirler. Ya da onlara yeni tözler veya özler aranır, ncsnelere bir de buradan bakılır. Mistisizm iyice sinmiştir şiire. Bilgelik bu defa da şeylerin özünü anlama ya yöneliktir. Bu anlamda mistik olan gir mektedir şiire. Ncsnclcr arası anlam/ anlamsızlık ilişkisi yeniden kurulmak istenmektedir adeta. Şiir, her şeyin her şeyi etkilediği, belirlediği bir yerde yine kaynağına dönmektedir, dolayısıyla. Ama bu dönüş ve dağılış sürccinde belirleyen olmaktan çıkıp belirlenen dııruma düşmüş/girmiştir şeyler. Sanki altematif bir dünyaya da kapı aralanmaktadır böylece. Yeni çalışmalarını bilmedigimiz, hangi şiir deneyimiyle karşımıza çıkacağı belli olmayan Berk'in bütün şiirlerinde görülen bazı ortak özclliklere değinmeden geçeme yeceğim. Bu da Berk'in başka şiir atlasları na şiirini besleyecek unsurlan almak için çekinmeden girmesidir. Bunu yaparken hangi şairin adasına yakın durdugunu, hangi düşüncelerden, fikirlerden, düşünürler den etkilcndiğini de gösterir gibidir. Bu bağlamda, Berk, dünya şiirinde habıre sürdürür gezintisini, şürdcn şiire, kendi üslııbu içinde sıçrar, şiirinin kıyılarını geliştirır durur.. Dışardan taşınanlar ise... Berk sen fonisinde kayboiup giderler. Poetika oluş turulması içindirler kısaca. Aksi takdirde Berk şiirindeki senfonide tck telli sazı aramak gafletine düşülür. Son olarak şunu söylemek istiyorum. llhan Berk, dille, şiirle, girdiği uzun bir ömür süren macerasında, Türk şiirinde kendine özgü bir şiir dili oluşturmuştur. Girişte dc söylediğim gibi genç şiirimizi etkileyen, bugünün şiir dilinde esintisi olan bir şairdir. Türk şiirinm de kimselere benzemeyen, kimselerin cesaret edcmcycccği dcncylcrinegirenbirşairi. CUMHURİYET KİTAP SAYI 261 Cesur denevlerin şairi... llhan Berk, dille, şiirle, girdiği uzun bir ömür süren macerasmda, Türk şiirinde kendinc özgü bir şiir dili oluşturmuş, genç şiirimizi etkileyen, bugünün şiir dilinde esintisi olan bir şair kimligiyle durmaktadır karşımızda. dünya şiirine yakın duran ve şiirin geldiği yeri göz öniine alarak yazan bir şair. Güneşi Yakanların Selamı'ndan, Dün Dağlarda Dolaştım Evde Yoktum'a kadar bu atak ve keşifçi tutum, Berk şiirinde belirleyicidir. Ulaştığı ustahğı, oluşturduğu şiire sırtını dönerek, yeni bir mccrada akmaya adeta atılarak, yeniden yeniden oluşturmaya çalışır. bir anlamda da sanki ustalığını yeni bir mecrada dener gibidir. Şiirinde uzun bir dönem toplumcu ögeler belirgin olan Berk.rahatlıkladcnilcbilır ki.budönemlerindeTürkiye'deCumhuriyet öneesi dönemden başlayan şiirpolitika geleneğine bağlıdır. Ancak bugün llhan Berk şıirı denince akla gelcn son dönem şiirleridir. Bu şiirlerinde ise bu gcleneğin izleri oldukça siliktir, belirsizdir. Ciderek de kopar bu gelenektcn. anlamı bile dışlayan, ya da bunu rastlantıya bırakan bir şiirin pcşinde olıır hep. Ama son dönemdcki şiirlerinde (özcllikle cinsellik ögesinin ağır bastığı şiirlerde) aıılam yine belirginleşir, öiüm, aşk vb. gibi temalar öne çıkar. Herk özellikle Galile Denizi'ndcn Şenlikname'ye kadarki dönemdc şiirinde sürreel olanın ağır bastığı, anlamın ufalıp dağıldıgı, hiçleştigi, oyun imgelerin, bundan hazzın bir araç olarak kullanılması anlamında ağır bastığı bir yönseme içindedir. Saf bir şiirdir denüebilir yazılana. Şiirin dışında hemen hiçbir şey yoktur. Şeyler bile (Şenlikname'dc nesne şiirine yönelir) bir ara parlar ve kaybolur. Şürde hız, imgelcr arası ulaşılabılecek dorıık noktasındadır. Bu nedenle imgenin kendilik hali öne çıkmıştır. Görselliğin hızı azaldığı yerde görüngülcr (es>ki şiirden sızdığı kadarıyla) imgenin hizmetine gircr. Şiir yazma eylemi bu hızla imgeleşir. Her şeye yazmakla ulaşdmakta, yazma sonraki evresinde görüleccği üzrc ulvileştirilınektedir. Ancak hâkim olan bir tavır dcğildir henüz bu. Bir eğilim olarak vc sonraki şiirini gösterir şckilde bir iz olarak vardır. Nitekim Şenlikname ile vardığı şürde yazı, dil için vardır sanki. Dil, başlı başına bir önenı kazanmış tır artık. Dünyasal olan şeyler renklerini, kokıılarını kaybetmıştir şiirdc. Buna karşın nesneler estetize edilmiş yeni içerikleriyle, asıl biçimlerini kaybetmiş bir halde bütün ağırlıklarıyla şürde temel izlek hali ne gelır. Burada dil, bütün olanaklarını se ferber edcr. Biçem öne çıkar. Bcncc bu tutumıı Berk'in şiirinin asıl dile getirilmesi gereken ö/.elliğidir. Rritilen dil, yeryerşiırsel ncsne olarak anlamı yedeğine alsa da kendiniamaçlar. Okurdanbirpaylaşımistememektedir. Bu dönem şiirinin bir özelliği de Berk'in mistik denebilecek birbilgeliğe ulaşmışol masıdır. Bilgılcrın sımrsızlığına ulaşma isteği burada belirgindir. Bu tutumuyla Berk, Tüık şiirinde süregclen mistik şiir geleneğineçevirir yü/.ünü. Amasadeceyü zünü. Buradaki bilgclik, bence, daha çok yazıyla görünmeyenin buluştuğu noktada,