Katalog

Metis Yayınları, gözüpek bir kararla, Barbcy u'Aurcvilly'in Les Diaboliques'inin ilk üç öyküsiinii "Suçta Mutluluk" adıyla yayımlarkcn Türk okuruna "iştc üç öykii, devamı var" mesajını göndcriyor. Gcrck anlatı tckniklcri açısından, gerekse de bir döncmc özgii öykii tadını taşıması açısından, öykü scvcrlcrc ve yazma heveslilerine sunulan bu zengin yapıtın bütünüyle Türkçe'ye kazandırılması kuşkusuz ycrindc bir çaba olacaktır. NEDRET TANYOLAÇ ÖZTOKAT X IX. yüzyıl Fransız Yazını'nın, üzerinde çok yazılmış, çizilıniş, araştırmalar yapılınış ilginç kişiligı Barbcy d'Aurcvılly'nın en öncmli yapıtlarından hiri birkaç yıl önce sessiz sedasız Tiirk okıırıına snnııldu. Sağlam bir aıılatı kurgusu, birbirınden çarpıcı olay lar örgüsü vc bu örgüde yer alan ayrıksı kişileriylc gcrçckliğin fantastik kapısını ,ıral.ıy:in bir yazar Barhey d'Aıırevilly. lıansız okııru için, Barbey adıyla özdeş leşıniş Les Diaboliaues (lblisler) ^fytaıısı kişilcrin çevrcsindc, kör bir tutkunun yönlendirmesiyle gelışcn karanlık bir olayın anlatıldıği altı öyküden oluşur. Yapı lın Onsöz'ünde Barbcy d'Aıırevilly, "lşte ilk altı öykü! Eğer okurıın ilgisini çcker ve hoşuna gidersc, gelecektc altı tanc daha yayımlanacaktır; çiinkü sayısı on ikidir bir düzinc ıııcyvc gibi bu günahkâr öykülcrin ' der (Les Diaboliques, Le liv re de pochc, Librairc Generale Françaisc, 1985). Bunu dcrkcn dc Fransızca'da öykü sözcüğünün di.şil olmasından yararlanarak sözciik oyunu yapar: öykülcrin günalıkâr olmasıyla günahkâr kadmlaı imgesini yaklaştııır birbirine. Altı öykünün anlattığı olaylardaki kadın kahramanlann crdcmlc günahı nc dcnli doğallıkla içlermde baıniılırdıklarını göz önü nc alıısak bu soz oyununun gerisinden Barbcy d'Aurcvilly'niıı bize göz kırptığı nı görür gibi oluruz. Aslında yazarın sözünü etriği ötckı altı öykü bir kitap halindc yayımlamnamış, ayıı ayrı anlatılar halindc basılmıştır. Mctis Yayınları'mn gö /.üpck bir kararla Les Diaboliqucs'in ilk üç öyküsünü vayımlaması da yazarın Oıısöz'ünc bir anışrırma gıbı. Yayınevi ünlü öykü kitabmın ilk yarısım oluşturan üç öyküyü Suçla Mutluluk adıyla yayımlar kcıı Türk okuruna "işte üç öykü, dcvanıı var" mesajını gönderiyor. d e r e k anlatı tckniklcri açısından, gerekse de bir dö nenıe özgü öykü tadını taşıması açısın dan, öykü severlerc vc yazma heveslileri ne sunulan bu zengin yapıtın bütünüyle Türkçe'ye ka/atulırılm.ıs; kuşkusuz yerinde bir çaba olacaktır. Ustclik, Barbey d'AurevilIy'in o son dcrece öznel konuş ma lonuııu yakalaınış, söz güeünü olabil diğince özgün mctnc uygun biçimde çevıri mctnc yansırmayı başarmış, çok sayıda metindışı tarıhsel, yazınsal, söylenscl göndernıelcri titizliklc açıklamaya giriş miş bir çcvirmcnlc çalı^mış olması, yayı ncvinin son üç öyküyü de yayımlaması dileğimizi perçınliyor. Bir anlatı ustası Barbey d'aurevillv baştacı olmasına yol açınış bu tarih sel vc t o p l u m s a l SUÇTA altüst oluşu hazMüTLUl.lfK mcdcmcdiklcri her sözlerinden anlasılır. Sayıca azalnutk ta olan vc güç ko şullarda varlıklarını soylıı bir çabayla s ü r d ü r c n aristokrat çevre, yazarın tüm öyküleri nitı tenıel dokıısıınu oluşturur. Bu scçkin kışiler on sekizmci yüzyıla özgü salon geleneklcrini yaşatıılar, örneğin söyleşi, övkü anlatma bu çevrede en gözde oyalan ma y o l u d u r varlıgını 19. yüzyıla vazdırmış, ancak duygu vc düşüneeleriyle yaşadıı^ı yüzyıla düşman Barbey d'Aurevilly gıbı, anlatıcılar da öykü anlatmayı sevcrlcı. Suçta Mutluluk'ta yer alan ikiıı ci öykü "Don Juan'ın lln Cîüzcl Aşkı" bu öykü anlatma gelenegini örncklcndirir. ()n dokuzuncu yüzyıl Paris'inin scçkin bölgelerinden SaintGcrnıain Mahalle s i ' n d c ClıiMrevas K o n t c si'nin evinde bir akşam ycmeöinde bir araya gelen on iki birbirınden hoş soylıı hanım Don Jııan diye anılan Koııt Kavila de Raviles'in anlattığı i 1JJin<,' bir öyküyü dinlcrler. Ozgün yapıtta yer alan öteki üç öykünün ikısinde de benzer biçimde bir akşam toplantısında bir araya gelmiş kişilcr aralaıundan birinin anlattığı ilginç öyküyü dinlerler. Anlatılan öykülcrin temclinde karanlık, dcrin, yazgı sal bir tutku yer alır. Tutku nun gıkiı karşısında inanıl maz bir tasarıyı göz kırpmadan gerçekleştiımeyc nazır d'Auıcvillv kalııanıanlarmm inatla tutkuyu sonuna dck aşanıak istemclcri, bundan açamamaları ve bıınun ağır bedclini ödcmck zorunda kalnıaları bize Racine kahramanlarını anımsatır. Tıpkı yazgısına boyun egıniş, kölesi olduğu yasak tutku da haz bulan, klasik tragcdyaınn bu ünlü kahramanları gibi d'Aurcvilly kahramanlan da yasak scvginin, zinanın, kısaca suçun içleriııde açtığı uçurumda yuvarlan maktan korkmazlar. Kendisini neredeysc yaşamı boyunca Hıristiyan dininin ve ahlakının savunııcıısu olarak görmüş d'Aıırevilly, araştırmacılara göre, ruhta açılan bu yaraları, insanların yıkımını gözler önünc screrek erdemli insanları, inananları ürkütmeyi, düş ü n d ü r m e y i yeğlemiştir. Kimi araştırınacılar da bu ürkütnıe ça basında ünlü yazarın hayranı olduğu "dandysme"in etkcn olduğuntı savtınurlar: "dandy" alışıl mışııı dışına çıkarak sıradan insanları şaşırtmayı, hayranlık uyandırmayı sevcr. Suçta Mutluluk'un ilk öyküsü "Kırmızı P e r d e ' n i n k a h r a m a n ı Brassard Vikontu gençligindc pansiyoner olarak ev lerinde kaldığı yaşlı burjuva çiftinin kızları Aİbertıne'lc gizlicc buluşmaları sırasında ilkin korkıı dııyar. Ancak, yaşlı annebabanın uyuduğu geç saatlerde gerçekle ten bu buluijiııalar birbirini izlc cıikçc korku ycrini mutluluga bırakır. Cîenç adani artık bu gizlı tutkuda csriklcşmcktcn başka bir şey dilememcktcdir. Kuşkusuz üç öykü arasında, başlığmdan da anlaşıldığı gibi "Suçta Mutluluk " yasak sevgide bulıman esenliği örncklemesi açısından en ilginç öy küdiir. Gcrcckten dc öz'gün vapıttaki altı öyküden hiçbirindc bu öyküdcki kadar güçlü bir mutluluk izleği işlenmemistir. I ler kah••"•• ratnan yasak ilişkicıe mtıtlulugLi bulur ancak bunu dışa vurmakta SavignyHauteclaire çiftinin bilinçle scrgilediği cüreti göstermektcn özcnle kaçınırlar. Savigny Kontu'nun eskrim öğretmeni olan İ louteclaire adındaki genç kız zaman içindc kontla yakınlaşır ve kontla kontesin yaşadığı şatoya başka bir adla oda hizmetçisi olarak girer. Konrcsin zehirlenmcsindc suç ortaklığı yapan çifr evlenerck mııtlu bir yaşam sürerler. I la utcclaire'in ccsareti "Kırmızı Perde"deki Albcrtine'in cesaretini aklımıza getirir. tki kadın kahraman da yakalanma korkusıınu hiçe sayarak yasak bir ilişkiye girerler. Ancak bu ikilinin cn ccsuru kuş kusuz HaLitcclaire'dir; oda hizmetçisi kimliğivle mükeınmcl bir cinayetin aktörlüğünü iistlcnir. Bu gizcmli, karmaşık, ilişkilerde öncii olmayı seven kadınlar arasında ayrı dıırııyor izlenimini vereıı bir başka kahraman vardır: ikinci öykü "Don luan'ın En Güzcl Aşkı "ndaki "küçük maskc". Çapkınlığıyla ün salmış "dandy" Ravila de Raviles'in sevgilisinin on üç yaşındaki kı/ıdır "küçük maskc". Oykudc kızın adı gcçmcz, Ravila'nm bu tuhaf, çekingen, batıl inançlı, az konu şan, ona neredcysc düşmanca davranan çocuöa takdığı adla sunuhır. Ancak şcyransılık açısından öteki övkülerdeki kadın kahramanlardan geıi kalıı yanı yok tur. Düsgücüııdeıı kayııaklanan korkunç bir yanılsamaya kapılır: bir akşam, Ravila'nın ıızun bir sıire oturdıı^ıı koltuğa oturmuş, her yanını ateş sarmıştır, yerin den kımıldayamamış tuhal bir şeyler du yumsamıştır, iştc o sırada çocugu olduğunu "anıamıştır". Çocukça sadı^ın yanı sıra böylc bir inanıştaki korkıınçluk "küçük maske"yi öteki şeytansı kadınlara yaklaştırmaktadır. Kaldı ki, o da Alberti nc ve Hauteelairc gibi duygularıııı başkalanndan son derecc ustaca saklar. Yüzüne taktigı o görünmez maskeyle Ravila onıı bir büyüye, bronzdan dökülımiş yapma bebeğe neıızetiı. "Çoğulluk" ekseni Şcytanla anlaşma yapmışcasma karanlık tasarılar ardında koşan gızemli kadın ların başrolde oldııgu bu kapalı evrcndc "inamlmaz"la "iııanılır"ın arasındaki ay rım silinmiştir. En gcnel anlamıyla, "gcrçcküstü"yle eşanlamh sayılan "hıntastik'in gündelik yaşamın aynlnıaz parçası olduAunu vurgular bu öykülcr. Aynı bi çinıde, " c r d e m " l e " g ü n a h " , "yalan'la "dogru" içiçc geçmiştir. Oylc ki okıır, kcndisıne yapılan her açıklamayla bellı bir bılgiye ulaşırkcn veni bir bifinme/in alanmda kendini bufur. Öıneğin, "Kıı mızı Pcrde"de başından geçen scrüveni en incc ayrıntısına dck anlatan Brassard Vikontu'nun a^zından sonradan Albertine'in ccsctine nc olduğu konusıında hıç bir bilgi çıkmaz. "Suçta Mutluluk "ta kontesin zehirlenmesindeki Savigny 1 la uteclaire suç ortaklıöına ilşikin hiçbir avrıntı anlatılmaz, açiKİanmaz, ancak baş kalarının ağzından sezdirilir. Aynı biçim dc, " D o n Juan'ın En Crüzel Aşkı'nda "küçük maske"ııin anncsinin scvgilisinc bcslcdiği gcrçek duygulara ilişkin hiçbir ipucu verilmez anları boyunca. Böyfece bilgilerin üsr iiste yığılarak ancak yeni bi ilinmczlcre açıldığı bir "çoğulluk" ekseni oluşturur d'Aurevilly öyküleri. Şunu da bclirtclim, çoğulluk yalnızca okııra aktarılan bilgilcrlc, bunlara bağlanan bilinmezlik/ gizenı düzeyinı kap samakla kalmaz. Barbey d'Aurcvilly'nin öykü cvrcnindc anlatı düzeyjeri tıukı bil gi düzcylcri gibi çoğuldur. Özclliklc Les Diaboliques tc yer alan tüm öykülcr iç içe geçmiş iki anlatıdan oluşur. ( )yküniin başlangıcında söz alan biı anlatıcınm söylcnıini bir ikinci anlatıcı sürdürür. Bu ikinci anlatıcınm anlattığı, gcncllikle öykiiye adını vcren olaydır. Elimizdeki yapıtta "Kırmızı Perde'nin birınci an latıcısi'bir yolculuk sırasında cski tanışı Brassard Vikonıu'yla kaışılaşmasını vc yolculuğu anlatır. Bir süre sonra sözü ikinci anlatıcı, Brassard V i k o n t u ' n a bııakır ve yolculuk sırasında zorunlıı olaıak konakladıkları kasabadaki bir cvin kırmızı perdcsinin ardında yıllar ön ce geçmiş bir olayı Brassard'ın ağzııulan dinleriz. Benzer biçimde "Suçta Mııt l u l u k ' ıın b a ş ı n d a , iki dost P a r i s ' t e Botanik Bahçcsi'ııde gczinmektcdiılcr Birinci anlatıcı bu gczintiyi, gczintinin öteki aktörü, dosru Doktor Torty'yi ve bu gezinti sırasında karşılaştıkları gizcmli çifri (Hauteclaire Savigny) bctimlcr. Bu çiltin inanılmaz öyküsünü ise Doktor Torty'nin ağzından dinleriz. " D o n Juan'ın F.n Güzel AşkT'nda birinci anlarıcı (jhiffrevas Kontesi'nin evinde gcç ıniş bir daveti bir arkaılaşına anlatır. Davet sırasında anlatılan "küçük mas ke"nin, annesinin ve Ravila'nın başrolde olduğu öykünün anlatıcısıysa Ravila dc Ravites'tir. Teknik açıdan bakrığımızda denebilir ki anlatı düzeylerinin çokluğu öykülerin içerdiği bilgi düzeylerinin çok luğunu yansıttığı gibi Barbcy d'Aurcvilly yazısının oylıımıınu da vurgıılamaktadır. Salt bu yönünü göz önüne alsak bile, Suçta Mutluluk'un yayımlanması öykü heveslileriyle öykü mcraklıları için sevindirici bir gelişmcdır. • Suçta Mutluluk/ Darhcv d'Aurevilly/ Çevıren: Aysel Borıi/ Mctts Yayınları/ Şeytansı yazar Juansız yazm tarilıçileıi Barbey d'Aıı rcvilly adırıa birçok nitclcm yapıştırmı^lardır: Htristiyan, Katolık, şeytansı yazar, Normandiyaİ! romancı, kralcı, Devrim kursıtı, lanlastik, "daııdy" vb. Bu nite lcnılcrin her biri d'Aurcvilly yapıtının tc mcl izlek ckscninı oluşturur. Yazarın döneminde yaygın olan bir anlatı biçimıne görc anlatıyı yer yer bölcrek kişisel dü şüııcclcrini »kura aktarınayı ycöleycn an latıcılar, hcp 1789 Dcvrinıi'ni kötülcrlcr; arisrokrasivi sürünmc aşamasına getjrmiş, kaba, bilgisiz ancak paralı bir sınılm C U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 3 0 4 l SAYFA 7