Katalog

(2)(KS, s. 204) Ama sevdiği k;ulın Ina vc " A m c r i k a n Tarzı YaşaırT'ı yaym'aya çalışan vataııdaşı Aılanıs suçlııluk dııyması gercktiginı savuııuılar. lşin tulıa h bu iki insaıı, kcudi özcl yaşanılarında hiç tle masum dcğillcrdir. Kız arkadaşı yakııı bir gecmişte Trendeki Yabancılar bir arkadaşlarımn / Vatricıa Highsmith ölümünc ncdcn ol / Çevircn loınri*. mıış, Amcrikalı mis Uyar / Mctis yoner ise, k c n d i Poliuyc/ 272 s. toplumundaki cina yctlcri vc olumsuzlukları gozardı cdcrck, basjka loplunıları cehcnncm korkusıı, Tanrı disipliniylc "do&rıı" ytılu çagıran tutarsız biridir. Ikisiııin de çıkıs; noktası insanın sürckli suç luluk duygusu ic.iııde, aciz bir yaratık olarak yaşaınasıdır. tnsanın yaptıgı hcr girişim günahı barındırır önyargısını icindc barındıran bu yaklaşım, kaba akılcı düşüncc tarzına karçı yıllai" öncc "Suc vc Ccza'da gctiıilcn ortodoks cleijtiıidcıı izlcr taşır. Bu sava Daııimarkalı c^cinscl ressam Jensen k.ırşı ctkar. Kcndini korumasınıu doğal bir davramş oldııg'unu sdyler. lnglıaın tanrının ec/.auındırıcılanna kulak asma/., oııların pcşjnden değil kcndi yaşaın çizgisinin i/.indcn yürür. "IL\ Sürçmcsi", Highsnıitlı'iıı Dostoycvski'nin "Suç ve Ceza" anlayışına, "VarolujjCjU kııiHimlaıdan ı'k'stinler yönclttijiı cn öncmli kitaplanııdaıı biridir. Paiı ıciJ I iıglısııııtlı ııı gcriliııı kuınıa biçimi dc ötcki polisiyc yazarlardan lark lıclır. Agatha (ihristic uibi katili gizlemck i(,"in zaııiiin zanıan zorlama oyıınlara ba.ş vurma/. Uatta roınanlamım çoğunda ka tıl dalıa ilk bolümlcrdc bclli ulur. 1 liglıs ınith'in gcriliın olıısturma tarzı polisiyc mman ya/arlaııyla ucgil dc, gcrilim ustjsı bir yöııctmcnlc, Alhvıl I litchcock'la bcnzcrliklcr ta^ır. Bu bcnızerli&i diişiinüncc üıılü sincnıacının "Trcndcki Ya bancılar'ı filmc vckıncsiııin bir raslaııtı olmadif*! anlaşılır. I latta Hitchcock kurguya o katlaı öncm vcrır ki, romandakı Aınci'ikan toplunıuna yöııelik seıt ılcştirilcr oldukca ^cri planda kallr. Cierilimin kurgusunu ohıyların gcli^inıiııe ko^ut olarak örnıck, yazma cdiınini özgürlcştiriı. Yazarı zorlama sonuclardan kurtarır. HigliMiıhlı gcrilinıi, günlük, sıradan olaylarııı uclişinı ckscni üzcriııc otuıtuı. Yarattığı oo^ucıı atnıcısıcr talilısizliklcr ve gizli tehlıkclcrlc ıloludur. Okurda yalııızca nıerak tleail, dcnn bir kaygı duyuıısu yaratmayı ua ba^arıı. Bunu kcndini yy a^a güvcnlik iciudc sanıın okuyucuyu tedir gin cdcrck sağlar. Okıır, kitabın saytalan ııı ci'virtlikcc, öncclcrı inanılnıaz gibi göııiııcıı (ilayların bir gün kcııdi bajjiııa da gclcbilcccgini diisiiıımcyc başlar. Bu diıîjimccyc kapıldıüında riMiıanııı kulıranıa nıyla çoktan (izdcşlc^ıııiijür. I iiglısmitli tclılıkcyı acıkca yaznıaz, sc/.dirir; bıınıı ii/clliklc yapar, çünkü rchlikc a(,"ik, taniDilaııabiliı olduğunda kor kutıiL'ulııüu dalıa azdır. Sczgiylc kavıanı lan tchlıkc ısc çok dalıa ürkütücüdür. 'I'chlikcyi sezen okıır yürcpı agzında ycni KCİişmclcrin |i(.'^i sıra siirüklcnip gider. Ama bu kurguyu ya/.gıcılıkla açıklamaya çalışmak Highsıııillı'c haksızlık olur. "f',1 Sürc.mcsi"ndc romanın baş ki^isi olnn Inglıam, ralıhsızlıklcrin vc olumsuz koşıılların başına actıgı dertlcrdcn, kcndı iradcsiylc kuıtııkıı. Ycni bir yaşama başlamak üzcrc cski hastalıklı ili^kilcriııi sona crdirir. ('czayir'dcn Amcrika'ya dönıncnin ariiesinde ycpycni bir başlangRin lıavalıylc cskı tlingıııliğıııe kavtışur. Yazarıınıza görc ınsanlar yazgılarını değiştircbilmc gi'n.iinc sahip olanlar vc olmayanlar diycrck sınıflandırıliibilirlcr. Bu ılüşüııccsiylc dc Marquis dc Sadc ııı "I'jdcııılc Kırbaclanan K a d m " adlı yapıtıııda ı!a lnliıtilcn, iyi niyet hcr tiirlü kötülügc çıkaıılan, cckici bir davctiycdir görüşünü benimscmiş olur. Kusjkusıız CUMHURİYET KİTAP SAYİ 304 Ripley Karanlıkta/ Patrıaa Hıghsmıth / Çevıren Annafcin llkiıı/ Rcmzi Kttahcvi/ 124 s. Bccerikli Bay Ripley / Patrıaa Highsmtth / Çevircn Armag'an ilkin/ Rcmzi Kitubcvi/ )02 ı. Ripley 'in Oyumı/ Palricia llignsmilh / Çevircn: Armagan ılkııı/ Rcmzi Kitahevı/ İOİ s. El Sürçmesi/ Patrıaa llıghsmith / Çcviren: Füsun \Jmar / Ayrıntı Yayınlart / 246 y Baykuş Çığlığı/ Patricia nighsmith / Çcviren: Füsun Umar / Ayrıntı Yııyınları / 242 t. Beceriksiz/ Patricia llighımith / Çevircn: Füsun Umar /Ayrıntı Yavınbırı / 242 t. Altred Hitchcock'la benzerHkler llighsmith, nc Marquis dc Sadc kadaı yıkıcı nc dc özgürliikçüdür. Ama romanlarıııda Sadc'ın bakış açısına. yaklaşır. Sadc, insanın yapısını olanca çıplaklığıyla gözlcr önünc scrcn cndcr düşünce sis tcmlcrinin birinin kurucusudur. Yalın vc gcrçckcidir. Sapkınlı^ı vc valışcti, insanın ruhundaki karanlık bölgcyc tııtıılmuş bir ayna gorcvi göıür. HigliMiıith bu basit vc gcrçckçi düşütıcc sistcmindcn yarar liinarak, karmasık toplunısal lıiı yapıda zavallıll^mdan nâl.ı kurtulamayan basit iıısaııı anlatır. ilighüiııith'in l o m a n l a r ı n d a dıkkat çckcn öncmli konulardan biıi dc ayrııı tıları sunuşundaki zcnginlikur. Ayrmtılar; giinliik yaijamınıızdakı cşyaları, ilişkilcri, duygulaı ımızı, ıliişüncelerimizi ifadc cdcn binlcrcc sö/cü^iin ustalıkla bırbiri ardına cklcnmcsi sonucu cldc cdilcn ıvır zıvır. Ama yaşamımız iştc bu ıvır zıvır ların toplamından oluşmakta. Highsmith büyiik bir sabırla bu ayrıntıları anlatır; cn küciik bir nesncyi, bir bakı^ı, bir g ü l ü m s c m c kıııntısını, gizlcnmi^ bir dokunuşu, giyılen elbiscnin kıvrımını bilc unutmadan. Bütün bunlar olümün vc sucun ycşcrdiği atmosferi betimlcmck içindir. Bu büyük hazırlık ülümün özncsini vc ncsncsini tanımlar. Aıncrikan taşrasındaki tutucu dünya, ya da met ropollerdc ya^ayan orta sınıf mcnsubu insaııların pck dc ıcnkli olmavan günlük yaşamı bütün gcrçckliğiylc okurun göz Icrinin öniindc canlanır. Ostelik bu ayrıntı bollufiu i ç i n d c okuru sıkmama bccerisini gösterir. Ayrıntılarla yaratılan o boğııcu, kaygı dolu atmoslcr, bir girdap gibi okuru içinc çekcr. Okıır bu tulıaf girdaba yakalandığını hissettiği anda bilc, ondan kurtulmak istcmcz. Highsmith'ın sozcüklcrlc yaıattıgı bu tıılıai karabasanda yol almayı sürdiirür. Çünkü anlatılan kcndi öyküsüdür. Toplunısal kuruıııların, kural ların czip gcçtiği beııligini bıılur, kcndi kabuğunda yaşayan roman kahramanlarıııda. Oııların gi/.Ii örkcsindc, kcndi yapıııak istcdiklcrini göıür. lc.indc.ki katillc yüzyüzc gclir, ccsarctini sınar. Bclki zaman zanıan d ü ş ü n ü p dc hiı; işlcycıncdi^i biı cinaycr gclir aklına. Okur kitabı bitirip, girdaptan kıırtııldıığıınıla, uzun zaman kcndisiniıı dc anlamlandıramadığı bir şaşkınlığı yaşayacaktır. Ta ki ycni bir Highsmith kitabında ycni bir girdaba kapılıncaya kaılar. Bu alışMİmadık kara kitap yazarını tanımıyorsanız, tanışmanın tam zanıanı. Kaç zamandır sizi bckliyor, dudaklarında o tulıaf gülümseyişle, kitapçı virrinlcriııdc. • Kucuk patricia , Jackle Coogan sapkasıyla Anneslyle blriıkte Fort vvorth Texas'ta (Altta) 1977, Moncort'ta (Ustteı. Berlin de bir topiantıda ourrenmatt'la blrllkte (Altta). Yazfliyı değlştlrebilme gücii Patricia Highsmith. kolej yıllarında. SAYFA S