Katalog

1995'in, Eluard'ın yüzüncü doğum yılı olması ncdeniyle Fransa'da bit\x>k ctkinlik başladı vc sürüyor. Kuzeyden giineye giden paylaşım çizgisinde, şairin doğduğlı SaintDenis'de olduğu kadar (Eluard Müzesi'nin de bulun dıığu yer) Nicc'dc de, "Les mots fa vie" dergisi çevresinde toplanan Groupe Eluard bir kollok düzenledi. Matissc Müzcsi de bıı • toplantıya katkıda bulundu. Fotoğraftan elyazısına kadar birçok sergi ve gösteriyle Eluard anılıyor. Bernard Noel, günümüz şiirini Eluard'dan başlayarak sorgulama tasarısını gündeme getirdi. Biz de Eluard'ı doğumunun yüzüncü yılında üç yazı ile anıyoruz. RAYMOND JEAN Dogumunun yüzüncü yılında Paul Eluard Siirin başkenti lcvscV I952'de, so£ıık savaijin göbcğinde, herkesin sadecc kendi tarafmı taıııdiğı rarıhsol bir konjonkrıırdc, savaşın getirdiği şairlcr için yasadışi savaşım vc KurtuKi'î vc büyiik benımsemeler za manıvdı. Aslında, Eluard'm ünü bazı oıtamlaıda çok fa/.laydı. Bu kimi zaman i^ı s(>ylcnc vc soylcnccyc kadar uötürdü. Bugün, Jcan Marccnac'ırı ^a^kınlık vc hcyccanın kanşımı içnidc sciylcdiklcrini vcnidcn (ikıımak miimkün: "Eluard'ın vücudunu bcklcdiui miz bu kasım günlcıındc anladık KI, bu, Eluard'ın ya^amının bi/.c vcrdiği son dcrsti. J lcpımi/ın yüıcği aglıyoı. Hopimiz yaslanacak bir omuz anyoruz. Onun ölümü Paris'ic, Fransa'da vc ıhinyada yiirüyor ve zamanda elini radvo tlinlcycn birinin omuzuna, öteki elinı dc gazctcsini okııyan birinin omuzu na koyııvor. Şili bahannın ortasında, soguk Fabifik'in kıysında o Ncruda'ya cvindc bir rclgraf uzarıyor, Moskova'da Ehrcnburg'uıı bürosuna giriyordu. Bir gazctc bavıinın yanında Nâzım flik mcl'in yofunu gözlüyordu. Parmagını Küba'da Nicolas Guillen'in, Napoli'de Gabricla Mistral'in, Rcrlin'dc Bcrtolr Brccht'in vürcğinc ycıic^tiriyordu. Birindcn ötekinc giderken şöyle diyordu: "Bcn Paul Eluard'ın (ilumüvüm." Kopenhag'da bilinmeycn biri, Aıagon'a, bu olümdcn kcndini korumak için tanıınadıgını yazıyordu. Vc bir ba^kası gccclcyin dostlarını uyandırıyordu. Bir oa^kası scvdiğinc tclcton cdiyordu. Vc Vcnczuclalı şair (üarlos Augusto Lcon bu ölümc karşı Fransızca bir şiiı döş,cniyordıı." Bu mctni anlamak ıçın 194^1953 vıllannın cntclcktücl ya^aıııının bazı yanliirım bılmck gcrckır. K.ırdeşlik duvgusu, cvrcnsclin tuhaf bir csrikliginın nıcrkczindcydi. Europc ıkıgısinin 195 3'tc çıkaıtlığı Eluard ıvcl sayısınıla Cocteau, ijunları yazıvordu: "Paul Eluard vc bcn onyedi yıl siiren küskünlügün ardından dost oldıık. Bu kuskünlıık bizi, daha sonraki anla^nıa alanlarına götürmek yolun da bcslcdi durdu." Maurois'nın sözleri: "Politik ayrılıklar nc bir şairc hayran olmaya ne de bir insana değer biçmcyc cngcl olur." ü t c yandan Mauriac d.a, r : ransa'nün biirün oğrcncilerinin Öz^ürlük şjirini ezberlemesi gerektiğini natırlatıyordu. Bu cklcktik hayranlıgın hcr zaman Eltıard'ın işine yaradıöı söylenemez. Bu hayranlık cn azınuan şiirin "hcrkes" için yazıldıgına ilişkin saf ve alçakgönüllü kanıdan kaynaklanıyordu. Bugün işlerın böyle yürüdüğij söylenemez. Eluard'ın artık militan bir şair olarak görünmcmcsinden ya da yapıt gorunümunün dcpolitizc olmuş olmasından değil, ama çagın bazı koşulları ortadan vok oldu: Tonlu hcyccanlar kar^ısında sakınımlı oıundu; söz cntlasyonlarma daha iyi direnç gösreriliyor. Şiirin başka bir şey için olduğu de^il, kcndisi için oldug"u diişüniılüyor. Eluard'a duyıılan hayranlık kınıi z.ıınan ılımlı bir havaya girmiş olarak bu 1 luvor kcndini M hcr ııırlıı h.ıiıı goıuıl ı^indcn annmıs durunıda. Vapıtında öncclcri unutulnnıij olan bazı vü/.lcr kcştcdiliyor; gcri adım atmaııın .ıçıga vıırdııftu bazı ıski pcrspcktıllcr ycnı dcn ortaya çıkıvoı. Sonuç olarak icr.ızı ötckı şı>nc dognı iııiyor. Ycni biı olav orıava çıkıvor. FJuaıcl şiirinın taııhının çckinı mcıkc/.ı vcr dcğiştiriyor. Bu tarihin bııyıık bolııınü dııcnıi} ya da OITLI izlcycn döncııı dcğil; siırrealizm. Vc cdcbiyat çalışanları, Eluard'ı, "Süırcaliznıdcn çıknıı^ olan şairler" adını vcrdiklcri bir bolıınıc ycrlcştiriyorlar. Kimilcri dadacı biı I'Jııard'a ısrar cılcrkcn, kimilcri dc on da bir "aşk ^aiıi" buluvorlaı. Bu çelişmelcr, Eluard m yapıtınııı kcndi bütünlüğü, birliği vc dolııluğu içındc kavranma /t>rlugunu ortaya ko yuyor. Ama gene dc okııra vc Eluard ara sındaki bütün cngcllcr kalkmış durumda. Onümüzdc duvaısız kolay bir siir halinc gclmiş olan çok ayrıksı zor bir şiir örnej^i var. (^iinkü bu ^iir, okurunu kcndinc çekmc cj>ilimindc. Ona inmcmeye çaba göstcıiıkcn, ana okunıayı, bakmayı vc başkaca işıtmcyi öğrctiyor. Büyük dönüşümlcr böylcliklc saglanabiliyor ve dün .ınl.ışılm.ız olanın bugün okunaklı olması gcrçcklc^iyor. Bu dönüşümlerle insan bilinci ycni biçim vc sözlerle yükscliyor vc zcnginlc^iyoı. Bu derinleşme sadcce bir vaaılc açılabilir. Eluard, ijiirin kcsim olarak insani ılcrlcmc c^risindc k.ıbııl görcccginı söylü yordu. Renc (]har isc daha iyisini sövIemişti: "Şiir, ycni nitcliklcr kazanmi!; insanın içindeki gclecck yaşamdır." • (Ktsaltarak çcvırcn Haltl Cıokhaıı) Aşk şairl Onyedi yıl siiren küskünlük P iiul Eluard, Stalin'den bir yıl önce oldiı. îyi mı oldu, kötü mii? Bunu söylemek zor. Kötü oldu, inkü onun siiri, en cok bağlanmış çıın smıyla temel bir "hak" ve "adalet' kıs isteğinde can bulan şiirı, Staliıı sonrası evrcnde bir kanıt, toplıı bir doğrıılama şansı bulmuş oldu. lyi oldu, çünkü politik tcrcihlcrıylc uyıım içınde ölürken, bir dircnişçi şaire vcrilcbilccck az rastlanan ayrıcalıklardan yararlandı. ()y Paul Eluard... HALİL GÖKHAN P aul Eluard'ın yakın dostlarından biri olan vc Louib Parrol'nun başlayıp yarım bıraktığı "Ciıinümüz îjairlcri " dizisinin Eluard cildini, onun olümündcn günlcr sonra tamamlayan Jcan Marccnac, Eluard'ın "modern zamanların en büyük şairi" oldu Öunu söylcrkcn, bu savını şöylc dcnctlıyor "(^ünkü insanların dünyayı de }>iştirnic.sinc yardım cdcrck şiirin büvüklüğiine nasıl varılabileceğini ondan başka göstcrcn çıkmadı." l I lugo'dan günümüzc, Vigny, Baude lairc, Ncrval, Eautrcamont, Kimbaud, Ctos, Nouvcau, Corbiere, Mallarmc, Jarry, Appolinairc, Rcvcrdy, Aragon çizgisindc süıcn "modcrn Eransız şiiri" dünyayı dcğiştirmenin insani gönülliilüğünü taşıyan vc bu çabayı şiir alanında kuşatan bir şiir olarak bugiinc geldi. Bu göııüllülük, hic kubku yok ki, yollar ayrılmış da olsa, kimilcri çıkmaza dagirmiş olsa tck bir ciımlcdc bırlcşiyordu: Modcrn şiir devrimcidir. Bu dcvrimci nitclik günümüzdc artık bir gclcnck olarak dcğcrlctHİirilmcktc. I lcm gclcnck hcm dc .siirin varlık gcrckçcsi olarak da açıklanabilccck özü. Eluard, şiırscl vc idcolojik olarak açık lanabılccck iki modcrn kalıl ü/criııdc av nı anda dıırabılen bir şairdi. Şiirsel dcvrim vc idcolojik devri min şairiydi o. fjiirin, karşı çıkmaya başlamasıyla bııliktc şiir olarak tanım lanabilccc^ini savunuvordu. Aşk, ozürliik, mutluluk, barış vc scvgi ızlck crinin vazgcçilmc/ şairi olan FJuard, şurscl devrimin iç dinamiklcrinin clin dc yarının şiirini yazdı vc siirin başkentini kuşatarak bir anlamda yarının şairi oldu. Eluard'ı bir dost vc usta olarak nitclcycn Marcen.ıc, onun gclcnckscl bir şair tipine indirgcncmcycccğini söylüyordıı. Ona göre Eluard dızclcri yaratmakla kalmıyor, düyayı da yaratıyordu. Onun, dize kurtnada yctiştirdij*i öj*rcncileri aynı zamanda insan(lık) mes leğini de ögrcndilcr Eluard'ın clindcn. İnsanın yalvacının yinc insan olduğunu öğrcndifcr. Aramlan şair Edebivat calısanları. Eluard'ı. "Surrealizmden cıkmıs olan sairler" adını verdlkleri bir bölume yerleştiriyoriar SAYFA 10 Marcenac, 1947'dc yaptıöı bir ko nuşmada, Eluard için, Rimbaud'nun Illuminations 'nıından bu yana aramlan şair, diyordu. Yaşamın içindeki şiiri arayan şair. FJuard, I iırkçc'dc, çagdaşlan aıasında, lıaklı olarak cn bııyıık payı alan l'Vansız şairi avm zamanda. F.lu aıd'ın çcvirmcııleıi dc oldukça gcniş bir alaııı işgal cdiyor. Asını Bczirci'dcn Oktay Rilat'a, l'co'dan A. Kaılir'c, I'ahsin Saraç't.ın S. Kudret Aksal'a kaC U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 3 0 4