Katalog

Gündağ Kayaoğlu'nun birlikte hazırladıkları " Anadolu'da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeleri" adlı kitap Türkiye'de konusunda yayımlanan geniş kapsamlı ilk çalışma. "Öndeyiş', "Önsöz"ve"Sunuş" yazılarında da belirtildiği gibi "Anadolu'nun Madcncilik Tarihi "nin bir bölümünü içeriyor. Üç yüz sayfa içerisinde çok yoğun bir araştırma ürünü olan bilgilerin yanı sıra konuyla ilgili çok zengin görsel malzeme de yer alıyor. DR. MUSTAFA DUMAN stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eskiçağ Tarihi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Oktay Belli ve sanat tarihi, halkbilimi ve etnografya araştırmacısı, özellikle Türk bakırcılık sanatı konusunda uzman I. Gündağ Kayaoğlu tarafından yazılan Anadolu'da Türk Bakırcılık .Sanatının Gelişimi Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeleri adlı kitap Sandoz Kültür Yayınlan'nın^'sü olarak yayımlandı. (>v) Bu kitap Türkiye'de konusunda yayımlanan geniş kapsamlı ilk çalışmadır. "Öndeyiş", "Önsöz" ve "Sunuş" yazılarında da belirtildiği gibi " Anadolu'nun Madencilik Tarihi"nin bir bölümünü içermektedir. Üç yüz sayfa içerisinde çok yoğun bir araştırma ürünü olan bilgilerin yanı sıra konuyla ilgili çok zengin görsel malzemeyi de içeriyor Bir kısmı tam ve yarım sayfa 244 renkli fotoğraf. Özellikle son yüzyıllann bakır kapkacağı ile birçok bakır atölyesini tespit ediyor. Bu atölyelerin yavaş yavaş yok olmakta olduğunu düşünürsek yapılan çalışmanın önemini daya iyi kavrarız. Anadolu'da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi daha önce yurtiçinde ve yurtdışında yapılan çalışmaların yanı sıra konuyla ilgili Osmanlı ve Ingiliz arşiv kaynaklarının incelenmesi ve yıllarca ilgili bakır yatakları bölgelerinde yapılan çalışmaların sonucunda elde edilen bilgilerin kısa ve yoğun bir değerlendirilmesiyle ortaya çıkmıştır. Kitabı okııyunca bakırcılık sanatının Anadolu'daki tarihinin çok ilginç ve zengin örneklerine, ayrıca bu sanatın Doç.Dr.OktayBellive Türk bakırcılıgı konusunda önemli bir kitap: Anadolu'da Türk Bakırcılık SanaUmn Gelişimi minde Anadolu'da bakır, bronz ve pirinç üretimi yapan atölyeler: A KuzeybatıAnadoluBölgesi: 1 lstanbul Atölyeleri 2Bursa Atölyeleri 3 Çanakkale Atölyeleri BBatı AnadoluBölgesi: 1 Afyonkarahisar Atölyeleri 2MuğlaKavaklıdere Atölyeleri ve Kalhaneleri C Orta Anadolu Bölgesi: 1 • Konya Atölyeleri 2 Kayseri Atölyeleri 3Sıvas Atölyeleri Izzet Gündaö Kayaofilu D Orta Karadeniz Bölgesi: 1 Gerede Atölyeleri eskiçağdan günü2 Çankırı Atölyeleri müze uzanan il3 Kastamonu Atölyeleri ve ginç macerasma Kalhaneleri tanık oluyoruz. 4 Tokat Atölyeleri ve Daha eskiçağda, Kalhaneleri Anadolu'da işle5 Çorıım Atölyeleri tilen bakır made6 Amasya Atölyeleri ni yataklarının E Doğu Karadeniz ve Kuzeydoğu varlığı bu sanatın AnadoluBölgesi: Anadolu'da kök1 Trabzon Atölyeleri lü ve önemli bir 2 Bayburt Atölyeleri geçmişi olduğunu gösteriyor. Bugün 3 Erzincan Atölyeleri bu eski bakır madeni yataklarının ka4 Erzurum Atölyeleri lıntılarına rastlıyoruz. Anadolu'daki F Doğu Anadolu Bölgesi: bakır kapkacak incelenince lik bakış1 HarputElazığ Atölyeleri ta belki kolayca ayırt edilemeyen fark2 Malatya Atölyeleri lılıklar göze çarpar. Kitapta AnadoG Güneydoğu Anadolu Bölgesi: lu'daki bakır atölyeleri yöre yöre belir1Kahramanmaraş Atölyeleri tildikten, özellikleri anlatıldıktan son2 Gaziantep Atölyeleri ra bu atölyelerin ürettikleri bakır eşya3 Diyarbakır Atölyeleri lar bugüne kadar yapılmamış bir çalış4 Mardin Atölyeleri ma sonucu ayrı ayrı tasnif ediliyor ve 5Siirt Atölyeleri bu eşyaları birbirlerinden ayıran kaYukanda geçen "kalhane" sözcüğü rakteristik farklılıklaranlatılıyor. Ana ile altın, gümüş, bakır vb madenlerin dolu'da Türk Bakırcılık Sanatının Ge eritilip külçe haline getirilerek dökülişimi'nin konu başhkJarına göre tasni • me hazırlandığı yer anlatılıyor. "Döfi bakırcılık sanatının Anadolu'daki kümhane" de denir. Kitapta sunulan macerası ve özellikle Anadolu'nun çebazı belgelerden bakırın Selçuklu ve şitli yörelerinde yer alan bakır atölyeleOsmanlılar devrinde silah yapımında rinin bir listesi de sayılacağı için okukullanılan bir maden olduğu için ihrayucuya bir fikir vermesi açısından bucatının yasaklandığını anlıyoruz. bu raya alıyoruz: I Oıtaçağda Anadoyasağı içeren birçok hükümden komlu'da işletilen bakır yatakları, II Ortaşu ülkeler olan tran ve bazı Arap ülkeçağda Anadolu'da işletilen çinko yalerine zaman zaman kaçak olarak batakları, III Ortaçağda Anadolu'da işkır götürülüp satıldığı belli olmaktaletilen cıva yatakları, IV Ortaçağda dır. Moğol istilacıları da Anadolu'da Anadolu'da kalay yatakları sorunu, Vele geçirdikleri bakır eşyaları alıp göOrtaçağda Anadolu'da bakır, bronz türmüşlerdir. Bu bilgilerden Anadove pirinç üretimi yapan atölyeler, VIlu'da bakır eşya yapımınm zamanına Osmanlı tmparatorluğu döneminde göre epeyce ileri düzeyde olduğu anlaAnadolu'da işletilen bakır yatakları, şılmaktadır. Yukanda verilen atölye VII Osmanlı împaratorlıığu dönevekalhanelerlistcsiniincelersckgünüDoç. Dr. Oktay Belli I • müzde tstanbul, Ankara gibi büyük kentlerde bakırcılık işiyle uğraşanların neden daha çok Trabzon, Erzincan, Tokat gibi yörelerden gelenler olduğunu daha iyi anlarız. Adı geçen bu yerlerde tarihin oldukça eski devirlerinden beri bakır madeni işletmeciliği ve bakı r eşya yapımı varolagelmiştir. Günümüzde bakır eşyanın yerini alüminyum ve çelik eşyalar almaya devam ediyor. Daha şimdiden bakır eşyalar antika eşya muamelesi görmeye başlamıştır. Bakır eşyanın kullanılması azaldıkça bakır atölyeleri de yavaş yavaş kapanmaya başlamış, geçmişte bakırcılık merkezi halindeki kentlerde bu sanat neredeyse yok olmaya yüz tutmuştur. Gelişmeleri durdurmak elimizde değildir. Fakat bu hızlı yok oluşa karşı bazı tedbirler alınır. Örneğin I. Gündağ Kayaoğlu'nun kitaba yazdığı "sunuş" yazısında belirttiği "bakır eşyalar müzesi", "bakır eşya yapımında kullanılan aletler müzesi" hayata geçirilebilir. Anadolu'nun çeşitli yörelerinden toplanacak bakır eşya bu müzede toplanır. Yoksa yakın bir gelecekte, birçok bakır eşya büyük bakır fabrikaları tarafından toplanıp eritilerek yok edildiği için toplanacak örnek bulunamazolacaktfir. Anadolu'da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi'ni, alüminyum ve çelik mutfak eşyalarının yaygınlaşmasıyla oldukça gerileyen geleneksel bakırcılık sanatının Anadolu'daki tarihine zengin görsel malzeme eşliğinde bakan bu güzel ve yararlı eseri bize kazandırdıkları için Dr. Oktay Belli ve t. Gündağ Kayaoğlu'na teşekkür ediyoruz. Bir teşekkür de bu güzel eseri önemine lâyık bir şekilde bastıran Sandoz Kültür Yayınları ilgililerine. • (*) Anadolu'da Türk Bakırcılık Sanatının Gelişimi, Bakır Yatakları, Üretimi ve Atölyeleri / Dr. Oktay Belh, I. GiindagKayaoğlu /Sandoz Kültür Yayınları: 14/ Is/.mbul 1993/300 s. büyük boy, 244 rcııkliresim, 2harita. C UMH U RİYET KİTAP SAYI 209 SA YFA