Katalog

ToniMorrison: Nobel 1993 Amerikan edehiyatına yeni bir boyut DR.ASLITEKİNAY 1 993 Nobcl Edebiyat Ödülü'nü kazanan yazar Toni Morrison Amerikan basınının ve sanat çevrelerinin ilgi odağı olmayı sürdürüyor. Nobel Edebiyat Ödülü'nün verilmeve başlandığı 1901 yılından beri ödüle layık görülen sekizinci kadın yazar Morrison. Bıı başanyı daha da önemli kılan nokta ise onun Nobel'i alan ilk siyah kadın olması. lsveç Bilimler Akademisi Morrison'ın "şiirsel" romanlarında görsel açıdan çarpıcı bir yön bulıınduğ'unu vurguladı ve yazarın Amerika gerçeğinin can alıcı bazı noktalarına ışik tuttuöıı için ödüle değer görüldüğünü belirtti. Açıklamada Morrison'un gerek özgün anlatım biçimi gerek derin mizan gücü ile okuyucu üzerinde bıraktığıetkiövüldü. İ993 Nobel Edebiyat Ödülü'nü alan Toni Morrison'un "Süleyman'ın Şarkısı" ve "En Mavi Göz"den sonra "Katran Bebek" ve "Sevgili" adlı romanları da da dilimizde yayımlandı. Morrison, sanat ve edebiyat çevrelerinin ilgi odağı olmayı hala sürdürüyor. Dr. Aslı Tekinay'ın aşağıdaki yazısı tüm yapıtlarıyla Toni Morrison'u değerlendiriyor. maz. O, Afrika kökenli Amerikalıların yaşamlanndaki gerçek karmaşayı, dehşeti ve aşkı araştırıyor." Yazar, Amerikan kültüriinün önemli iki politik akımını birleştirmekte: Sosyokültürel açıdan zenci milliyetçiliği ve feminizm! Oysa Morrison'ı öven birçok eleştirmen onun ırk, cins ve sınıf ayrımlarını aşıp, evrensel insan deneyimlerini elealdığınısavunuyorlar. Yazar ise kendi romanlarını "köyedebiyatı" olarak görüyor. Onun "köylüleri" şimdi Amerika'nın biiyük şehirlerinde yaşıyorlar ve Amerika'nın kentsel değerleri ile siyah insanların kökenlerinden gelen kabile değerlcri bu ortamda sıkça çatışıyor. lşte Morrison'ın ilgi oda^ı bu iki deger sisteminin ilişkisi. Ona göre evrensellik boş bir kavram. Morrison, folklorü, mitolojisi ve tüm tarihi geçmişi ile siyah toplumun ürünü; romanlarının hem kaynağı hem dc yöneldiği halk kitlesi Amerikalı siyanlar. "Ben Tolstoy'un ya da foyce'un hiçbir zaman benim için yazmalarını istemedim", diyor Morrison ve ekliyor:" Siz de benden sizin için yazmamı istemeyin." bir kurban değil. Daha on bir yaşındaiken Sula ve arkadaşı Nel önemli bir gerçegi keşfederfer: Ikisi de ne beyazdır ne deerkek; bu nedenle özgürlük ve başarı onlara yasaktır. Büyüdükleri zaman Nel geleneksel kadın kimligine bürünür; evlenir, çocukları olur. Oartıkbeyaz toplumun ve erkeğin esiridir. Biiyük şehje gidip eğirim gören Sula ise geri döndüğünde özgür fakat bencil, ahlaksız, sevgisiz ve kötü ruhludur. Nel gibi Sula'nın da mutluluk arayışı başarısızlıkla sonuçlanmıştır. 1977 de yayınlanan Süleyman'ın Şarkısı ile Morrison ani bir çıkış yapar. Konu bu kez genç bir zenci erkefiin benlik arayışıdır. Gerçek dünyadan uzak, hayali bir ortamda geçen öykünün gerçek kahramanı yaşamın anlam ve gizini etkileyici bir kadın olan halasından öörenir ve ailesinin gerçek köklerini bulmak için yola çıkar. Katran Bebek'te (1981) ise yazar Sorbonne mezunu başarılı bir siyah model ile orta sınıf Amerikan değerlerini reddeden genç bir siyah erkeği konu alıyor ve çağdaş toplumdaki kadın, erkek, siyahbeyaz ilişkilerini inceliyor. Morrison'u kitap listelerinin zirvesine fırlatan roman 1987'deyayımlanan Sevgili oldu. Roman iç savaş sonrası Amerika'yı anlatıyor. Artık kölelik dönemi sona ermistir. Romanın hayatta kalmayı başaran kahramanları ise duygularını ne kadar bastırmaya, olup bitenleri unutmaya ve belleklerinden silmeye çalışsalar da, geçmişteki esaret günlerinin etkilerinden kurtulamazlar. Keder, acı, dehşet ve yok olan gecmişin getirdiği dayanılmaz bir boşluk Alabamalı kölenin torunu 1931'de Ohio'nun Loraın kasabasında doğan Morrison bugün Princeton Üniversitesi'nde edebiyat profesörii; aynı zamanda Amerika'nın en büyiik yayınevlerinden Random Housc'un önde gelen cditörlerinden biri. Kendisini "Âlabama"lı bir kölenin torunu olarak tanımlayan yazarı bugün bütün Amerikan halkı tanıyor; yalnızca Nobel ()dülü alan bir yazar olarak değil, TV röportajlarında bitmek bilmeycn kahkahaları ve hep gülen yüzüyle de tanınıyor Morrison. Niçin bu denli çok gülüyor? Çok mu iyimser? Çok mu mııtlıı? Kendisine bu soruları yönelten Washington Post muhabirine verdiğiyanıtgerçekten ilginç: "Ben keder yüklü bir insanım" diyor ve yine bir kankaha atıyor Morrison. Gülerek yaşamdaki tüm anlamsızlıklara, kar maşaya, haksızlığa karşı koyuyor. Yazarın ilk çocukluk anısı tiiyler ürpertici bir yangının alevleri. Dört dolarlık kirayı ödeyemeyen anne ve babasını ev sahibi böyle cezalandırmış. Alevler içindeki evden tüm aile kaçarak kurtulmuş. Morrison gülüyor. Kızgınlığını, kederini gizlemek, yaşamak için gülüyor. Toni Morrison kazandığı Nobel'ibireysel başarılarının ürünü olarak görmüyor, ödülün şerefini tüm AfroAmerikan yazarlarla paylaştığına içten inanıyor. Gerçcktcn de Morrison ile Alice Walker, Gloria Naylor, Jamaica Kinkaid ve Terry McMilıan gibi önde gelen diğer siyah kadın yazarlar bugün çok geniş bir Amerikalı okuyucu kitlesine ulaşıyorlar. Walker, meslektaşı Morrison için şöyle diyor: "Hiç kimse Toni Morrison'dan daha güzel yazaC U M H U R İ Y E T KİTAP SAYI 2 0 9 duygusu ile yüklenmiş bir roman! Erendisiçocuklarınaelkoymasındiye hepsini öldürmeye çalışan, ama sadece roman boyunca isimsiz kalan kız bebegini öldüren Sethe adlı kadın karakter, melodramatik bir kaçıştan sonra diğer çocukları ile özgürlüğe ulaşır. Ancak işlediĞi büyük suçun ağırfıöı olan ve çocuklarına cehennem azabı yaşatır. Morrison'un altıncı ve son romanı Caz 1992'de yayımlandı ve haftalarca en çok satan romanlar listesinin en başında kaldı. Öykü, 1920'li vıllarda Harlem'de geçer. Elli yaşındaki siyah satış elemanı on sekiz yaşındaki sevgilisi Dorcas'ı vurur. Genç kız ölürken katilin ısmini gizler; böylece katil delil yetersizliğinden dolayı tutuklanamaz. Adamın olaydan haberi olan karısı Violet ise bir kıskançlık krizi sonucu genç kızın cenazesine koşar ve güzel yüzünü parçalamak isterken kiliseden çıkarılır. Kısa zamanda Violet'in Dorcas'a duyduğu nefret ilgiye ve sevgiye dönüşür. Violet, genç kız hakkında araştırma yapar, onu tanır ve sever. Dorcas, Violet'in sahip olmak istediği kız çocuğa dönüşür. Amerlkan edebiyatı'na yeni bir boyut Morrison'un romancı olarakengüçlü yönü lngilizce'yi kullanışı. Romanın difi ona göre doğal, yalın ve "gerçek" olmalı. Dili hiçbir zaman zorlamayan bir yazar Morrison! Bu yönü de onun içtenliğini arttırıyor. Hep sıradışı insanları konu alan romanlarında keder ve melankoli afiır basıyor. Mutlu insanlarvesağlıklı ilişkileronun romanlannda yok. Bu da yazarın trajediye yatkınlığının bir sonucu olmalı. Fakat Morrison'un yazar olarak önemiyıllarca siyah dünyavı trajik bir pencereden izledıği romanları ile sınırlı değil. O aynı zamanda radikal bir eleştirmen. 1992'de yayımlanan Karanlıkta Oyun Amerikan yazınının temel taşlarını yerlerinden oynatmayı amaçlayan iddialı bir eleştirel çalışma. Yazar söz konusuincelemedetarihselaçıdankolayca ırkçı olarak nitelendırilebilecek Amerikan toplumunun on dokuzuncu ve yirminci yüzyıl Amerikan yazınını nasıl ve ne ölçüde etkilediğini tartışıyor. Morrison'a göre Amerikan yazını ner ne kadar bugüne dek beyaz yazarların tekelinde görünüyorsa da bu ülkede beyaz ırktan daha eski bir yerleşjk olan siyah ırk Amerikan anayasasını, politikasını ve kültür tarihini etkilediği gibi Amerikan yazınını da etkilemiştir. Bu yapıtı ile Morrison Amerikan Edebiyatı'na yeni bir boyut ve değişikbirduyarlılıkgetiriyor.» S AY F A 11 Morrison ve alü romanı Morrison'ın bugüne kadar altı romanı yayımlandı. 1970'te çıkan ilk romanı En Mavi Göz'de vazar şiddet ve zorbalığın hüküm süraüğü zenci mahallesinde yaşayan genç bir kızın dramını anlatır. Amerikan medyasının yarattığı sarışın mavi gözlii ideal kadın imajının baskısı altında ezilen siyah çirkin kızın dramı! 1974'te yayımlanan Sula ise şeytan ruhlu siyah kız Sula'nın öyküsü. Sula alışılagelmis AfroAmerikan yazınının kadın karakterlerinden çok farklı: O iyi ruhlu, zavallı