Katalog

Mabeyincinin marifetleri İngiltere'de 1968'e kadar hiçbir yeni oyun, Kraliyet Mabeyincisi'nin izni olmadan oynamadı. Bütün bir kraliyet protokolünün yanı sıra toplum ahlakının muhafızlığını da üstlenen mabeyinciler, emekli genel valiler ve bankacılar arasından seçiliyordu. ısa bir süre önce İngiltere'de yayımlanan bır kitap, 1968 yılına kadar ayakta kalmış ilginç bir geleneği bütün açıklığıyla ortaya koydu. İngiltere'de televizyonda, radyoda ve sincmada yaşanan özgurlüğün tersine, Büyük Britanya'da hıçbir yeni oyun "kraliçenin mabeyincisi"nin ı/nı olmadan sahneye çıkamamıştı. Gerçı, genellikle emekli genel valiler ya da bankacılar arasmdan atanan mabeyinci, kraliyet ailesi içindeki düğün ya da gömme törenlerini, nerelerde, hangi giysilerin giyileceğini, garden paıtileri, devlet adamlarının ziy'aretlerini, esnafın izın belgelerini ve kraliyet kuğularının yaşamını çekıp çevırı YarbayJohnston'm kitabı, İngiltere'de 400 yıllık tiyatro sansürünü anlatıyor oyundan yalnızca 411'ine izin verilmemis, ki bu da yüzde l'in altında bir rakam. Ne var ki, mabeyincinin kurbanları arasında Alexandre Dumas'nın Kamelyalı Kadın'ı, Gcorge Bernard Shaw'un Bayan Warren'ın Mesleği adlı yapıtı, Nocl Covvard'ın Ömür Törpüsü aldı yapıtı ve şu sıralar İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatrolan'nda sahnelenen Henrik İbsen'in Hortlaklar'ı da bulunuyor. Shaw'un fahişeliği konu alan Bayan Warren'ın Mcslcği adlı oyunu ilk kez 1898'de gerı çevnlmış ve 1926'ya kadar da oynanmasına i/in verilmemiş. Kralın mabeyincisi sahnede çıplaklık konusuna 1912'de joyle bır açıklık gı*tırıın>: "Kadın oyuntular, lıareketsı? ve itadesiz olmak ko^uluyla sahnede bütünüyle çıplak görünebılirler; ancak sahnedeki duru^ları yalnızca bır çıplaklık gosterisi olmamalı ve sanatsal bir nıtelık ta^ımalı; ışıklar da kısılmıs olmalı." Mabeyincinin yasakladığı oyunlar arasında Kraliçe Victorıa'yla ilgili olanları da var. Bunlardan birinde, Kraliçe Victoria bir eşcınsel olarak ele alınıyor ve Kraliçenin Hemşırelcr Hemşiresi Horence Nightingale ile ılışkısı anlatılıyor. Oyun asla sahncyc çıkamanııj tabii. Yarbay Johnston açıklıyor hemen: "Burada temel güçlük, bazı tarıhsel kışilikler ile çeşıtlı nahoş uygulamalar arasında yakın bir bağ kurulmasından doğuyordu..." Kimi oyunların yasaklanmasında devlet iliskileri de rol oynarnı^. Ornegin, Gilbert ve Sullivan'ın Mikado adlı konıik operası (Mikado, Japon ımparatoru anlamına da geliyor) Japon Prensı Fuşini'nin 1907'dekı Londra ziyareti sırasında yasaklanmış, hem de tam 22 yıl önce izin verilmiş bir yapıt olmasına karşın. Benzer bir yasaktan, Bir İngilizin Evi adlı oyun da nasibini almış. 1909'da hayali bir Alman ıstılasım konu edinen oyunda, Kayzer'e, Alman İmparatoru'na ayıp olmaiin dıye, sıvrı tepeli miğferler ve kalkık bıyıklar yasaklanmış. Kaderin cilvesine bakın ki, oyunun yazarı Guy du Maurier yedi yıl sonra Batı Cephcsi'nde Almanlar tarahndan oldürulmü^. Yarbay Johnston bu türden çelişkili örnekleri çoğaltıyor: Ikinci Dünya Savaşı'nm kapıya dayandığı günlerde, Dışişleri Bakanhğı, Tercnce Rattigan'ın Nazi yönetiminı ve Nazı önderlerini alaya alan bir oyununun yasaklanmasını salık vermis. Sır John Johnston, bu tür çelisik yasaklardaki "ince mizah"ı yakalıyor, ama bir "mınısansürcü" olarak kendi rolünün saçmalığının tarkında değil sanki: "İtiraf edeyim ki oyunu pek beğenmemıştim. Doğrusu pek önemsediğim de yoktu. Bazı sahnelerin yeniden yazılmasını ıstedık..." Butün bunlardan sonra okurlarm aklın.ı söyle bir soru gelebilir: "Bınlerce ınsamn geçımı ve mılyonlarca ınsanın eğlencesı neden edebi yeteneklerinden çok, yöneticılik yetenekleri yüzünden bu görcvlere atanmış emekli subayların vereceği kararlara bağlı olsun?" Nitekinı, Lord Gardiner da Lordlar Kamarası'ndaki bir tartışma sırasında benzer bir soru atmış ortaya: "Bu ülkedekı yetışkın ınsanların, "kraliçenin mabeyincisi", ızleyebilecekleri sonucuna varmadıkça bir oyunu izleyemcmcleri çok tuhaf değil mi?" Kısa bir süre sonra mabeyinciliğe atanmış Lord Gardiner. Lord Gardıner'dan sonraki çeşitlı mabeyinciler de benzer özgürlükçü düşünceleri paylaşmışlar. Hatta bazıları, kraliçenin başgörevlilerinden birinin oyunlara izin vermek ya da vermemek gibi bir yetkiyi elinde tutmasının eninde sonunda tahta zarar verebileceğinı ileri sürmüşler. Bu arada soruşturma kurulları oluşturulmuş, parlamentoda tartışmalar açılmış ve sonunda 1968'dc kabul edilen Tiyatrolar Yasası, "kraliçenin mabeyincisi"ni sansürcülükten kurtarmış. D The Lord Chambcrlain's Blue Pencil / John Johnston Hoddcr and Stoghton / 17.95 stcrlın. yordu, ama mabeyincinin bir oyunla ilgili kararına karşı çıkmak kimsenin harcı değildi. Ne var ki, gırtlaklarına kadar protokole, görgü kurallarının bitmez tukennuv ayrıntılarına bnğulmuş olan mabeyincilerın, toplum ahlakının muhafızlığı görevlerini yerine getirebılmelerı için yardıma gereksınımleri vardı. Bu yardımı sağlayanlarsa, her oyun metnini okuyan ve rapor düzenlcycn oyun denelleyıulerı ıle genellikle emekli Muhatız Alavı subaylarından olusan l)enetçıler ve Yaıdınııı 1 Vnetçılerdı. The Lord ChamberlaiııS Blue Pencil adlı kitabın ya/arı da bu görevlılerden bırr Mabeyincinin bölümüne 1%4'te gıren ve 1987'de emeklıye ayrılan Y.ırbay John Jonston. Emekli yarbay, kapsamlı bir araştırmaya dayanan, biraz da alaycı bir dillc kaleme aldığı kitabında "kralın rnabeyitn.isi"nin bir tiyatro sahsürLÜiü olarak ustlendiğı rolü 400 yıl öncesinden alıp bugünlere getirıyor. Johnston, mabeyincinin 400 yıl kadar önce işe eğlence yöneticisi olarak başladığını, özelıkle 1843'te çıkarılan bir tiyatrolar yasasıyla bütun yeni oyunların denetiminin mabeyinciye bırakıldığını, ancak Shakespeare'in "uygunsuzluk"larının, hatta Restorasyon kamedisinin bu yetkılerin dışında bırakıldığını anlatıyor. Johnston'ın verdiği bilgilere gore, İngiltere'de 19001968 yılları arasında basvurusu yapılan 56.157 K Çıplaklığın kuralları Ingiltere sahnelerındeki sansurü yöneten Krallık Mabeyıncısı 1 9 1 2 d e tıyatroda çıplaklığa bır "açıklık" getırmiş. Bu açıklamaya göre, kadın oyuncular ancak kımıldamadan, hıç ıfadesiz ve yan durulursa bütünüyle çıplak görünebiliyorlar jsolda) Ayrıca ışıkların da kısık oiması gerekıyor. Ama kadın oyuncu hareket ederse ya da duruşunun açısını bozarsa (sağda) sahnede çıplak görünmesine ızın verilmıyor. CUMHURİYETKİTAPSAH4I S A Y F A 1 »