Katalog

K I T A P T A N Bi R B0 L 0 M Yapıları yanlış olan sözcükler Dilbilgisi kurallarına aykın olarak biçimlendirilmtş sözcükler, Osmanlıcada da Türkçede de vardır. Osmanlıcadaki yanlış sö/cükleri kitabımızın ikınci bölümündc cle alacağız. Burada yanlış yazılıp kullanılmış Türkçe sözcüklerden örnekler vereceğiz. Olabilmemeleri 1. Demek ki incelemede paıtinin "veto" edilmesi söz konusu değil, klşilerin kurucu olabilip olabilmemeleri ilk ağızda düşünülcn şey. "Olabılmeleri" eylemınin olumsuz biçimi, günümüz Türkçesinde "olabilmemeleri" değil, "olarnamaları"dır. Vercbilinir 2. Şimdi bu kişi ne dese, on katı yanıt verebilinir: "Başımızı bu derde sokmadın mı?" dıye. "Verebilmek", bir yeterlik birleşik eylemidir. "Vermek" eyleminin e'li ulacı ile "bilmek" eyleminin birleşmesinden olusmustur. Kurala göre çatı cki "ver" köküne, kişi ve zaman eki de "bil" Köküne gelir. Yani örneğimizdeki yeterlik eyleminin edilgen çatılı geniş zaman üçüncü tekıl kişisi "verilebilir" olacaktır; "verebilinir" değil. Alınabiliniyor 3. İthalat piyasayı kontrol edenlere bırakalmazsa fiyat denetim altına alınabiliniyor. "Verebilinir" örneğinde açıkladığımız nedenlerle buradaki "alınabiliniyor"un doğrusu "alınabiliyor"dur. Tasavvur olunabilinecek 4. Toplum üzerinde doğrudan doğruya etken olacak kuruluşların, yollarını çizerken bu ağır ve tasavvur olunabilineceğin de üstünde sorumluluk yüklü konu üzerinde her türlü kişisel eğilimlerden uzaklaşarak büyük bir ciddiyetle durmalan gcrekir. "Vercbilinir" örneğinde açıklanan nedenlerle, buradaki "ta!>avvur olunabilinecek"in doğrusu "tasavvur olunabilecektir"tir. Geçebilemez 5. Washington'ın İran'a askeri müdahalesi de bu gidişin önüne geçebilemez. Türkiye Türkçesinde "geçebilemez" yok, "geçemez" vardır. Kaçtırıldı 6. Banker... kaçtı rm, kaçtırıldı mı? Geçişsiz olan "kaçmak" eyleminin gcçişli biçimi "tır" eki ile değil, "ır" eki ile yapılır. Yanı "kaçtırıldı" yanlıştır. Doğrusu "kaçırıldı"dır. Yivilmek 7. Çekirdek yiyilip gazoz içilen, bol bol ıslık çalınıp tempo tutulan ve arada bir nara atılan bir gazino... "Yemek" eyleminin edilgeni "yiyilmek" değil "yenılmek"tır. Bu nedenle "yiyilip" yanlıştır. Doğrusu "yenilip"tir. Arıtlanmak 8. Bütün engeller, bütün kısır ölçüler, bütün yanlış ve zıt kurumlajmalar hızla arıtlanmahdır. Yerlerine çağdaş olanaklar... getirilmelidir. "Arıtmak" eylemliğinin edilgeni "armlrnak"tır. "Arıtlanmak" diye bir sözcüğüz yoktur. , Erdemlik 9. Solon, muduluğu ve erdemliği yaşamın her kesiminde değil tümü içerisinde değerlendiriyordu. 10. Hoşgörünün erdemlik olduğunu bilmek ve söylemek başka şey, hoşgörülü olmak ise bambaşka bir şeydir. "Erdem", Osmanlıca "iazilet"in karşılıgı olan Türkçe bir sözcüktür. "Faziletli olmak"ın Türkçesı "erdemlilik"tir. Burada VA sadece "erdem" ya da "erdemlilik" demek gerekirai. "Erdemlik" yanlış bir sözcüktür. Doğru, iyi ve güzel bir dil için Dil Yanlışları / Ömer Asım Aksoy Yalçın Emel Yayınevi / 334 s. 8.400 TL SAMİ KARAÖREH Ömer Asım Aksoy, bir yazın erı değıl, ama dilimizi kullanmakta usta bir lyazar. Atatürk'ün Dil Devrimi'ne yüI rekten bağlı bu ustamızın, bilimsel çaI lışmalan ve dilimizi doğru kullanma I çabalarıyla, Türkçemize büyiik katkıI larda bulunduğu, herkesçe bilinen bir gerçektir. Dilimizin bütün sorunlarıyla, arılaşıp gelişmesiyle yakından ilgilenmış böyle bir kişi, kujlanıştaki her türlü yanlışlığa da ilgi gösterecekti elbette. Önceleri, Atatürk'ün kurduğu Türk Dil Kurumu'nun çıkardığı Türk Dili dergisinde yazmaya başladı dil pnlışlarını. Beğenilerek ilgiyle okunuyordu bu yazılar. Bilenler, yanlışların gösterilmesinden sevinç duyuyor, bilmeyenler dilimizin kuuanılışındaki incelikleri öğrenmenin tadını duyuyorlardı. Bir süre sonra Dil Yanlıjları adı altında toparlanıp betikleşti (kitaplaştı) bu yazılar. Aksoy ustamız, gözüne itışen, kulağına ulaşan bu yanlışları toparlamayı sürdürdü. Böylece Dil Yanlışları gclişerek ikınci, derken üçüncü basısını yaptı. 1800 SÖZUN ELEŞTIRİSİ'yle işte elimizde Dil Yanlışları'nın üçüncü basısı. Kimlerin ne yanlışları sergılenmiyor ki... Okuyup okuyup şaşıyor insan! Bu yapıtında, Omcr Asım Aksoy ustamıza göre yazı dili, "anlatınıın özellığı" bakımından üç aşama gösterıyor: Doğru yazı, iyi yazı, güzel yazı. Doğru yazı: "Anlatmak istediğini, dil kurallarına uygun olarak anlatan yazıdır. Niteliği, sağhklı olmaktır. Doğru yazıda sözcükler, kavramları aşağı yukarı değil, tam olarak karşılar, tümcenin öğeleri yerli yerinde bulunur." Doğru yazının neydiği, bundan daha açık seçik belirtilemtzdi, sanırım. Böylece "doğru yazı"ya en güzel örneğı de kendisi vermiş oluyot. Aksoy şunu da ekliyor: "Bu yaS A Y F A 8 zırun, hoşa giden biçimde oltnası gerekmez." Doğru H o şa gitmek, bıçem özelliğı, yazınsal değer katma gerektinr yazıya. Doğru yazı'nın buna gereksinimi yoktur demek iitiyor Aksoy. Pek yerinde bir değerlendirme. İyi yazı, Aksoy'a göre "... doğru yazının güzel yazıya giden yolu üstündedir. Bir konu, doğru olarak çeşitli bicimlerde yazılabılir. İyi yazı, bu biçimlerın en uygunu, en çok beğenilecek olanıdır." İyi yazı icin nelere dikkat edilmesı gerektiğini de şöyle belirtiyor: "iyi yazıda konu, bütün boyutlarıyla ele alınmış olmakla birlikte, uzun, karışık, dolanmaçlı tümceler yoktur... Gerekli araştırmalar yapılmadan bilgi, düşünce kafa içinde evrilip çevrilen her yönüyle olgunlaştırılmadan iyi bir yazı ortaya çıkamaz... İyi yazmak, doğru yazmaktan daha çok çaba ister." Güzel yazı'gelince, çok yerinde, bir görüş olarak şunu söylüyor Aksoy ustamız: "Güzel yazı, sanat ustalarının yarattıkları sanat ürünleridir. Bunlar doğru ve iyi olduktan başka, özgün buluşlar ve ımgelerle süslüdür. Güzel yazı konumuzun dışındadır. Çünkü belli kuralları bulunan doğru ve iyi yazma, çalışmakla elde edilir. Kesin kuralları bulunmayan sanat ürünü yaratma, özel yetenek ıster." Daha önce de belirttiğim gibi biçemcilik, ya/ınsal değer üretmek, ayrı ustalık, ayrı yetenek ister gerçekten. Bu nedenle, Aksoy'un "güzel yazı konumuzun dışındadır" yargısı yerindedir. Bu yapıtta, düzenli yazı yazma durumunda olanlar, bellı eğitim görmüş kişiler doğru ve iyi yazmanın kurallarını, niteliklerini açık seçik bulmakla kalmayacak, daha nıce ayrıntıdan, örnekten, salıktan yararlanacaklar. Yanlışlara gelınce: Sözcükleri, yanlış yapıda kullanmaktan tutun da yanlış, yersiz kullanımından söylemeye (telaffuza) değin nice örnekle karşılaşacaksınız. Aksoy ustamız, bu yanlışların doğrularını örneklerle gdsteriyor. Örneklerden bir bölümünü yandaki sütunda bulacaksınız. Atatürk'ün kurduğu Türk Dil Kurumu'nda uzun yıllar, kol başkanlıklannda, genel yazmanlık gibi sorumlu, ağır bir görevde çalıştı Aksoy. Yönetim kurulunda birlikte bulunduğumuz yıllar, tanığı olduğum katkıları büyüktür. "Atasözleri ve Deyimler", onun sık sık başvurulan yapıtlarından biridir. Yeni ürünler vermesi, dilimizin tadına tat katması ıçın kendısıne nice sağhklı yıllar dilcrim. D Ömer Asım Aksoy'un gösterdiği dil yanlışları C U M H U R İ Y E T K İ T A P : SA Yl 12