Katalog

Prof. Özden Süslü, kitabında Selçuklu giyimkuşamım inceliyor K I T A P T A N B I R BÖ L Ü M Kişinin başkalarından üstünlüğünü belirlemek için dış görünümüyle, gıyımıyle, başlığı, saç ve sakal şekli ile farklı olmaya dıkkat etmesı ılk ınsanlarla bırlıkte başlamıştır. Ilkel topluluklarda, başkanların başlarına koyduğu iri tüyler ve giydikleri postlar ile farklı görünüşleri bir sınıflaşmayı ortaya çıkarmıştır. Muslüman topluluklarında, dığer ınanç ve görüşteki kışıler, giyimlerindcki ufak farklarla ayrılıyordu. Başlık çeşitlerını ıncelemeden önce, doğunun ideal güzelliğini gösteren, tasvirlerde ve kaynaklarımızdakı Türk tipi ısc yuvarlak çehreli, jakaklara doğru hafif çekik badem gözlü, yay kaşlı, sıvri kalkık burunlu ve küçük ağızlıdır. Bcle kadar ınen uzun örgülü saçları vardır. Bu saç şekiı Göktürk heykellerine kadar inmektedir ki arkada tek veya çıft örgülüdür. Uygurlarda, Abbasilerdc ve Cevsak ulHakani Sarayı duvar resımlennde de aynı tip saç örgüleri gorulmektedir. Örgülü saç geleneği Türkler tarafından Anadolu'da da devam ettırılmıştır. Saç şekıllerı tasvirlerımızdekı farklı malzeme üzerinde çeşitli şekilde görülürler. Minyatürlerde genellikle dıziler halinde önden ve arkadan bcle veya ayak bfleğine kadar iner. Çini ve keramiklerde de örgülü sâçlar, çeşıtlı şekılde eörülür. Kulak hizasında veyahut omuza kadar inen düz, dışa kıvnk saçlar görülür. (örgülü saçın kulak arkasında bağlanması ve kıymetli taşlarla süslenmesı de yaygın bir saç şcklidir. Tek orgulu saçlar, önden veva arkadan omuza, bazen de bele kadar ıner. Dü/ arkadan bele kadar ınen saç tıpıne Türkler "Sığan Saç" derler. Arkaya doğru salınan saçlara "sulundu" üenir. Erkeklerın ördüklerı saçlara "yülidi", kadınların orgulu saçlarına "örgüç" denılmektedir. Örgülü saçlara, keçı kıİından yapılmış takma zuluflerin de ilave olarak takıldıgı tasvırlerımız arasında görülür. Madenı eşya üzerınde, malzeme farkına rağmen saç şekıllerı net olarak gorülur. Suvarının örgülü saçları önden belıne kadar incr. Örgulcr çift çizgı şeklindedir. Sıkkeler üzerinde ıse saçlar kulak arkasında topUnmıştır veya omuz hizasında dışa kıvrıktır. Türkler, nadiren rastlanan kıvırcık saça "boğmak" kökünden gelen "boğurda" saç derlerdi. Tasvirlerimiz arasında kıvırcık sa\ örneklerı de görülmektedır. Profılden gorulen figurun kıvırcık saçları kısadır. Sikkeler üzerinde kıvırcık saçlar bukleler şeklinde arkadan enselerıne ıner. Uzun sa^ modası, Selçuklulardan dığer ülkelere de yayılmıştır. Menıluklar da bu modayı benimsemişlerdır. 1315'te Mekke'yı zıyaret eden Muhammed bin Kalaun, dönüşte saçlarını kesince, uzun saç modası Mısır'da son bulınuş oldu Başların ctrafındaki hâleler, semavî parlaklığı ve mevkii sımgeler. Kadın fıgürlenn erkeklerden ayrılan yönlerı süslerıdır. Kadınların yuzlerıne sürdüklerı pudraya, üstübecdüzlük "kırşen" denirdi. Enğlik adı verılen kırmızı boyadan allık sürdüklerını kaynaklardan öğrenmekteyiz. Cam ısınden yapılan, ağaç tığlarla kirpiklcre surülen surnıe Türk kadınlarının süs malzemelerıydi. Yuzlerıne ben kondurnıaları da bir gele^ıektir Bugün hâlâ bazı hanımlarımızın başlarına kına sürdüklerı gıbı Anadolu Selçuklu kadınlarının da avuç içine ve başlarına kına surdükleri, kaynaklardan ve tasvirlerden anlaşılmaktadır. Kadın başlarının erkeklerden ayrılan diğer bir özelliği de bajlarına daha uzun bir saç koymalarıdır. Bu saç şekline "yetüt saç" "yetrum saç" veya "art saç" (arka saç) denır. Sıyah ve kızıla çalan saç renginin olduğunu kaynaklardan öğrenmekteyi7. Tasvırlerımızde, doğunun ıdeal güzelliğini ıfade eden figurlerde çeşitli bajlık jekılleri görülmektedır. Uzun saç modası, Selçuklulardan dığer ülkelere de yayılmıştıı Memluklar da bu modayı benimsemişlerdır Selçuklu modası Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri / Prof. Dr. Özden Atatürk Kültür Merkezi Yayını 12.500 TL. NUR NİRVEN Gıyım, yuzyıllardır herkesin ılgisini çeken toplumsal, psıkolo)ik, ekonomik, çok yonfu bir konu. Dış etkenlerden korunım amacıyla başlayan gıyım, giderek yalnızca bu amaca hızmet etmekle kalmamış, üstünlük göstergesi olmuş ve moda denilen olgunun da yaratılmasına yol açrnıjtır. Yıldız Ünıversitesi öğretım üyelerinden Prof.Dr. Özden Süslü, beş yıllık çalışmasının ürünü olan "Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetlerı" adlı yapıtında bu ılgınç konuyu ele alarak bilimsel temellere oturtuyor. Anadolu Selçuklu gıysılenni konu alan genış bir araştırmanın olmadığına, konunun genel yayınlarda dolaylı olarak dağınık çalışmalar halinde ele alındığına dıkkat çeken Prof.Dr. Süslü, çalışmasında, Selçukluların (10711308) sanat yapıtlarında (mınyatur, çınıkeramik, stuk, frcsk, taş kabartma ve madenı eşya) betimledikleri figürlerin gıyımlcnnı 'nrclıyor Yazar, başlık ve saç biçimleri, kaftan, jalvar, ayakkabı, takı, kol bantları ve kemer örnekleri de veriyor. Burada, insanın hangı çağda olursa olsun insana ait özellikleri her zaman taşıdığına bir kez daha tanık oluyoruz. Selçukluların uzun, örgü saç modasına öncülük ettiklerini, Göktürk heykellerinde betımlenen ve günümüzde de rastlanılan bele kadar inen örgu saç modasının dığer ülkelere Selçuklulardan yayıldığını gönıyoruz. "Çeşitli Sosyal Sınıflarda Kıyafetler" başlığı altında hüküm dar, savaşçı ve avcı, müzısyen ve oyuncu, saray hizmetlilennin giysilerinin ve sembolik figürlerin ele alındığı çalışma, bize Anadolu Selçuklularının gündelik yaşamları, dinsel inançları, eğlencelerı, ekonomik aüzenlerı gibi konularda da bilgi veriyor. Örneğin av törenlerinin dinsel bir özellik içerdiğini, mezar taşlarında görülen avcı figürünün ölenin iyi bir avcı olduğunu belirttiğıni, Anadolu Selçuklularında müziğin önemli bir ver tuttuğunu ve kadın sanatçılann da özel eğlence yerlerinde şarkı söyleyip dans ettiklerini, astrolojıye önem verıldiğirü öğreniyoruz. Prof.Dr. Süslü, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu tarafından yayımlanan, geniş. bir kaynakçanın yanı sıra 287 resım ve 271 desen içeren çalışmasının sonuç bölümunde "Türkler, Orta Asya'dan Batı'ya gclip lslam dünyasında yer almalarından sonra yeni yerleştikleri yörelerden sentez yoluyla aldıkları ycnilikleri eski gelenekleriyle kaynastırarak kendilerine has bir giyim kuşam oluşturmuşlardır. Bugün Anadolu "nun bazı yörelerinde aynı giyim şeklinin devamı izlcnmektedir" diyor. D C U M H U R İ Y E T K İ T A P : S»r/ 12 S A Y F A 7