Katalog

18 Bilim ve Düşünce Tarihi CBT 1500/ 18 Aralık 2015 OOOF OFF LİNE Tanol Türkoğlu [email protected] CBT ülkemiz tarihinin en çok sayıya ulaşan bilim dergisi Akademik ve popüler bilim dergileri, bilimin gelişmesinde çok büyük bir rol oynadılar. Bilgi Toplumu ve Faşistleşme Kapitalizmin İslam’ı antitez olarak hedefe koyması (yorumu) belki de asıl sıkıntı olan faşistleşme sürecini global toplumun önüne çok sık getirmemeye çalışmak ile ilgili olabilir. Soğuk Savaş’tan sonra, sanayi toplumunun “yeni düşman”ının İslam olduğu değerlendirmeleri yapılmakta. Buna göre üretimtüketim çarkının dönmesi için kapitalizm tezine bir antitez (bu kez İslam) lazım ki kapitalizm, toplumu manipüle etmeye devam edebilsin. Ancak ortada bir oyun bozan var. O da bilgi toplumu. Dijitalleşme global ticari faaliyetleri ulusal sınırların boyunduruğundan kurtarmada temel altyapı. Ama yan etkili. O da toplumların, bireylerin dijitalleşme ile ışık hızında hareket eden enformasyondan istifade eder hale gelmesi. Bu imkan birey, topluluk ya da toplumlara ne sağlıyor? Sadece enformasyona ulaşma imkanı değil. Artık dünyada neler olup bittiğini görebiliyorlar. Kendilerinin ne kadar geride bırakılmış olduklarını tespit edebiliyorlar. Herhangi bir faaliyette bulunacaklarsa (yasa içi/dışı) bunları gerçekleştirmede bu “ışık hızı süratindaki altyapıdan” istifade edebiliyorlar. Global topluma ulaşmadaki bu en dertli evre temelde faşizm tehlikesini de bünyesinde barındırıyor. Bu tehlike toplumdan topluma farklı şekilde ortaya çıkabilir; ancak dünyanın tamamı için geçerli bir olgu. Farklılık toplumun kültürel mirasına, sosyal DNA’sına göre değişir. Kimi toplumlarda bu muhafazaklık, kimilerinde diktatörlük, kimilerinde aşırı sağ politik partilerin yükselişi vb. şeklinde. Öte yandan dünyayı oluşturan toplumların birbiriyle kitlesel olarak tanışması, tek bir dünya toplumunda bütünleşmesi için bu kaçınılmaz bir etkileşim. Önce gök gürüldeyecek, şimşekler çakacak; bulutlardaki elektrik deşarj olacak. Daha sonra sağanak bir yağmur yağacak. Tüm bunların sonucunda ayakta kalanlar yeni tohumların filizlenmesinin de altyapısını oluşturacak. Kapitalizmin İslam’ı antitez olarak hedefe koyması (yorumu) belki de asıl sıkıntı olan bu faşistleşme sürecini global toplumun önüne çok sık getirmemeye çalışmak ile ilgili olabilir. Bi tür hedef şaşırtmaca. Bu faşistleşme süreci dijital dünyada çeşitli boyutlarda yaşanıyor. Bunlar içinde en çok öne çıkan olgu “nefret söylemi”. Yani kişinin kendisi gibi olmayanları, düşünmeyenleri, tavır sergilemeyenleri sözel olarak tehdit etmesi, aşağılaması, onlara hakaret etmesi vb. Ülkemizde bu husus pek önemli bir kavram olarak değerlendirilmemekte. Sosyal medyada bu tür söylemleri paylaşanlar köşeye sıkıştıklarında, “o dediklerimizi eyleme dönüştürmedik ki” diyerek kendilerini savunabiliyorlar. Söylemin dahi suç unsuru oluşturduğunu idrak edebilmiş değiller. Bu tabloyu destekleyen bir diğer olgu da zorunlu eğitim olgusunun toplumsal bir erdem olmasının zedelenmişliği. Tersine bireylerin çoğu eğitimsizliği nedeniyle toplumda aşağılandığını öne sürerek, bunun değişmesini, kendisi(gibileri)nin de eğitim almasını talep etmek yerine, eğitimle ve eğitimli bireylerle kavga etmekte. Eğitimle ve eğitimliyle bu kavga eğitimin kalitesini aşağı çekmekte bu da eğitim seviyesi düşük birey yetiştirme sürecini körüklmektedir. Toplumsal bir kontrol ya da baskının olmaması da toplumları daha faşistleşmeye doğru götürmekte. Peki çözüm? Herkes kendi meşrebine göre tepkisini gösterecek ve kalan sağların oluşturacağı optimum model ile insanlık kültürü yoluna devam edecektir. Peki faturası? Bir kaç on yıl geriye gitmek! Osman Bahadır [email protected] C umhuriyet Bilim ve Teknoloji (CBT) dergisi, bilimleri konu alan ilk Osmanlı bilim dergisi ise bugün 1500. sayısına ulaştı. Bu, ülkemiz Münif Paşa’nın öncülüğünde, Cemiyeti İlmiyei tarihinde bir bilim teknik dergisi için rekor Osmaniye tarafından 1862’de çıkartılan aylık bir sayıdır. Çünkü Osmanlı Devleti’nde ve Cum Mecmuai Fünun dergisidir. 47 sayı çıktıktan huriyet döneminde periyodu ne olursa olsun bu sonra yayınına son veren bu dergi 1883’te 1 sayıya ulaşan başka bir bilim teknoloji dergisi sayı daha çıktıktan sonra tekrar kapanmıştır. olmadı. İlkokul son sınıfta CBT dergisiyle tanışan Bu dergide fizik, kimya, jeoloji, tıp, astronomi, çocuklardan bugün profesör olanlar var. Bu süre coğrafya, ekonomi, edebiyat, eğitim, dil, şehirciiçinde dergimiz ülkemizde ve dünyadaki bilimsel lik, sigortacılık, eski kitaplar, siyaset ve askerlik ve teknolojik gelişmeleri izledi ve okuyucularına konularında telif ve çeviri makaleler yayımlandı. yansıtmaya çalıştı. Ayrıca sadece bununla yetin Osmanlılarda bilim dergilerinin sayısında İkinci medi bilimsel düşüncenin yaygınlaşması için de Meşrutiyet döneminde artış görüldü. Ancak Osözel bir çaba yürüttü. manlı bilim dergilerinin ömürleri çok kısa oldu. Dergimiz bugün 1500. 19081914 yılları arasında 62 sayısına ulaşmanın gururunu sayı yayımlanan Genç Mühendis yaşıyor. Onun yayınlarının üldergisi, en uzun ömürlü Osmanlı kemizdeki tarihsel etkisi, okubilim dergilerinden biridir. yucularının kimliklerine, düşünCumhuriyet’in ilk akademik celerine ve faaliyetlerine yanbilim dergisi olan Darülfünun Fen Fakültesi Mecmuası, ilk sasıyan toplam etkisinde gizlidir. CBT, popüler bilim dergiyısını 1924 yılında yayımladı. sidir. Popüler bilim dergileri, 19241928 yılları arasında Arap bilimin popüler olmaya başharfleriyle çıkan bu derginin 14 lamasından sonra tarih sahsayısında 47 makale yayımlandı. nesine çıktı. Temel özellikleri, Bu makaleler, fizik, kimya, mabilimsel bilgileri içeriklerinden tematik, jeoloji, zooloji, botanik, bir şey yitirtmeden okuma astronomi, bilim tarihi ve bilim CBT’nin ilk sayısının kapağı yazma bilenlerin anlayacafelsefesi konularındaydı. Cumhuğı bir biçimde sunmalarıdır. riyetin ilk popüler bilim dergileri Avrupa’da ilk bilim dergisi, İngiltere’de Royal olan Fen Âlemi 19251926 yıllarında 24 sayı, Society (Kraliyet Derneği)’nin 1665’de yayımla Maddiyat 19251926 yıllarında 11 sayı, Tabiat dığı Philosophical Transactions adlı dergidir. 17. Âlemi dergisi ise 19251927 yıllarında 14 sayı yüzyılın sonuna kadar Avrupa’daki bilim ve tıp yayınlanmıştır. dergilerinin sayısı 30’u bulmuştu. Ancak bunların çoğunun ömürleri kısa oldu. Ayrıca sayfa sayıları EN ÇOK SAYIDA YAYIMLANAN da azdı ve bu yüzden de bilimsel bilgileri çok kapsamlı olarak sunamıyorlardı. Günümüzdeki DERGİ TÜBİTAK tarafından yayınlanan aylık Bilim lere benzer bilim dergileri ancak 19. yüzyılda ortaya çıktı. (Örneğin ünlü bilim dergisi Nature Teknik dergisi 577 sayısına ulaştı. 49 yaşındaki ilk sayısını 4 Kasım 1869’da yayımladı). Bunun Bilim Teknik dergisi ülkemiz tarihinin yaşamaknedeni hem bilimsel etkinliklerin artması hem de ta olan en eski popüler bilim dergisidir. Haftalık halkın bilime ilgi duymaya başlamasıdır. Scien Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji dergisi ise 29 yıllık ce, The New England Journal of Medicine, The yayın hayatıyla en eski ikinci, fakat 1500 sayıJournal of the American Medical Association ve sıyla en çok sayıda yayınlanan birinci dergisidir. The Lancet gibi diğer ünlü bilim dergileri de ilk Bilimsel etkinliğin üç temel kurumu vardır; sayılarını 1800’lü yıllarda yayımladılar. eğitim, araştırma ve yayın kurumları. Bu nedenGünümüzde hem bilimsel çalışmaların çok le akademik ve popüler bilim dergileri bilimsel yaygınlaşmasına hem de baskı tekniklerinin ge etkinliğin vazgeçilemez temel kurumlarıdır. Bu lişmesine bağlı olarak bilim dergilerinin sayısın dergiler sadece bilimsel bilgilerin ve düşüncenin da ve niteliğinde büyük bir yükselme oldu. Bugün yaygınlaşmasını sağlamakla kalmaz, fakat aynı bilim insanları ve halk, yeni bilimsel düşünceleri zamanda yetenekli gençleri bilim yapmaya yönve keşifleri, yayınlanması ve dağılması daha zor lendirerek bilimin insan kaynaklarının yaratılmaolan bilim kitaplarını beklemeden ilk kez bilim sına da katkıda bulunurlar. dergilerinden öğreniyor. Bir ülkede bilim dergisi yoksa bilim de yok Osmanlılarda ilk bilim dergisi, 1849’da çı demektir. Cumhuriyet Bilim ve Teknoloji dergisi kan ve bir tıp dergisi olan Vakayii Tıbbiye der 1500 sayısıyla ülkemizde bilimin ve bilimsel dügisidir. Mektebi Tıbbiyei Şahane tarafından iki şüncenin gelişmesine sürekli olarak katkıda buyıl on ay süreyle 28 sayı yayınlanmıştır. Temel lunmaya çalıştı.