Katalog

Üretim Teknolojileri ve İstihdam CBT 1493/30 Ekim 2015 15 Anne, ben büyüyünce Veri Bilimci olacağım! Geleceğin mesleklerine bir yenisi daha eklendi: Veri Bilimi (Data Science). Gelişmiş ülkelerin üniversiteleri birbiri ardına bu dalda eğitim programları başlatıyor, iş dünyası artan biçimde veri bilimcisi arıyor, yüksek bütçeli araştırma projeleri birbiri ardına geliyor. Ülkemizde de konuya ilgi giderek artıyor. Peki ama, nedir bu Veri Bilimi? Erdal Musoğlu (emusoglu@gmail.com) V Günümüzde, şirketlerin en önemli malvarlıklarının da ellerindeki veri ve enformasyon olduğunu hatırlatmadan da geçmeyelim. yon yerine bilgi sözcüğü kullanılmaktadır. Bilgi sistemleri (information systems), bilgi toplumu (information society) örneklerinde olduğu gibi. Bu kavram karışıklığı da, enformasyon teknolojileri, giderek, yalnız veriden enformasyon üretmekle kalmayıp, enformasyondan bilgi de ürettiklerinden, önemli eksiklik ve sorunlara yol açacaktır. Acaba, hangi kurum ya da üniversitelerimiz bu sorunun çözümü üzerinde çalışmaktadır? labilmesidir. Ama, bunlardan anlam çıkarmak, enformasyon ve bilgiye dönüştürmek bizlere kalmıştır. eri bilimi, günümüzde, hemen her alanda toplanan çok büyük miktardaki verilerin, ‘akıllı’ bilişim uygulamaları ile, ‘otomatik’ olarak işlenerek, bilgiye dönüştürülmesini hedefleyen bilim dalıdır. Veri bilimi bir çok disiplini bir araya getiren bir alan olup, veri bilimcilerin, iş analizi (business analysis), bilişim, istatistik, matematik gibi dallarda bilgi ve deneyimlerinin olması istenir (1,2). Bilişim ve iletişim teknolojilerindeki dev gelişmeler, hemen her alanda veri toplamayı, saklamayı, iletmeyi ve işlemeyi çok kolaylaştırmakta ve ucuzlatmakta. Örneğin internet üzerinde yapılan tüm işlemlerde, sosyal medyada, eTicarette, Google gibi arama motörlerinde, kullanıcıların doğrudan (metin, resim, müzik, video yüklemek gibi) ya da dolaylı (her ‘tık’ ın kaydedilmesi gibi) ürettiği veriler. Ya da, astronomi, yüksek enerji fiziği, genbilim gibi alanlarda üretilen müthiş hacimli ve üstel olarak artmakta olan veriler. Büyük, ya da dev veri (Big Data) adı verilen (3) bu verilere, bir de, yakın gelecekte, ‘eşyaların interneti’ (internet of things) denilen ve çevremizdeki hemen her şeyin, algılayıcılar aracılığı ile, konumunun ve ürettiği verilerin alınmasını ekleyin (2). Oluşacak veri miktarını ifade edecek terminolojiye bile henüz sahip değiliz! Terabaytların milyarlarca katı veri hacimleri söz konusu. Ayrıca, 2020 yılında üretilecek verilerin 2011 dekilerin 50 katı olacağını da belirtelim. VERİ PATLAMASI etmeyen, sayı, kelime ve işaret (signal) gibi olgulara (facts) denir. Bir dersten öğrencilerin aldığı notlar, bir firmanın ürünlerinin satış miktarları, işittiğimiz bir ses gibi. • Enformasyon (malumat), verilerin bir bağlama (context) yerleştirmesi, sınıflandırılması, birbirleri ile ilişkilendirilmesi ve üzerinde hesaplar yapılması, özetle işlenmesi sonucu anlam kazanmış biçimidir. Öğrencilerin not ortalaması, her notun bu ortalamadan sapması, diğer yıllara göre değişimi gibi, firmanın ürün satışlarının, ürünün türüne, bölgeye, satıcıya, mevsime, müşteriye göre sıralanması, ya da işitilen bir sesin (beynimizde, ya da bilgisayarda) analiz edilerek bir motorün gürültüsü olduğunun belirlenmesi gibi. Bilgi sistemleri veriyi enformasyona dönüştürmekte çok başarılıdırlar. • Bilgi (knowledge) ise, enformasyonları, edinilmiş olan diğer bilgiler, deneyim, anlama ve akıl yürütme ile değerlendirerek oluşturulan, karar almaya yarayan kurallar ve sezgilerdir. Yukarıdaki örneklerde, öğretmenin sınav sorularının aşırı zor olduğunu anlayıp onları kolaylaştırması, firmanın hangi ürünlere ağırlık verilmesi gerektiğini belirlemesi, sürücünün, motor gürültüsünü aracın hızı ve titreşimleri ile birlikte değerlendirerek, çekişin düştüğünü anlayıp vites küçültmesi, bilgi örnekleridir. Ne yazıktır ki ülkemizde, hala, enformasyon kelimesine yaygın kullanımlı bir türkçe karşılık bulunamamıştır ve enformas VERİ, ENFORMASYON, BİLGİ HAM VERİLERİ BİLGİYE NEDİR? DÖNÜŞTÜRMEK • Veri (data), kendi başına bir anlam ifade Yukarıda özetlediğimiz çok büyük mik tardaki ve çok değişik türden verilerden, sosyal, ekonomik ve bilimsel değeri olacak enformasyon ve bilgilerin çıkarılması, günümüzde çok yetersiz kalmaktadır. Gerçekten de, bu verilerle çalışabilmek, yepyeni beceriler ve araçlar gerektirmektedir. Bu veriler, ne mevcut bilgisayarlara, ne veri tabanlarına sığmakta, ne de istatistik analiz ve grafik görüntüleme yazılımları ile incelenebilmektedir. Verilerin devasa boyutları yanında çeşitliliği (sayı, metin, görüntü vs..), kalitesiz, kaynağı belirsiz ve yapılandırılmamış olması ciddi sorunlar oluşturmaktadır. Ayrıca, çoğu kez, verilerin anlam kazanıp enformasyon ve bilgiye dönüştürülmesi için başka alanlardaki verilerle de birleştirilmesi gerekmektedir. Bilgi için: Yapılandırılmış veriler, veri tabanlarında saklanan ve özellikleri veri lügatlarında belirtilmiş verilerdir. Bir bireyin yaşının üç haneli bir tam sayı olarak saklanması gibi. Bu verilerin işlenmesi göreceli olarak kolaydır. Yapılandırılmamış veriler ise internetteki verilerin ezici çoğunluğunu oluşturan, serbest metin (free text) başta olmak üzere, ses ve görüntü gibi verilerdir. Örneğin Google araştırma motorünün en büyük başarısı, aradıklarımızı bu dev yapılandırılmamış veri havuzunda anında bu Veri biliminin en çok umut vaat eden uygulamalarının bazıları sağlık ve tıp alanında görülmektedir. Büyük sayıda hastanın elektronik sağlık kayıtlarındaki bilgileri ile, bu hastaların DNA (genom) çözümü enformasyonları bir araya getirilerek analiz edilmekte, böylece hangi hastalıkların hangi genler ile ilişkisi olduğu gibi çok önemli bilgilere ulaşılmaktadır. Astronomide ise, veri bilimi, dünya benzeri gezegenlerin bulunmasında önemli bir rol oynamaya başlamıştır. Çeşitli teleskoplardan alınan büyük miktardaki verinin işlenerek görüntülerin netleştirilmesi için bayeziyen istatistik yöntemler, uygulamalı matematik ve bilgi teknolojilerinin bir araya getirilmesi gerekmektedir. Bu da tam olarak veri biliminin çalışma alanı olmaktadır. Ülkemizde de veri bilimi alanı giderek ilgi çekmektedir. Bazı üniversitelerimiz (İstanbul Şehir Üniversitesi), veri mühendisliği (bilimi) yüksek lisans programı açmakta, ve bazı çevrimiçi (online) eğitim programlarında (UniversitePlus) da veri bilimi yer almaktadır. Son olarak, bazı veri bilimcilerin, bu dalı geleceğin yıldız mesleklerinin başına koymaları, hatta öğrenimde ingilizce kadar önemli olduğunu iddia etmeleri yanında, bazı uzmanların da, veri biliminin, bildiğimiz istatistikten bir farkı olmadığını, vurguladıklarını belirtelim! Her yeni alan gibi, sular duruluncaya kadar beklemek ve yakından izlemek gerekecek. Çocuklarımız, ‘Ben veribilimci olacağım’ diyene dek... 1. http://datascience.nyu.edu/whatisdatascience/ 2. https://datascience.berkeley.edu/ about/whatisdatascience/ 3. http://devveri.com/bigdata UYGULAMA ÖRNEKLERİ Referanslar: ekseninde döner (sağdaki resim). Bize “ters” gibi gelse/görünse de sağdaki resim doğru olandır!… Eğer Güneş’ten bakabilseydik gerçeği (olması gerekeni) görebilecektir. Doğada ve uzayda pek çok örneği bulunan bu doğallık (gerçeklik) sosyal olaylara da taşınabilir mi? Ekranlarda/manşetlerdeki olayların bir “görünen” tarafı var ve bir de bilgiye/bilmeye/bilime dayanan “gerçek” tarafı aranabilir… 3– Sevgili Aziz Sancar hocamızın, hücrelerin hasar gören DNA’ları nasıl onardığını ve genetik bilgisini nasıl koruduğunu haritalandıran araştırması Nobel getirdi… canlılığımızı barındıran bu en küçük “yapı” yani “hücre” üzerinde tüm dünya bilimcileri yıllardır çalışıyor ve büyük paralar da harcanıyor… Sancar hoca da bu en küçük yapıya ömrünün yarısını (35 yılını) vermiş… Vücudumuzun bu en küçüğünün sadece bir özelliği Nobel’lik bilgi seviyesinde iken neden insan canına kıyılabiliyor? Nobel üstü varlıklarız, kıymet biline… Türk astronomların uzay bilimlerini seçmelerindeki çocukluk anıları şimdilerde öyküye dönüşüyor: Yazar Melek Güngör’ün (gungormelek@yahoo.com) kaleminden GÜNCEL HABER “Gökten Bir Yıldız Yakala” kitabındaki “Ben Nasıl Astronom Oldum” öyküsünün kahramanı şimdi NASA’da çalışan astrofizikçilerimizden… Anılarını paylaşan gökbilimcilerimize yazarımız teşekkür etmektedir; kitabı okuyan çocukların uzaya ilgi duymaları da bilimcilerimize sevinç yaşatacaktır.