Katalog

Sağlık Çocuğunuzun konuşması anlaşılıyor mu? Çocukların çoğu yeni kelimeler söylemeyi öğrenirken konuşma seslerini hatalı üretir. Bu hatalı üretimler belli bir yaşı geçmesine rağmen devam ediyorsa bu bir konuşma bozukluğu haline gelir. Konuşma seslerini üretme bozukluğu sesleri yanlış üretmeyi, sesleri başka seslerle değiştirmeyi, bazı sesleri veya heceleri elemeyi kapsar. Seda Atilla Şahin, VKV Amerikan Hastanesi M.S.CCCSLP Dil ve Konuşma Bozuklukları Ünitesi Çocukların çoğu yeni kelimeler söylemeyi öğrenirken konuşma seslerini hatalı üretir. Bu hatalı üretimler belli bir yaşı geçmesine rağmen devam ediyorsa bu bir konuşma bozukluğu haline gelir. Konuşma seslerini üretme bozukluğu sesleri yanlış üretmeyi, sesleri başka seslerle değiştirmeyi, bazı sesleri veya heceleri elemeyi kapsar. Önceleri kulağa sevimli gelebilen bu ses değişiklikleri yaş ilerledikçe çocuğun konuşma anlaşılabilirliğini, kendini ifade etme şeklini ve kurduğu ilişkileri olumsuz etkileyebilir ve iletişimini sekteye uğratabilir. Konuşma seslerini üretme bozukluğu ne pısal farklılıklar sesleri doğru üretememeye sebep olabilir. Genetik bazı sendromlar (Down Sendromu gibi), işitme demektir? kayıpları veya sık orta kulak iltihabı geçirmiş olmak, ve nörolojik bazlı bazı bozukluklar konuşma seslerini doğru üretememenin sebebi olabilir. Çocukların yaşının ¼’ünün 100 ile çarpılmış hali yaklaşık olarak yüzde kaç anlaşılabilir olması beklendiğini tayin etmek için yol gösterir. Örneğin, 2 yaşında bir çocuğun konuşmasının yaklaşık yarısının (2/4 x 100 = % 50) herkes tarafından anlaşılması beklenir. 3 yaşında bir çocuğun ise dediklerinin yaklaşık % 75’inin anlaşılabilir olması beklenir (3/4 x 100). 4 yaş konuşma anlaşılabilirliği açısından bir dönüm noktasıdır, çünkü 4 yaş itibarı ile çocuğun konuşmasının neredeyse tamamen anlaşılır olması beklenir. 4 yaşındaki bir çocuğun bazı sesleri net çıkaramaması hâlâ normaldir ancak zorlanılan seslerin gelişimsel olarak geç kazanılan sesler olması ve bu durumun konuşma anlaşılabilirliğini etkilememesi beklenir. Çocukların konuşmasının ne zaman tamamen anlaşılır olması beklenir? Hayır, bu sesler terapi olmadan düzelmeyebilir. İleri yaşlara kadar bu ses değişiklikleri kalabilir. Çocukken kulağa sevimli gelebilen bu ses değişiklikleri aslında uzun vadede kişinin kurduğu ilişkileri olumsuz etkileyebilir. Çocuk konuşmaktan, iletişim kurmaktan kaçınmaya başlayabilir. Söylemek istediklerini net ifade edemeyince sinirlenebilir, mahcubiyet ve çaresizlik hissedebilir. Ayrıca, okula çağına geldiğinde ses değişikliği yaparak konuşan bir çocuk bu sesi okurken ve yazarken de hata yapıp karıştırabilir. Dolayısı ile, konuşma seslerini doğru üretememek uzun vadede çocuğun akademik performansını da etkileyebilir. Kendiliğinden nasıl olsa geçer diye beklemeden uzmana danışmak, olası birçok problemin yaşanmasını önleyecektir. Terapi gerekmeden yanlış üretilen sesler kendi kendine düzelmez mi? Konuşma seslerini yanlış üretmek sadece /R/ sesi ile sınırlı değildir. Tüm sessizler olabileceği gibi sesli harfler de yanlış üretilebilir. /S/, /Z/, /K/, /G/, /L/, /Ş/,/C/, /Ç/, /T/, /D/, /F/ gibi birçok sesin yanlış üretilmesine sık rastlanır. Yapılan değerlendirme sonrası hangi seslerde zorluk yaşandığı tespit edilir Çocuklar bir tek /R/ sesini mi yanlış üretirler? Bu konuda ulaşılması gereken uzman Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı’dır. Bu uzmanlar dil ve konuşma bozuklukları konusunda yüksek lisans sahibi klinisyenlerdir. Bu uzmanlar dil ve konuşma bozukluklarının önlenmesi, tanılanması, değerlendirilmesi ve terapisi ile uğraşan bağımsız bir meslek grubu üyesidirler. Konuşma seslerini doğru üretebilmek için hangi uzmana danışmak gerekir? nasıl olur? /R/ sesi yapı olarak diğer seslerden daha karmaşık bir sestir. Önce ve sonrasında gelen seslerden etkilendiği için üretim şekli biraz farklılık gösterir. /R/’leri söyleyememenin fizyolojik sebebi dil bağının kısa olmasından kaynaklanabilir. Ancak sadece bu sebepten ötürü /R/’leri yanlış üretme aslında nadir görülür. Çoğu zaman sebep yanlış dil alışkanlığıdır. Aslında /R/’leri doğru söyleyecek ağız ve dil yapısına sahip iken, bu ses ağızda başka bir hareket yaparak üretilmiş ve bu bir alışkanlık haline gelmiştir. Özellikle /R/ sesinde zorlanılmasının sebebi nedir? Bazen arkada yatan hiçbir sebep yokken de bu durum ortaya çıkabilir. Ancak fizyolojik bazı koşullar da bu duruma sebep olabilirler. Doğru ses üretimi için ses telleri, yüz kasları, damak, dil, dudak gibi konuşma organlarının koordineli bir şekilde doğru olarak kullanılabilmesi gerekmektedir. Konuşma organlarındaki yetersizlikler ya da ya Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanının bu konuya yaklaşımı nasıldır, değerlendirme Sesleri doğru üretmeyi öğrenmek her yaş için mümkündür. Ergenler veya yetişkinler de konuşma terapisi ile konuşma anlaşılabilirliklerini arttırabilirler. Yanlış dil alışkanlığı yerleşmiş olduğu için daha fazla efor gerektirse de, başarı sağlamak mümkündür. Ergenler veya yetişkinler için de sesleri doğru üretmeyi öğrenmek mümkün müdür? CBT 1390 17 / 8 Kasım 2013 Konuşma seslerini doğru üretememenin fizyolojik bir sebebi var mıdır? Her ses, o sesi üretebilecek kas koordinasyonu geliştikçe konuşma repertuarına katılır. Örneğin /B/, /M/ gibi sesler bebeklikten itibaren rahatça üretilirken /K/ ve /G/ seslerinin doğru üretilmesi 4 yaşını bulabilir ve bu normaldir. Dolayısı ile, 3 yaşında bir çocuk /kapı/ yerine /tapı/ diyorsa bu normal sayılırken 5 yaşında bir çocuk aynı değişikliği yapıyor ise o çocuk ile terapiye başlamak tavsiye edilir. /R/ sesi ise daha karmaşık bir ses olduğu için 6 yaşa kadar net üretilememesi doğaldır. Bu durumda da 5 yaşındaki bir çocuğun /R/ sesini üretememesi normal sayılırken 6 yaşından büyük bir çocuk için terapiye başlamak tavsiye edilir. Ancak, çocuk 5 yaşında olsa bile eğer bu durumun farkında ve bu sesi söyleyememekten rahatsızlık duyuyor ise terapiye hemen başlanabilir. Dolayısı ile, öncelikle bir Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı’na danışılması ve gerekli görüldüğü takdirde konuşma terapisine başlanması tavsiye edilir. Terapiye ne kadar erken başlanırsa, çocuğun yapmakta olduğu yanlış alışkanlıklar da kuvvetlenip yerleşmeden çözülecektir. Çocukların konuşma seslerini doğru üretebilmeleri için ne zaman terapiye başlamak gerekir? Uzman ilk görüşmede değerlendirme yapıp çocuğun ağız ve dil yapısını kontrol eder ve sesleri üretememesinin fizyolojik bir nedeni olup olmadığına bakar. Sonrasında ise kapsamlı bir değerlendirme ile tüm konuşma seslerinin nasıl üretildiğine bakar. Değerlendirmenin sonucuna göre çalışılacak sesler belirlenir. Sadece hedef sesleri üretmeyi öğrenmek yetmez, bu sesleri günlük konuşmada da her zaman tutarlı olarak doğru üretebilmek için egzersizler yapılır. Egzersizler sırasında çocuğun yaşına uygun ve motivasyonunu arttıracak oyunlar kullanılarak katılım sağlanır. Yeni bir motor hareket öğrenmek, uygulamak ve alışkanlık haline getirmek birdenbire olamaz. Uzman çocuk için net hedefler koyar ve bu hedeflere ulaşarak adım adım ilerler. Ailelerin Dil ve Konuşma Bozuklukları Uzmanı ile işbirliği içinde olması çok önemlidir. Uzman, aileye de sesin nasıl üretildiğini ve evde bunu çocuklarına nasıl çalıştırabileceklerini öğretir. Terapide çalışılan egzersizler eve ödev verilir. Aileye bu egzersizleri nasıl yaptıracakları anlatılır. Evde terapide yapılanların pekiştirilmesi çocuğun doğru sesi daha çabuk genellemesine yardımcı olacaktır. Aileler konuşma terapisi hakkında nasıl bir beklenti içinde olmalıdırlar?