Katalog

Sağlık Unutkanlık: Ne Normal, Ne Değil? (II) Bazı ileri yaşlı yetişkinler için hafıza problemleri hafif bilişsel bozukluk (Mild Cognitive Impairment, MCI) ya da demans gibi daha ciddi bir sorunun ilk belirtisi olabilir. Endişe edecek düzeyde hafıza sorunu yaşayan bireylerin doktorlarına danışması büyük önem taşımaktadır. Doktorunuz öykünüzü alarak, kapsamlı bir fizik muayene ve bazı testler yaparak hafıza probleminize tanı koyma yolunda ilk adımları atacaktır. Dr. Mehmet Karaca – VKV Amerikan Hastanesi İç Hastalıkları Bölümü BUNAMA/DEMANS:  mesi de az rastlanan bir durum değildir. Bunama ya da demans, hafıza, muhakeme ve soyut düşünme gibi zihinsel yetilerin kişinin günlük yaşam aktivitelerini etkileyecek ölçüde gerilemesidir. Demans aslında kendi başına bir hastalık değil bir belirtiler topluluğudur. Bu belirtilere neden olabilecek çeşitli hastalıklar vardır ve Alzheimer hastalığı da bu hastalıklardan biridir. Demansta zihinsel yetileri kaybetme hızı, başka bir deyişle hastalığın ilerleme hızı, kişiden kişiye değişebilmektedir. Demansta görülebilecek bazı belirtiler: • Genel olarak hatırlama zorluğu • Cevaplanmış bir soruyu tekrar tekrar sorma • Aynı öyküyü tekrar tekrar anlatma • Kişinin tanıdık bilindik ortamlarda kaybolması • Talimatları takip etme zorluğu • İçinde bulunulan zaman, yer ve kişiler konusunda kafa karışıklığı • Kişisel güvenliği önemsememe, “güvenlik mevhumunu” kaybetme • Hijyene özen göstermeme • Beslenmeye özen göstermeme Bunamaya en sık neden olan iki durum Alzheimer hastalığı ve vasküler (damarsal) demanstır. Her iki hastalığı da ortadan kaldırıcı tedavi imkânı günümüzde yoktur. Alzheimer hastalığında beynin çeşitli bölümlerinde sinir hücrelerinde kimi yapısal değişiklikler olur. Bu değişiklikler sinir hücrelerinin ölümüyle sonuçlanır. Alzheimer hastalığının belirtileri genellikle yavaş başlar ve zamanla sinir hücrelerindeki hasarın beynin diğer bölümlerine yayılmasıyla belirtiler ağırlaşır ve artar. Unutkanlık, yerini düşünme, muhakeme güçlüğü, aile bireylerini ve arkadaşları tanıyamama, para hesabı yapamama, otomobil kullanamama gibi günlük hayatı etkileyen daha ciddi sorunlara bırakır. En son aşamada kişi tamamen bakıma muhtaç hale gelir. Vasküler demansta ise beynin kan dolaşımını kesintiye uğratan bir veya bir seri inme beyin dokusunun çeşitli bölgelerinin ölümüne neden olur. Vasküler demansın belirtileri değişkenlik gösterebilir ancak genel olarak hastalık Alzheimer hastalığının aksine ani başlangıçlıdır ve şikâyetler beynin hangi bölgesinin kan akımının ne derecede kesintiye uğradığıyla ilişkilidir. Kişinin hafıza, dil, soyut düşünme ve koordinasyon yetileri etkilenebilir. Duygulanım ve kişilik değişiklikleri de sık rastlanan belirtilerdir. İnmeye bağlı hasarın telafisi mümkün olmadığından inme belirtileri olan kişilerin derhal tıbbi bakıma ulaşmaları son derece önemlidir. İnmenin tekrarlamaması için gerekli tedbirlerin alınması da bir o kadar önemlidir, zira tekrarlayan inmeler vasküler demansın neden olduğu belirtilerin artmasına neden olabilir. Alzheimer hastalığı ve vasküler demansın birlikte görül DEMANSIN TEDAVİSİ Demansı olan kişiler mutlaka doktor takibinde olmalıdır. Bu konuyla ilgili gerekli takibi genellikle iç hastalıkları uzmanları, geriatristler, nörologlar ve psikiyatristler yapmaktadır. Doktorunuz hastanın fiziksel ve davranışsal problemleri (saldırganlık, hırçınlık, ajitasyon, amaçsız dolaşma, kaybolma gibi) ile ilgili tedaviyi sağlayacak ve hastanın ve hasta yakınlarının akıllarına takılan pek çok soruya yanıt verebilecektir. Alzheimer hastalığında ilaçla tedavi de uygulanmaktadır. Halen hastalığı belirtilerini azaltma ve ilerleyişini yavaşlatma endikasyonları ile onaylanmış dört farklı ilaç bulunmaktadır. İlaçla tedavinin düşünme, hafıza ve konuşma becerileri üzerine olumlu etkileri olduğu, davranış problemleri sıklığını azalttığı ve hastanın bakımından sorumlu kişilerin yükünü (caregiver burden) azalttığı bildirilmektedir. İlaçların olumlu etkileri birkaç aydan birkaç seneye kadar sürebilmektedir. Ancak ne yazık ki mevcut ilaçlar hastalığın ilerleyişini durdurmamaktadır. Zihinsel gerilmeyi yavaşlatacak ve Alzheimer hastalığının gelişmesini önleyecek ilaçlar üzerinde bilimsel çalışmalar sürmektedir. Vasküler demansı olan kişilerin inmelerin tekrarlamaması için dikkat etmesi gereken noktalar vardır. Bunlar arasında öne çıkanlar kan basıncının (yüksek tansiyon) düzenlenmesi, yüksek kolesterolün ve diyabetin sıkı kontrol altına alınması ve sigara içmemek sayılabilir. Bu noktada da hasta doktoruyla sıkı ilişki içinde olmalı risk profilini iyileştirmeye yönelik tedavi planı beraberce yapılmalıdır. Vasküler demansın neden olduğu hafıza ve zihinsel sorunların şiddetini azaltmaya yönelik ilaçlar geliştirme çalışmaları devam etmektedir. Demansın erken evrelerinde aile bireyleri ve yakın çevrenin hastanın günlük rutinlerini, aktivitelerini, sosyal hayatını olabildiğince normal sürdürme adına vereceği destek son derece önemlidir. Demanslı kişiler, zaman, tarih, yaşadıkları yer, evde ve dünyada olup bitenler gibi yaşam ayrıntıları konusunda sık sık güncellenmelidir. Ev içinde hafızaya yardımcı araçlardan faydalanmak iyi bir fikirdir. Demanslı yakını olan pek çok aile büyük bir takvim kullanarak olan biteni bu takvime not etmenin, günlük plan yapmanın, evdeki aletlere güvenlik notları ve bu aletlerin kullanımını anlatan basit yönergeler iliştirmenin oldukça yararlı olduğunu bildirmektedir. Hem mevsiminde tüketilen meyve ve sebzeler, hem de yeşil çayda çokça antioksidan içerir. Antioksidanlar serbest radikal adını verdiğimiz ve hücrelerimizdeki kimyasal tepkimeler sonucunda açığa çıkan kimyasal maddeleri bertaraf eder. Dolayısıyla, en azından teorik anlamda, antioksidan besinlerden zengin beslenmenin hem kansere karşı koruyucu olabileceği hem de beyin hücrelerindeki yıpranma sürecini yavaşlatabileceği düşünülmektedir. Çilek, böğürtlen, ahududu, dut, yaban mersini gibi dutsu meyveler, enginar, kırmızı üzüm, bakliyat, havuç, elma, bitter çikolata, domates, patates antioksidan açısından zengin besinlere örnek verilebilir. Somon balığı, ton balığı, ceviz, keten tohumu gibi omega3 yağ asitleri açısından zengin besinler de, hem kalp damar sağlığını hem de beyini korumak için son derece yararlıdır. Deniz ürünleri aynı zamanda sinir sistemi fonksiyonları için çok önemli olan B12 vitaminini almak için de sağlıklı besin kaynaklarıdır. Hayvansal gıdalarla aldığımız doymuş yağların ve başlıca kaynağı margarin ve işlenmiş gıdalar tolan trans yağların tüketimini azaltmak da hem genel sağlığımız hem de zihinsel sağlığımız için çok yararlı olacaktır. Güncel araştırmalar aşırı kalori tüketiminin ve şişmanlığın da unutkanlık ve bunama riskini arttırdığı düşünülmektedir. Bu nedenle fazla yemek ve kilo almaktan kaçınılmalıdır. Genel sağlık durumunuz elverdiği ölçüde egzersiz yapmak, kan şekeri, kolesterol ve trigliserid düzeyi, kan basıncı (tansiyon) değerlerinizi doktorunuzun önereceği güvenli bir aralık içerisinde tutmak da hem kalp damar sağlığınızı korumak hem de bunama sendromlarının en sık görülenlerinden biri olan vasküler demans riskinizi azaltmak açısından son derece önemlidir. YAKINIMDA DEMANS OLDUĞUNU DÜŞÜNÜYORUM, NE YAPMALIYIM? BEYNİ SAĞLIKLI TUTMAK İÇİN NELER YAPABİLİRİZ? Unutkanlık ve hafıza problemleri ile mücadele etmenin, beden ve beyin sağlığını korumanın bir yolu da doğru ve sağlıklı beslenmedir. Zihinsel performansımızı ve hafızamızı canlı tutmak için bol taze sebzemeyve yemeli. Yeşil çay tüketmenin önemi büyüktür. Eğer siz veya bir yakınınızın hafıza sorunları konusunda endişe duymaya başladıysanız doktorunuza başvurmanız önemlidir. Doktorunuz sorunu teşhis edebilir, takibe alabilir ve gereği halinde sizi başka bir branşa yönlendirebilir. Eğer Alzheimer hastalığı tanısı alırsanız bu alanda tecrübeli bir hekimin tavsiyeleri hastalığın seyri süresince karşılaşacağınız sorunların üstesinden gelmenize çok yardımcı olacaktır. CBT 1387 17 / 18 Ekim 2013