Katalog

Kerpiç yapılar ve depremler Ülkemizde depreme dayanmış kerpiç yapılar da var. Kerpiç duvarlı ve kalın toprak damlı yapı, daha nitelikli yapı malzemesine ulaşacak nakit para geliri olmayanların Doğu’nun dondurucu soğuğuna karşı bulduğu en ekonomik çözümdür. Deprem 4050 yılda bir olurken 30 C’de kış her yıl geliyor. Öncelik, kıştan korunmada. Bu çözüm depreme daha dayanıklı duruma getirilebilir. 40 yıllık depreme dayanıklı yapı mühendisliği birikimimden bazı örnekler.. Nejat Bayülke (*), İnş.Y.Müh.; nbayulke@artiproje.eu 1986 Sürgü’deolan M=5.4 ve M=5.6 büyüklüğündeki iki depremden etkilenmemiş iki katlı yığma yapı. Sürgü yakınındaki Viranşehirden Ahşap makas çatılı. Zemin kat tavanı betonarme plak olabilir. B etonarme, çelik, ahşap, kerpiç, pişmiş tuğla vb. yapı malzemesidir. Yapıların deprem dayanımını ise yapı malzemesinin özellikleri yerine, bu malzemenin yapının taşıyıcı elemanlarında depremin etkilerine karşı koyabilecek biçimde olması belirler. 1967 depreminde Mudurnu Vadisinde yıkılan bütün kırsal konutlar ahşaptır. 1994 Northridge Kaliforniya depreminde binlerce çelik yapı ciddi hasar görmüş, çelik yapıların depreme karşı üstün niteliklerine olan inanç sarsılmış ve çelik yapılardaki hasarın nedenlerini bulmak ve bir daha olmasını önlemek için ABD’de 100 milyon dolarlık araştırma projesi uygulanmıştır. lüğünde depremden önce, her yıl olan şiddetli soğuklara karşı koyabilen yapı yapmak gerekir. Yüksek teknolojik özellikli ısı yalıtım malzemelerine ulaşacak paranız yoksa, çevrenizde var olan ve üstelik bedeli olmayan taş ve toprakla ısı yalıtımı yapmak zorundasınız. En ucuz çözüm, taştan ya da topraktan yapılmış kalın duvarlı ve kalın damlı yapılardır. Böylece şiddetli kışta soğuktan en ekonomik biçimde korunulur.. Bu yapının 5060 cm. kalınlıkta taş ya da kerpiç duvarı olur. Yapının damı ise yine en az 5060 cm. kalınlıkta düz toprak damdır. Bu damı taşımak için tarlanızın kenarına dikilecek 15 20 tane kavak ağacının büyümesi için 510 yıl beklemek de yeterli olacaktır. Böylece hemen nerdeyse sıfır nakit para isteyen hem de soğuktan çok iyi koruyan bir yapıyı kendi kendinize yapabilirsiniz. Çok da ucuza mal olacaktır. YAPIYI BEKLEYEN TEHLİKELER Damın Akması: Toprak damın su geçirmemesi gerekir. Damın üstüne konulacak bir 13 Mart 1992 Erzincan depreminden etkilenmemiş kerpiç yapı ahşap taş silindir (bazı yerlerde loğ denir) ile damın makas çatılı kalın ve ağır toprak dam yok. toprağı sıkıştırılır. Eğer dam düz değilse üstünde su birikebilir. Bu su bir süre sonra yapının içine damlamaya başlar. Çözüm, çukur yerlere yeni toprak koyup tesviye yapmak ve taş silindirle yeniden sıkıştırmaktır. Zaman içinde düz toprak dam kalınlaşır ve yoğunlaşır. Giderek ağırlığı artar. 50 cm. kalınlıkta sıkıştırılmış toprak damın ağırlığı 1000 kg/m2 olabilir. Oysa 10 cm. kalınlıkta betonarme döşemenin ağırlığı 225240 kg/m2 kadardır. Ahşap Çatı Kirişleri Sarkar ve Uçları Çürür: Toprak damı yaklaşık 1520 cm. çapında ve yaklaşık 4050 cm. aralıkla konulmuş ağaç gövdelerinden oluşan ve duvarlara oturan çatı kirişleri taşır. Ahşap çatı kirişleri zamanla süner ve damın ortası çukurlaşır ve yukarıda anlatılan damda su birikmesini önlemek için bu çukuru doldurup sıkıştırarak düzleme ve toprağı kalınlaştırma damı daha da 13 Mart 1992 Erzincan depreminden etkilenmemiş bir başka kerpiç yapı pencer ağırlaştırır. Damdan sızan sular ahüstünde beton, altında ahşap hatıl binayı çepeçevre sarmakta. şap kirişleri özellikle duvarlara otuÇatı ahşap makas ve hafif. Düz kalın ve ağır toprak dam yok. ran uçlarında çürütür. Damın duvara bağlantısı zayıflar. Toprak dolgu sıcak ve nemlidir. Böcek küf mantar vb. ahşabı NEDEN KERPİÇ YAPI? tüketen şeylerin yaşamasına çok uygundur. Yukarıda sayılan yapı malzemelerinin, bu arada kerpiçin Bir depremde çatı kirişlerin ağır damla birde doğru ve deprem dayanımı sağlayacak biçimde kullanıl likte yapının içindekilerin üzerine düşer ve altması Elazığ kırsalında olan son depremdeki gibi can kayıp ta kalan canlılar eğer ağırlıktan ezilmemiş iselarının olmasını önemli miktarda azaltabilir. Ülkemizde ker ler havasızlıktan boğulur. piçten yapılmış ama depreme karşı koyabilmiş kerpiç yapıYer Seçimi: Soğuk iklimde evlerin güneş gölardan bazı örnekleri bu sayfada veriliyoruz. ren yamaçlara yapılması uygundur. Önce yaDoğu Anadolu’da 4050 yılda bir olan 5.0 6.0 büyük maçlar ısınır, vadi tabanı ve diğer çukur yerle re gece olunca soğuk hava çöker. Tepe üstleri de soğuk rüzgârların etkisindedir. Ayrıca düz alanlar ve vadi tabanları tarım için en uygun tarlaları verir. Bu nedenle yamaçlara yapılan evlerin bir tarafı yamaçtaki kazıya diğer tarafı ise yamaç kazısından çıkan sıkışmamış dolguya oturur. Yapının sıkışmamış dolgusu ile kazılmış sıkı toprağa oturan bölümleri (duvarları) arasında çatlak olur. Yapı deprem olmadan zayıflık içindedir. Daha dayanıklı yapı: Yapının iç ve dış duvarlarında pencere ve kapı boşlukları alt ve üstlerine, yapıyı çepeçevre saran ahşap, betonarme olsa daha iyi, hatıllar konulmalıdır. Isı yalıtımı için kalın toprak dam yerine ahşap tomruklar tarafından taşınan daha ince bir toprak dam gerekir. Bu damın üstüne ahşap dikmeler mertek ve aşıklar tarafından taşınan dik (kar birikmesin diye) bir saç kaplı çatı yapılmalıdır. Böylece ahşap dam kirişleri nem alarak çürümeyecek. Duvara oturan uçları zayıflamayacaktır. Daha az yük taşıyan dam kirişleri sarkmayacak ve dam ortalarını tesviye için her yıl yeniden toprak konulup sıkıştırılması gerekmeyecek ve dam giderek ağırlaşmayacaktır. SONUÇ: Kerpiç ve çamur harçlı moloz taş duvarlı yapıdan kurtulmak ya da bu yapıları depreme daha dayanıklı yapmak için kırsal alanlarda yaşıyanların daha nitelikli yapı malzemelerine ulaşabilecek “nakit” gelirleri olmalıdır. Bu malzemeler hayvansal ya da bitkisel ürün takası ile elde edilemez. (*) 19702003 yılları arasında şu anda ortadan kaldırılmış Afet İşleri Genel Müdürlüğü’nde çalıştı. 19842003 yılları arasında aynı Genel Müdürlük, Deprem Araştırma Dairesi Deprem Mühendisliği Şube Müdürü. Toprak Dam ve Kerpiç Duvarların Sorunları CBT 1201/ 13 26 Mart 2010