Katalog

19972006 Türkiye Bilim Göstergeleri analizi 199731 Ağustos 2007 arasındaki TBG verileri temel alınarak dünyadaki ülkelerin yayınlar ve atıflara göre sıralamasında 146 ülke arasında Türkiye yayın sayınına göre 23., atıflarda ise 30. sırada yer alıyor. Bülent Karasözen, ODTÜ, Matematik Bölümü & Uygulamalı Matematik Enstitüsü Özlem Şekil 1: 19972007 Konu Alanlarında Uzmanlaşma (Gökkurt) Bayram, Ankara Üniv., Dil ve Tarih, Coğrafya Fakültesi, Bilgi ve Belge Yönetimi Bölümü Burcu Umut Zan, ODTÜ, Kütüphane ve Dokümantasyon Daire Başkanlığı Her ne kadar kitaplar, tezler, raporlar, patentler bibliyometrik analizin öğeleri olarak sayılsa da, uluslararası dergilerde yayımlanan bilimsel makaleler ana öğeyi oluşturur ve yayın ve atıf sayılarına bağlı olarak çeşitli bibliyometrik göstergeler geliştirilmektedir. Bibliyometrik analizin yapılabilmesi için yayın sayısı yeterli büyüklükte olmalıdır. Bu nedenle bibliyometrik analizler daha çok bölümler, araştırma grupları, üniversiteler ve ülkeler düzeyinde gerçekleştiriliyor. Bibliyometrik analizler için en çok kabul gören veritabanı, tüm eksikliklerine rağmen Thomson ISI firması tarafından üretilen Citation Index veya Web of Science’dır (WOS). WOS’ın birçok disiplini kapsaması, yayın ve atıflarla ilgili çok eski yıllara uzanan, yazarlar ve kurumlarla ilgili verileri ve dergi etki faktörlerini içermesi nedeniyle, daha uzun bir süre bibliyometrik analizlerde kullanılan tek kaynak olma üstünlüğünü sürdüreceğe benziyor. WOS’un kapsadığı dergiler açısından bakıldığında fizik, kimya, moleküler biyoloji ve tıp alanlarında çok iyi; uygulamalı ve mühendislik bilimlerinde, botanik ve zooolojide, yerbilimlerinde, matematik, psikoloji ve sağlık, tıpla ilgili sosyal bilimlerde iyi olduğu; sosyoloji, siyasi bilimler, antropoloji ve eğitim bilimlerinde kısmen yeterli olduğu, beşeri bilimleri temsilde yetersiz kaldığı görülmekte. Bu çalışmada yararlanılan Thomson ISI firmasının TBG (Temel Bilimsel Göstergeler) veritabanı, 199731 Ağustos 2007 arasında, WOS’ta yer alan temel bilimler, tıp ve mühendislik alanlarında 6166, sosyal bilimlerde 1.768 Şekil 2 Bu dağılıma göre son on yılda uluslararası ortak yazarlı makale sayılarının, toplam ya dergiyi ve ISI konferans bildirileri veritabanı yın sayılarıyla birlikte artmasına karşın, tüm yayınlardaki oranında bir değişiklik görülmemekte. da dahil olmak üzere toplam 12.845 dergi ve bildiri kitabını içeriyor. Uluslararası ortak yazarlı yayınların % 46’sı Avrupa ülkeleriyle, % 32 Amerika’yla, geri kalanı di konferans Veritabanında sadece araştırma ve derleme ğer ülkelerle gerçekleştirildi. (review) makaleleri, konferans bildirileri ve araştırma notları, yayın olarak tanımlanmakta. ve atıf sayılarına dayanılarak “19972006 Türkiye Bilim 1997–31 Ağustos 2007 arasındaki TBG verileri temel Göstergeleri Analizi” raporu hazırlandı. alınarak dünyadaki ülkelerin yayınlar ve atıflara göre sıhttp://www.yok.gov.tr. ralamasında 146 ülke arasında Türkiye yayın sayınına göBu yazıda sadece ülkemizin yayınlar ve atıflar açısın re 23. sırada, atıflarda ise 30. sırada yer alıyor. dan dünyadaki durumu özetlenecek ve kısaca bibliometBilim dallarının ve alt uzmanlık alanlarının yayın sıkrik ölçümlerin önemi üzerinde durulacak. Raporda yer lığı, dergilerdeki makale sayıları, atıf oranları, dergi etki alan üniversitelerimizin kıyaslaması, sıralaması ve bun faktörleri açısından farklılık gösterir. Tıp alanında bir larla ilgili sorunlara başka bir yazıda değinilecek. araştırmacı yılda 10 yayın yapabilirken, inşaat mühendis ilim ve teknoloji, insan faktörünü içeren çok boyutlu, karmaşık bir yapıya sahip sosyal bir olgu. Bu nedenle, bir ülkenin bilim ve teknoloji politikası hedeflerinin saptanması ve bunların gerçekleştirilmesi için, düzenli olarak sistematik analizlerin yapılması gerekir. Birçok ülkede, uzun yıllardır düzenli olarak, diğer ülkelerle kıyaslamaların ve sıralamaların da yer aldığı, uluslararası bilimsel dergilerdeki yayınlara ve atıflara dayalı, bibliyometrik göstergeleri içeren raporlar yayımlanmakta. Ülkelerin araştırma ve geliştirme politikalarının yönlendirilmesinde, uzman görüşleriyle birlikte bibliyometrik göstergelerden giderek Türkiye’nin başta, klinik daha fazla yararlanıldığı gözlemleniyor. Bu raporlarda tıp ve zirai bilimler olmak bibliyometrik göstergelerden üzere, farmakoloji ve tokyararlanılarak üniversite ve sikoloji, mühendislik, boaraştırma kurumlarının bilimsel performansı ölçültanik ve zooloji, çevre bimekte ve birbirleriyle kıyaslimleri ve ekoloji alanlalanıyor. rında yayınlar açısından Yüksek Öğretim Kurulu tarafından Mayıs 2007’de uzmanlaştığı, diğer alanbenzer bir raporun ülkemiz larda ise uzmanlaşmadıiçin de hazırlanması amacıyğı görülmekte. Malzeme la gerekli çalışmalara başlanıldı. Bu çerçevede çeşitli ülbilimleri ve kimya, uzkelerin bilim ve teknoloji manlaşma oranının düngöstergelerini içeren raporlar ya ortalamasına yakın incelendi, konuyla ilgili literatüre ve Türkiye’nin 1997– olduğu alanlardır. 2006 yılları arasındaki yayın B liğinde yılda bir yayın yapılması normal karşılanır. Benzer şekilde atıflarda da konu alanları arasında önemli farklılıklar var. Bu nedenle dünyadaki tüm bilimsel ve teknolojik göstergeleri içeren ülke raporlarında ve bibliyometrik araştırmalarda ülke, kurum ve araştırmacıların bilimsel performansları konu alanlarına bağlı kalınarak değerlendirilir. Bu nedenle yayın başına ortalama atıf oranlarıyla ilgili göstergelerin aynı zaman dilimi, aynı tür yayın ve aynı konu alanı için yapılması ve kıyaslanması gerekir. BİLİM DALLARINA GÖRE UZMANLAŞMA: Ülkelerin ve kurumların hangi konu alanlarında uzmanlaştığının göstergesi olarak, göreceli etkinlik ve göreceli uzmanlaşma indeksleri kullanılıyor. Göreceli etkinlik indeksi (GEI), ilgili ülke veya kurumun belirli bir zaman aralığında, bir konu alanındaki yayınların tüm yayınlardaki payının, aynı konu alanındaki yayınların dünyadaki toplam yayınlardaki payına oranı olarak hesaplanmaktadır. Göreceli uzmanlaşma endeksi ise GUI=(GEI1)/(GEI+1) olarak tanımlanmakta olup, 1 ile 1 arasında değişmektedir: Bu endeksin 0’dan büyük olması, ülkenin ilgili alanda uzmanlaştığını (yayın sayısı açısından dünya ortalamasının üstünde olduğunu), 1 ile 0 arasındaki değerler, ülkenin ilgili alanda uzmanlaşmadığını göstermektedir. Şekil 1’de TBG konu sınıflandırmasına göre 1997–31 Ağustos 2007 yılları arasında, Türkiye ve dünyanın TBG konu alanlarına göre göreceli uzmanlaşma indeksleri verilmiştir. Şekil 1’den Türkiye’nin başta, klinik tıp ve zirai bilimler olmak üzere, farmakoloji ve toksikoloji, mühendislik, botanik ve zooloji, çevre bilimleri ve ekoloji alanlarında yayınlar açısından uzmanlaştığı, diğer alanlarda ise uzmanlaşmadığı görülmektedir. Malzeme bilimleri ve kimya, uzmanlaşma oranının dünya ortalamasına yakın olduğu alanlardır. (Şekil 1) Çeşitli ülke raporlarında ve yayınlarda, göreceli uzmanlaşma indeksi kullanılarak ülkelerin konu alanlarına göre sınıflandırılmasına çalışılmıştır. Buna göre ülkelerin uzmanlaşma profilleri, tıp ve biyomedikal araştırmalar ağırlıklı “Batı” modeli, eski Sovyet Cumhuriyetleri ve Rusya’da da görülen “fizik” ve “kimya” ağırlıklı model, Avustralya ve Güney Afrika’da görülen biyoloji, uzay ve yerbilimleri ağırlıklı “biyolojiçevre” modeli, gelişmekte CBT 1099/ 20 11 Nisan 2008