Katalog

SALGIN HASTALIKLAR GÖNÜLDEN BİLİME Ahmet İnam Sıtma aşısına bir adım daha Mozambik`te denenen sıtma (malaria) aşısı birkaç haftalık bebekler için umut kaynağı oldu. Yapılan araştırma bilim insanlarını, sıtma aşısına bir adım daha yaklaştırdı. Derleyen, S. Beyza Sayar, s.beyzasayar@gmail.com Özgürlük ile İlgili Sorular 1 Felsefe Prof'ü Ahmet İnam kimdir, okuyucularımıza kısaca tanıtır mısınız? ODTÜ'de ders veren bir hoca. Edebiyat ve felsefeyle uğraşır. Mantık ve farklı diller üzerinde çalışır. Anadolu topraklarında yaşanan hayatı düşünce ve duyuş gözlüğüyle söze dökmeye çabalar. 2 Hem yaptığınız iş, hem de sosyal ve siyasal ilişkileriniz açısından kendinizi özgür hissediyor musunuz? Belli sınırlar içinde evet. Sınırsız özgürlük yok zaten. Zaman zaman kendi kendime “içimde duyduğum bu özgürlük duygusu acaba bir yanılsama mı?” diye sorarım. 3 Felsefe ile özgürlük arasında daima bir bağıntı kurulur. Gerçekten felsefe ile özgürlük arasında olmazsa olmaz bir bağıntı bulunmakta mıdır? Bunu nasıl izah ederiz? Felsefe, insana özgürlüğünün olanaklarını ve sınırlarını görmede yardımcı olabilir. Özgürlük bir bilinç işidir. Bu bilinç olmaksızın özgürlükten söz edilemez. Böylesi bir bilince ise çeşitli yaşam deneyimleriyle ulaşılabilir. Akademik anlamda felsefe bilmek gerekmez. Felsefe ile eskilerin deyimiyle giriftâr olduğunuzda, iç içe girdiğinizde, zihinsel yolculuklarınızda karşınıza çıkan yolları yürüyüşünüz zenginleşir, o o oranda da zorlaşır. 4 Sizce özgürlük nedir? Tanımlamak istersek neler söyleyebiliriz? Olanaklarını ve koşullarını görüp, yaşamın anlamına duyarlı kalarak, yaşadıklarına uygun bakış, tavır ve tutum içinde olmak. Bu tutum ve tavırla eyleme geçebilmek. Burada bakış, içimize ve dışımıza bakıştır. Olup bitenlere kör kalmamaktır. Tavır, bakışın içselleştirmesiyle oluşur. Henüz potansiyel halinde olan, tümüyle bilincine varamadığımız duruştur yaşama karşı. Tavırın dışa vurumu ile tutum oluşur. Tavır ve tutum toplum ölçeğinde alınırsa zihniyet kavramına ulaşırız . Özgürlük, özgür olma sorumluluğuyla yürür. Olanaklarımızı sınırlarına varıncaya dek genişletip, beden, düşünce, duygu ve çevre sahibi bir varlık olarak yaşamaya çabalamak ahlak açısından bir yükümlülüktür. Ahlaksızın, sorumsuzun özgürlüğü olamaz. Özgürlük haddini bilmemek değildir. 5 Özgürlük parçalanabilir veya tasnif edebilir bir şey midir? Şayet tasnif etmek istersek, özgürlüğü nasıl tasnif ederiz? Yani kaç çeşit özgürlük vardır? Özgürlüğe nasıl baktığımıza bağlı olarak onun farklı boyutlarını görebiliriz. Unutmayalım ki, özgürlük insana, onun yaşamına bir bakış biçiminden kaynaklanır, bu bakış salt kavram düzeyinde kalamaz, hayata karşı belli bir duruşu, bu duruşun sonucu olabilecek belli bir eylemi gerektirir. Dolayısıyla özgürlüğün bir kavram boyutu vardır: Kavramlarla düşünebilme özgürlüğü. Bu özgürlük yasaklara karşı bir özgürlük değildir, yasaklanmış şeyleri düşünebilme anlamında. Düşünebilme gücünü kullanabilme, sınırlarını fark etme başarısıyla ortaya çıkan bir çabadır. Düşünebilme özgürlüğü, iç özgürlüğümüzün bir boyutudur, iç dünyamızı yaşayabilme, özerk olabilme gücümüzdür. Ayrıca karar alabilme, onları uygulayabilme gücümüz de özgürlüğüzün bileşenlerini oluşturur. Özgürlüğü sadece yasakların olmayışı olarak anlamak, çok dar bir açıyla bakmaktır, özgürlüğe. 6 “Özgürlük insan için temel bir ihtiyaçtır ve doğası/yaratılışı gereği özgür olmak durumundadır, yoksa fiziki veya psikolojik travmalar yaşar”, görüşü doğru bir görüş müdür? Neler söyleyebilirsiniz? Elbette bu özgürlükten ne anladığınıza bağlıdır. Özgürlük, engelsiz hareket edebilme, kendi duygu ve düşüncelerini baskısız yaşayabilme olarak anlaşılrsa, doğal olarak, insan olmak bu anlamıyla özgür olmayı gerektirir. Yalnız burada, baskı ve engelsiz yaşamı, baskı ve engellerin farkına varıldığı yaşam uyarısı ışığında görmeliyiz. Neden? Çünkü, özgürlük, kaçınılmaz belirlenimler altında yaşanır. Bu belirlenimler dünyanın doğal koşullarıdır, kültürel, toplumsal etkilerdir. 7 Farklı özgürlük algıları mümkün müdür? Örneğin, kişilere, coğrafyaya, çağa, din ve inançlara göre farklı özgürlük algıları veya alanları olabilir mi? Yoksa özgürlük evrensel bir değer midir? Özgürlük insanı insan kılan temel bir nitelik olarak görüldüğünde, farklı kültürlerde farklı görünüşleriyle ortaya çıkan evrensellik taşır. Yaşanışı kültürlere, çağlara, bireylere göre değişebilir, kendisini onlarda farklı yüzleriyle gösterir. 8 Eğer evrenselse Doğu ve Batı dünyalarında gelişen özgürlük anlayışları arasında ne gibi farklar ve benzerlikler vardır? İkisinde de insanın kendini gerçekleştirebilmesine önem verilir. İnsan olanaklar varlığıdır ve özgürlük bu olanakları gerçekleştirebilme başarısıdır. G Kaynaklar: Michael Hopkin, Nature, Published online ,17 October 2007 . Maryke Steffens, Science and Development Network ,19 October 2007. The Lancet Aponte, J. J. et al. Lancet doi:10.1016/S01406736(07)615426 (2007). Wikipedia (the free encyclopedia), http://en.wikipedia.org/wiki/Malaria CBT 1090/11 8 Şubat 2008 ünümüzde her yıl, çoğunluğunu bebeklerin oluşturduğu bir milyondan fazla insanın ölümüne sebep olan sıtma için geliştirilen bir ilaç umut veriyor. Lancet tıp dergisindeki makaleye göre, Mozambik'te 214 bebek üzerinde denenen sıtma aşısının (Plasmodium falciporum`a karşı) olumlu sonuç verdiği ve aşının (GlaxoSmithKline'RTS,S/AS02D) bebekler üzerinde enfeksiyona karşı koruyucu etkisi olduğu gösterildi. Parazite (Plasmodium falciparum) karşı antikor üretimini uyaran aşı, 2004 yılında yaşları 14 arasında değişen çocuklar üzerinde test edilmiş ve hastalık riskini azaltığı gösterilmişti. Son deneme endemik sıtma hastalığının görüldüğü Mozambik ve çevresinde doğan yaşları 1018 hafta arasında değişen bebekler üzerinde uygulandı. Çünkü bu bölgede yaşayan iki yaşın altındaki çocukların hastalığa yakalanma reski ve hastalıktan ölüm oranları hayli yüksek. Bu nedenle de doğduktan mümkün olan en kısa süre sonra bu hastalığa karşı korunmaya ihtiyaçları var. Test edildikten sonra bebeklere uygulanan aşının, ciddi bir yan etkisi olmadığı ve uygulama için güvenli olduğu, aşılanmış bebeklerin altı ay süresince takip altına alınmasıyla gösterildi. Aşı denemeleri PATH aracılığı ile Bill and Melinda Gates Fonu tarafından desteklenmekte. Sıtma nedeniyle en fazla ölümlere Afrika kıtasında rastlanılıyor. Dünya Sağlık Örgütü'nün hesaplarına göre, yaklaşık her 30 saniyede bir bebek sıtmadan ölmekte. Son araştırma, bebeklerin doğumdan sonraki ilk iki sene içeAnopheles sivirsineği insan kolundan beslenirken risinde bu hastalıktan korunmaları için umut yarattı. Araştırmacılar halen yeni aşının işleyiş mekanizmasını tam olarak bilemiyor. Bununla beraber, aşının vücudun parazit enfeksiyonundan sonra ilk birkaç dakika içinde henüz parazitin başının karaciğere girmesinden önce, parazite karşı antikor üretimini teşvik ettiğinden şüpheleniyorlar. Sıtma aşı merkezi, 2008’in sonlarına doğru yedi farklı ülkede 16.000 çocuk üzerinde aşıyı denemeyi planlıyor. Ancak Christian Loucq (PATH malaria aşı araştırmaları başkanı) aşının ne kadara mal olacağını ve sağlık fonlarının bunun için ne kadar para harcayacaklarını tahmin etmenin çok zor olacağını söylüyor. P. falciparum`un sebep olduğu sıtma hastalığı, parazitin vucuda girmesini takiben çok hızlı geliştiği için tedaviye çok çabuk başlanılmalı. Bu nedenle hastalığa karşı geliştirilen aşı, hastalıkla savaşta kesin çözüm olacak. En yaygın bulaşıcı hastalıklardan biri olarak bilinen sıtmaya, Plasmodium cinsinden dört parazit türü neden olabilmekte (Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax, Plasmodium ovale, Plasmodium malaria). Bu dört tür içinden, P. falciparum bilinen en tehlikeli ve geniş yayılımlı olan parazit. Sıtma parazitleri dişi Anopheles sivrisinekleri aracılığı ile insana bulaşır. Erkek sivrisinekler ise hastalığı taşımaz. Sivrisinek beslenmek üzere insan derisini ısırdığında paraziti tükrük bezlerinden sağlıklı bireye bulaştırır. Aynı zamanda hastalıklı bireylerin kanları ile beslenen sivrisinekler paraziti vücutlarına alır ve bir başka kişiye parazitin bulaşmasında aracılık ederler. Sıtma hastalığı kan nakilleri sırasında da bireyden bireye bulaşabilir ancak bu çok sık rastlanan bir durum değil. Sıtma nedeniyle ölümlere en sık beş yaşın altındaki çocuklarda ve hamile bayanlarda rastlanıyor. 1 Antikor: Çok hücreli hayvansal organizmaların bağışıklık sistemleri tarafından; kendi organizmalarına ait olmayan organik yapılara karşı geliştirilen glikoprotein yapısında moleküllerdir. Bu moleküller organizmayı yabancı moleküllerin yol açması muhtemel zarar verici etkilere karşı erkenden uyararak koruyuculuk sağlarlar. 2 Endemik: Alanları belirli bir ülke veya bölgeye ait, yerel, ender ve çok ender bulunan türler