Katalog

Takvim resimde 23–26 arası günlerde görünen açık kahverengi gezegen Satürn’dür. Uranüs, ay boyunca Güneş’e yaklaşacağından görülme süresi de azalacak. Gezegen akşam saatlerinden itibaren gece ve sonrası saatler kadar 8 saat süreliğine teleskop eşliğinde görülebilir. +5.7 kadir parlaklıklı sönük gezegen ufuktan en fazla 44 derece yüksekte bulunacak. Uranüs güneydoğudan güneybatıya 130 derece kadar geniş bir aralıkta Kova (Aquarius) takımyıldızında (yıl sonuna kadar da aynı burçta) yer alacak. Takvim resimde 10–14 arası günlerdeki açık mavi gezegen Uranüs’tür. Gezegen ve bulunduğu burç gök atlasında belirtildi. Neptün, ay boyunca Güneş’e yaklaşacağından görülme süresi azalacak şekilde akşam saatlerinden itibaren gece yarısına kadar 6 saat süreliğine teleskop eşliğinde izlenebilir. +7.9 kadir parlaklıklı oldukça sönük gezegen ufuktan en fazla 34 derece yüksekte güneydoğudan güneybatıya 90 derece kadar geniş bir aralıkta Oğlak (Capricornus) takımyıldızında (yıl sonuna kadar da aynı burçta) yer alacak. Takvim resimde 9–11 arası günlerde görünen mavi gezegen Neptün’dür. Gezegen ve bulunduğu burç gök atlasında belirtildi. Osmanlılarda Astroloji Astroloji, Kopernik devrimine kadar astronomi ile iç içe yürüdü...Ülkemizde modern astronomiyi başlatan, kuran ve astronominin astroloji karşısındaki üstünlüğünü sağlayan bilim insanı Salih Zeki beydir. Osman Bahadır, bahadirosman@hotmail.com Şebi yeldayı (en uzun geceyi) müneccimle muvakkit ne bilir? Müptelayı gama sor kim geceler kaç saat! Lâ Gezegenlerin görüleceği zamanlar ve yönleri: Avcı (Orion) takım yıldızından 2 Ekim–7 Kasım arasında yağan Orionidler isimli göktaşı yağmuru en yüksek sayıya 21 Ekim gecesinde ulaşır: saatte yaklaşık 30 göktaşı görülebilir. Yağmurlar dışında gece boyunca sadece 6–7 göktaşı görülebilmekte. Göktaşı yağmurunu izlemek isteyen okuyucular 20 Ekim Pazartesi gece yarısından itibaren sabah saatlerine kadar başlangıçta doğu tarafta ve ufuktan 16 derece kadar yüksekteki Avcı takımyıldızı bölgesine bakabilirler. Bir–iki göktaşının görülmesi yağışın yerini de belirler. Yaklaşık mercimek büyüklüğündeki göktaşları doğal havai fişek gösterisi görünümündeler. Orionidler ve diğer göktaşı yağmurları ve gözlemleri hakkında ayrıntılı bilgi Uluslararası Göktaşı Kuruluşu’nun www.imo.net adresinden öğrenilebilir. Halley kuyrukluyıldızından kalanları göktaşı yağmuru olarak izlemek heyecan verici olmalı. Avcı takımyıldızı gök atlasında belirtildi. 10 Ekim Cuma akşamı 11 Ekim Cumartesi akşamı 12 Ekim Pazar akşamı 16 Ekim Perşembe sabahı 17 Ekim Cuma sabahı saat 17:25 (doğuda Aybatıda Güneş) saat 17:35 (doğuda Aybatıda Güneş) saat 17:45 (doğuda Aybatıda Güneş) saat 08:10 (doğuda Güneşbatıda Ay) saat 08:50 (doğuda Güneşbatıda Ay) GÖKTAŞI YAĞMURU A 2009 DÜNYA ASTRONOMİ YILI 2009 Dünya Astronomi Yılı etkinliklerle sürmekte. www.astronomi2009.org sitesinden ülkemizdeki veya www.astronomy2009.org adresinden de dünyadaki gelişmeler izlenebilir... Biz de buradan duyurmaya devam ediyoruz: 1– Kayseri Erciyes Üniversitesi FenEdebiyat Fakültesi Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü Radyo Astronomi grubu ERT5 isimli radyo teleskopu ile test gözlemlerini sürdürmekte: bu gözlemlerden en önemli sonucu Samanyolu merkezinin haritalanması gelmekte... Taranan alan ve alınan harita ve diğer çalışmalar/bilgilendirmeler “http://fef.erciyes.edu.tr/bilesenler/Sayfa.aspx?menuid=67” adresinde. 2– Tübitak Ulusal Gözlemevi’nin yeni teleskoplarından ilki olan 60 cm açıklıklı teleskopun kurulumuna başlanıldı. Resimli bilgilendirmeler için adres:www.tug.tubitak.gov.tr/haber.php?id=145.Günün astronomi resmi http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/ sitesinde günlük olarak izlenebilir ki güne günaydın demenin en güzel adresi... Aynılarının Türkçemize kazandırılmışına da www.bulutsu.org/ggg/ adresinden ulaşılabilir. Gökbilimden Türkçemize bir katkı: “Bir elime Güneş’i diğer eliAYLIK GÖKBİLİM TAKVİMİ, Ekim ayı boyunca Ay’ın me Ay’ı verseler...” türündeki doevreleri resimde verildi (pembe renkte olanlar). ğal gerçekliği olan özlü söylemleYeniay–ilk ve son dördün–dolunay evrelere tam ulaş rin gerçekleneceği bu ayki tarihma saatleri de belirtildi. Gece gökyüzü parlaklığı bu leri: evrelerden kestirilebilir ve uygun gözlem geceleri seMeraklı okuyucularımız uzay çilebilir. Resimde ayrıca, Ay’dan yardımlanarak içerikli benzer deyişleri iletirlerse gökyüzünü daha iyi tanıyabilmek için çeşitli Ay’lı gök onları da tarihlendirelim... yüzü sanal çizimleri ve saatleri de verildi; gerçekleri Bu yazıda kaynakça olarak kısile karşılaştırılabilir. Çizimlerde baskı kolaylığından men “The Astronomical Almanac uzay beyaz, siyahlar yıldız ve renkli olanlar da Ay ve 2008”den ve güncel gökbilim hagezegenlerdir. İçi boş olanlar isimleri ile birlikte küçük gezegenlerdir. 31’lik seri film kareleri gibi bir aya berleri için de tüm Türk gökbitoplu bakış ile yıldızların “duran”, gezegenlerin limcilerimizin ortak ileti haber“yürüyen” ve Ay’ın da “koşan” olduklarını görmek leşme kanalından yararlanıldı. Teleskoplu gözlemler dileğiyle... olası... stroloji, gezegenlerin ve yıldızların durumlarının ve hareketlerinin gözlenmesiyle saptanan bazı bulgulara dayanarak, dünya olaylarının ve canlıların geleceği üzerinde tahminlerde ve yargılarda bulunma etkinliğidir. Gökyüzü olaylarının nesnel yasalarını saptamaya çalışan astronomi bilimi kadar eski olan astroloji, tarih boyunca birçok durumda, özellikle büyük Kopernik devrimine kadar astronomi ile içi içe yürümüştür. Osmanlılarda bu tür etkinlikleri yürüten kimselere necm (yıldız) kökünden türetilmiş olarak müneccim (yıldızlar ilmine vakıf) sıfatı verilmişti. Osmanlı müneccimleri hem gezegenlerin ve yıldızların mevcut durumlarından çeşitli hükümler çıkarıyor hem de aynı gözlemlere dayanarak takvim ve vakit saptama çizelgeleri hazırlıyorlardı. Avrupalı müneccimlere göre, Uranüs gezegeninin 1781’deki keşfi, buhar makinelerinin icadıyla ilgiliydi. Neptün gezegeninin 1846’da keşfedilmiş olması da elektriğin kullanılmaya başlamasında etkili olmuştu. Plüton “gezegeninin” 1930 yılında keşfedilmesi ise, Avrupa müneccimleri tarafından, insanlık için çok parlak bir geleceğin müjdecisi olarak yorumlanmıştı. (Fakat “aksilik” şurada ki, Uluslararası Astronomi Birliği 2006 yılında aldığı bir kararla Plüton’u gezegenlikten çıkardı. Birlik bu kararını yeni gezegenlik kriterine dayanarak verdi. Buna göre bir gökcisminin gezegen sayılabilmesinin en önemli kriterlerinden birisi, onun yörünge bölgesindeki diğer gökcisimlerini “temizleme” düzeyidir. Birlik Plüton’un temizleme düzeyini yetersiz buldu ve onu gezegenlikten attı. Uluslararası Astronomi Birliği’nin bu kararı alırken Avrupalı müneccimlere danışıp danışmadıklarını bilmiyoruz, fakat aldıkları bu karar geleceğimizi karartmasın?!) MÜNECCİMLİK ETKİLİ Salih Zeki Bey Osmanlılarda müneccimlik kurumunun ne zaman kurulduğu bilinmemekle birlikte müneccimlik faaliyetinin çok eski tarihten beri bulunduğu ve çok etkili olduğu bilinmektedir. Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un fethi sırasında nihai hücuma geçmek için, müneccimbaşının eşref saati olarak seçmiş olduğu zamana bağlı olarak hareket etmişti. Daha sonraki padişahlar da önemli olduğunu düşündükleri hareketlerin saatini belirlemekte hemen her zaman müneccimlerin uğurlu saat (eşref saati) saptamasına bağlı kalmışlardı. Osmanlı tarihinde, padişahın cülusu (tahta çıkması), harp ilanı, ordunun harekete geçmesi, sadrazamlara mühür verilmesi, sultan düğünü, bir yere asker sevk edilmesi, Has Ahır atlarının çayıra çıkarılması, çocuk sahibi olma tarihinin ayarlanması, sarayda ziyafet saatinin belirlenmesi, padişah kayığının veya tersanede bir geminin denize indirilmesi vb. gibi olaylarda başlangıç saati müneccimler tarafından belirlenirdi. Avcı Mehmet’in ava çıkmadan önce müneccimbaşına avın nasıl geçeceğini sorduğu bile rivayet edilmiştir. Sadece Birinci Abdülhamit (saltanat süresi 17741789) “hakikatı hal, âlim ül gayb olan (görünmez şeyleri bilen) Allah’a malumdur” diyerek eşref saati uygulamasına değer vermemiş, fakat buna rağmen o da bu geleneğe uygun hareket etmekten geri kalmamıştır. Ratip Efendi’ye Üçüncü Selim tarafından reisülküttaplığa (günümüzde Dışişleri Bakanlığı) getirileceği bildirilmişti. Ratip Efendi bu tayinin eşref saati saydığı bir gün sonrasına tehirini rica etmiş, fakat bu sırada başka birisi reisülküttaplığa getirildiği için Ratip Efendi bu makamı kaybetmişti. Müneccimbaşılar takvim düzenlemelerini 19. yüzyılın başlarına kadar Uluğ Bey (ö. 1449) ziclerine göre yaptılar. Fakat Üçüncü Selim’den itibaren Fransız astronomu Cassini’nin zicleri kullanılmaya başlandı. Müneccimlik kurumu Osmanlı saltanatının sonuna kadar devam etti. Son müneccimbaşı, Karlovalı Hüseyin Hilmi Efendi’dir (ö. 1924). Ülkemizde modern astronomiyi gerçek anlamada başlatan, kuran ve astronominin astroloji karşısındaki üstünlüğünü sağlayan bilim insanı ise, Salih Zeki (18641921) Bey’dir. CBT 1124/ 9 3 Ekim 2008