Katalog

Kıyamete çeyrek kala (mı?) CBT 1047/7 13 Nisan 2007 rına girip çıkıyor; bizler için önemli olan on veya yüz yıldaki değişme. İklimi değiştiren (dünyanın eksen ve yörüngesindeki değişmeler, güneşin manyetik aktivitesi, tektonik hareketler, volkanlar gibi) yeterince araştırılmamış etİklimin değişmesiyle insanlığı zor günler bekliyor. Medeniyet büyük bir sorunla karşı kenler var. Ama, endüstri devriminden sonra sera gazları belirlekarşıya. Fakat bu, bir kıyamet habercisi olarak değil, kaynaklarımızın sınırlarını aştığımı yici faktör olarak öne çıkıyor. Fosilleşmiş buzullardan çızın bir göstergesi olarak algılanmalı. Dengeleri yerine oturtmak elimizde. Nükhet Barlas, karttığımız veriler, sera gazları ile sıcaklık arasında sıkı ilişki olduğunu, dünyanın kabaca 100 bin yıllık periyodEndüstri mühendisi, Çevre danışmanı cevregundem.sitemynet.com, nbarlas@turkonline.net larla 8 ile +4 derece arasında ısınıp soğuduğunu gösteriyor. Şimdiki karbondioksit düzeyi son sekiz yüz bin yılın KAYNAKLARIN SINIRLARI Kaynak tüketiminin katlanarak artmayı sürdürmesinin küresel kriz yaratacağı 1970'lerde tahmin edilmişti (Limits to Growth, çok üzerine çıkmış, sıcaklık da 30 yıldır hızla artıyor. Dünyanın enerji dengesi bo1972). Aynı biliminsanları, dünya ölçeğindeki modellerini 30 yıl sonra güncelle zuluyor (Hansen, 2005). Atmosferdeki karbondioksitin yüzde kırkı absorbe ediliyince, birçok kaynak kullanımının ve kirlilik akışının 'sürdürebilir' olmaktan çık yor, ama bunun ne kadar değişeceği, kalanın ne kadar ısınma yaratacağı, çeşitli tığı sonucuna vardılar; ekonomik büyümenin sonu gelebilirdi, ama insanlığın mekanizmaların tepkileri tam bilinmiyor. Belirsizlikleri modellere koyabilmek için (bazıları eleştirilen) varsayımlar yapıönünde bunu önleyecek seçenekler vardı (Meadows, 2004). lıyor ve üç boyutlu çalışan süperbilgisayarlarla zaman ve mekânda tahminler yaBaşka çalışmalar, su, orman gibi birçok kaynağın, kapasitesinin çok üzerinde kullanıldığını hesapladı. Batının kalkınma modeliyle hızla büyüyen kalabalık ül pılıyor. Modeller zaman içinde yeni verilerle güncellenip, bilimsel ölçütlerle test kelerin kaynak tüketimi hız kesmezse, gezegenimiz yetmeyecek. Bugün Çin, ediliyor. Sonuçta, kusursuz oldukları söylenemez ama bilimin bugün ulaştığı düzeyi yanABD'nin iki katı et ve çelik tüketiyor; 2031'de, kağıt gereksinimi bugünkü 'dünya sıtıyorlar. Üstelik, beklemek çok riskli. İklim üzerindeki etkimizi azaltmak için, üretiminin' iki katı olacak. Arkadan Hindistan yetişiyor. Yeni bir ekonomik mokarbondioksitten başlayarak emisyonları hızla aşağı çekmemiz gerekiyor. Bunu dele gereksinim olduğu çok açık (Lester Brown, Plan B2, 2006). yapmak hiç kolay değil ama bundan öteye gidip kıyamet tahminleri yapmak hem SINIRLARIN AŞILMASI Küresel sınırların 'aşıldığının' ilk göstergesi umul yanıltıcı, hem de toplumda umutsuz bir boşvermişlik duygusu yaratması açısından madık bir yerden, stratosferden gelmişti. Güney kutbu üzerinde, (zararlı ultraviole tehlikeli. yi filtreleyen) ozon tabakasındaki delik, bolca kullandığımız kloroflorokarbon gazlarına bağlanınca, ülkeler hızla organize oldu ve1987'de Montreal protokolü ile ÇÖZÜM İki derecelik bir artışın dünyayı başka bir gezene çevireceği uyarısını yapmış kullanımları sınırlandı. Deliğin 2050'lerde kapanması bekleniyor. Yakınındaki olan NASA bilimadamı James Hansen bile, yalnızca verimi artırarak karbondiokAvustralya halen dünyanın cilt kanseri başkenti. Küresel ısınma da, sınırların 'aşıldığının' önemli bir göstergesi olarak algılan sit artış hızını durdurabileceğimizi söylüyor. Azaltmak için ise elektik santrali ve malı. Birleşmiş Milletler İklim Paneli'nin (IPCC) son raporu, atmosfere saldığımız araç emisyonlarını da kısmak gerekiyor. IPCC raporunun kendisinin yarattığı ivsera gazlarının, dünyanın 'kirliliği yoketme kapasitesini' aştığını gösteriyor. Buna menin bile kendi kullandığı senaryoları değiştirmeye başladığını, Kyoto protokolünün de gelişmiş ülkelerden başlayarak emisyonları sınırladığıbağlı sıcaklık artışı, topyekün değilse de, bölgesel felaketler nı unutmayalım. En büyük emisyonu yaratan ABD ve Çin hegetirebilecek. Yağışların kayması, doğada (baraj gibi) suyu İklim üzerindeki etkimizi nüz imzalamadıysa da, ABD'de (şu ana kadar 50 milyon kişiyi stoklayan buzulların yokolması, su sorununu büyütecek, denizazaltmak için, karbondiok kapsayan) yerel mevzuatlar protokole uyduruluyor, Çin'de ise ler yükselecek. Tarım çıktılarında da büyük iniş çıkışlar beklenebilir. Buna karşılık, şimdi çok soğuk olan bölgelerin yaşasitten başlayarak emisyon verim düşük olduğu için düzeltme alanı fazla. Gereken şey politik irade. nılır hale geleceğini, tarıma açılacağını da göz ardı etmeyelim. ları hızla aşağı çekmemiz Elbette, büyük mali kaynak da gerekiyor. Fakat, küresel ısıngerekiyor. Bunu yapmak manın ekonomiye etkisini (İngiltere Hazine'si için) inceleyen TAHMİN MODELLERİ VE İKLİM hiç kolay değil ama bunyeni çalışmaya göre, ısınmayı önlemenin maliyeti dünya Gelecek tahminlerinde temelde iki tür model kullanılır. GSM'sinin yüzde biri kadar. Önlem alınmazsa, ısınmanın her Geçmiş verilerden yakın gelecekte bir 'nokta'yı tahmin edendan öteye gidip kıyamet yıl için maliyeti yüzde 5 hatta 20'yi bulabilecek (Stern Review, ler (5 yıl sonra ormandaki ağaç sayısı gibi) ya da uzun dönemtahminleri yapmak hem 2007). de 'davranışı' tahmin edenler (örneğin, onlarca yıl sonra keyanıltıcı, hem de toplumda Oysa, bugün sera gazlarını artırarak dünyayı ısıtan (benzin reste üretiminin değişim dinamiği). IPCC'ninkiler gibi uzun umutsuz bir boşvermişlik sübvansiyonu gibi) etkinliklere harcanan yüz milyarlarca dolardönemli modellerin amacı, kehanette bulunmaktan çok, farklık teşvikin bir kısmı ile, sürdürülebilir teknolojiler hızla duygusu yaratması lı alternatiflerin (senaryoların) sonuçlarını karşılaştırarak, gelişebilir (Lester Brown, 2006). Teknoloji geliştikçe maliyetler stratejik kararlar almamıza yardımcı olmak. açısından tehlikeli. düştüğü için kullanım artacak ve herkes evinin çatısında kendi İklimi modellemek de kolay değil. Çok kısa dönem için yapılan iklim tahminlerinde bile, büyük sapmalar görülebiliyor. Karmaşık sistem temiz elektriğini üretirken, bir yandan da temiz hava soluyabilecek. lerin aşırı kırılgan dengeleri için kullanılan "kelebek etkisi" deyiminin meteorolojik modellerden çıktığını hatırlayalım. Hele, kıyameti tahmin edebilmek için, SONUÇ Küresel iklim milyonlarca yıldır değiştiği gibi, değişmeyi sürdürecek. Son elli hem uzun dönemli, hem 'nokta' tahmini yapmak gerekir ki bu imkânsız. IPCC raporu da buna kalkışmıyor. Ama, rapor üstünden biçilen kıyamet tahminleri az de yılda bu dengelere verdiği zararı düzeltmek insanoğlunun elinde. Yalnız iklim için değil, dünyamızın kritik 'sınır'larını aşmamak için çok tekrarlanan 'sürdürülebilirğil. lik' kavramını hayata geçirmemiz gerekiyor. Temel ilkeleri hatırlayalım: orman İklim, *karmaşık sistemler, hatta 'kaotik' süreçler içeriyor (tüm girdiler bilinse bile gibi yenilenebilir kaynakların kullanımında, kaynağın kendini yenileme oranını aşmamak; maden gibi yenilenemez kaynaklarda, alternatif kaynaklar bulma hızını sonuç bilinemez); *'gecikmelerle' çalışan mekanizmaları var (atmosfere salınan karbondioksiti aşmamak; atık yaratırken ise yeniden kullanım/zararsız bertaraf etme oranını aşmamak. tamamen durdursak, sıcaklık bir süre artmayı sürdürecek (Hansen, 2005); Bu elbette dünya ekonomisinde, yaşam biçimimizde büyük değişiklikler *biliminsanlarını ürküten 'eşikleri' sıçrayan etki yaratabiliyor (bölgesel deniz suyu sıcaklığı bir sınırı aşarsa, okyanustaki akıntıların yönünü değiştirebilir (Bro demek. Ama başarılı örnekler, 'sürdürülebilir' ekonomik modelin mümkün olabileceğini gösteriyor: Amsterdam şehir içi trafiğinin yüzde 35'i bisikletle ecker, 1997)); *kendini artıran 'döngü'leri var (ısınan tundra karbondioksit salıyor, bu daha yapılıyor; Hindistan, yem olarak tahıl atıklarını kullanarak dünya süt üretiminde başı çekiyor; Çin'de ekolojik tarla balıkçılığı okyanusta avlanandan daha fazla fazla ısınma, o da dönüp daha çok gaz salınımı yaratıyor (Zimov, 2006)). Ayrıca, elemanları arasında bire bir ve doğrusal olmayan (nonlinear) ilişkiler balık üretiyor…(Lester Brown, 2006). Bu dönüşüm için, hem uluslararası, hem ulusal, hem endüstriyel, hem de bireyvar. İNSAN FAKTÖRÜ Bütün bunların yanında, insanoğlunun var olduğu süre, sel düzeyde üzerimize düşeni yaparak, geleceğe iyimserlik ve umutla bakmaya yeryüzünün zaman skalası içinde çok kısa. Yeryüzü milyonlarca yıldır buzul çağla devam edeceğiz; çocuklarımız da, torunlarımız da.