Katalog

gencbilimci@hotmail.com Neden, niçin, nasıl? BATAN GEMİ GEREKEN MALZEME: Aynı miktarda iki parça oyun hamuru Su İki adet çukur ve geniş kap Oyun hamurlarından birini avucunuzun içinde sıkıştırarak bir top haline getirin. Diğerini ise, içine biraz boş ve yuvarlak bir form vererek bir kayığa benzetmeye çalışın. Ardından hazırladığınız hamurları su ile doldurduğunuz kaplara bırakın. Eve dönüşün öyküsü Göç eden canlıların en bilinenlerinden biri somon balıklarıdır. Kış sonunda yumurtadan çıkan yavrular yıllar sonra ve kilometrelerce yol yüzerek dünyaya geldikleri su kaynağına geri dönerler. NELER OLUYOR? Topak halinde duran oyun hamuru suyun dibine batacaktır. Diğeri ise suyun üstünde tıpkı bir kayık gibi yüzecektir. NEDEN? S omon balıkları yaşamlarının ilk dönemlerinde, yumurtadan çıktıkları yerden açık denizlere doğru hareket ederler. Nehirlerin akıntı yönünde gittiklerinden hedefe ulaşmaları pek zor olmaz. Bu yolculukta henüz yavru olan somonların karşısına çıkabilecek en önemli tehlikeler; kirlilik, çağlayanlar ve onları avlamak için bekleyen hayvanlardır. Denize ulaştıktan sonra, yola çıktıkları sulardan çok uzaklardaki açık denizlerde yaşar ve olgunlaşırlar. Ama üreme zamanları geldiğinde, tam ters yönde bir göçe başlarlar Topak halindeki hamurun yoğunluğu suyunkinden fazladır bu nedenle dibe batar. Diğerinde ise içindeki boşluk hava ile doldurulmuştur. Ve havanın yoğunluğu suyun yoğunluğundan az olduğundan suyun üstünde yüzer. Yüzmek hem ağırlık hem de hacme, yani yoğunluğa bağlıdır. En küçük kayıklardan en büyük gemilere kadar hepsi aynı prensiple suyun üstünde kalmayı başarırlar. EVE DÖNÜŞ Somonlar dünyaya geldikleri yerde yumurtlayabilmek için geri dönerler. Bazı somon türleri bunu her yıl tekrar eder, bazıları ise ömürleri boyunca sadece bir kez geri göç eder. Bu yolculukta 3000 kilometreden fazla yol kat eden somon türleri olduğu saptanmıştır. Somon balıkları açık denizlere çıktıkları nehir ağızlarını şaşırmadan bulmayı becerebildikleri gibi, yol boyunca karşılarına çıkan yol ayrımlarında da asla tereddüte düşmezler. Esas macera, kaynağına ulaşmaları gereken nehir girişini bulduktan sonra başlar. Artık, nehir akıntısının ters yönünde gitmeleri gerekmektedir. Burada karşılarına çağlayanlar, kayalıklar, sığlıklar çıkacaktır. Yaklaşık 4 metre kadar yukarı sıçrayabildiği görülen somon balıkları yüksek engelleri zıplayarak aşar. Geçişin bazı bölgelerindeki sular o kadar sığlaşır ki, üst yüzgeci suyun üstünde kalacak şekilde sürünmek zorunda kalır. Ve bu da onu açık bir av haline getirir. Yolculukta harcayacağı enerjiyi önceden saptayarak, beslenmesini ona göre ayarladığından yol boyunca avlanmaz. Bütün dikkat eve dönüş yolundadır. Muhteşem bir zamanlamayla tam yumurtlayacakları zaman suyun kaynağına ulaşırlar. Bilim insanları, somon balıklarının koku alma duyularını kullanarak hareket ettiklerini saptamıştır. Kokuyla ilgili yapılan deneylerde bu balıklar tıpkı bir köpek gibi tepki vermiştir. DüşünEğlen 1. Üzerinde bir dişlinin döndüğü çubuk? a. Silindir b. Kanat c. Aks 2. Bir cismin kapladığı yer? a. Hacim b. Boyut c. Güç 3. Mikrodalga fırın hangi yıl icat edilmiştir? a. 1980 b. 1974 c. 1946 4. Bilgisayarların bilgi alışverişi yaptıkları ortam? a. EMail b. İnternet c. Elektronik telefon GEÇEN SAYININ ÇÖZÜMÜ: 1b, 2a, 3a, 4b Biliyor musunuz? RADYOAKTİVİTE Bazı atomların taşıdığı çekirdeğin kararsız kalma özelliğine “Radyoaktivite” denir. Bunlar durmaksızın parçacık ve ışınım yayarlar. Bu ışınıma da “Radyasyon”adı verilir. Alfa, beta ve gama ismi verilen üç temel ışınım vardır. Bunlar farklı özelliklerdedirler. İnsan bedenine, başta kanser hastalığı olmak üzere bir çok zarar verirler. Radyasyon yayılımından sadece insanlar değil, doğal çevre de zarar görür. Uranyum, plutonyum gibi maddeler radyoaktiftirler. CBT 1019/22 29 Eylül 2006