Katalog

BİLİM TARİHİ GÖNÜLDEN BİLİME Ahmet İnam 19.yüzyılda Matematik 19. Yüzyılın ilk yarısı yeni matematiğin çıkışıyla, ikinci yarısı ise mantığın ve temel araştırmaların yükselişi ile kendisini göstermiştir. * Denis Poisson (17811840) ve Adolphe Quetelet’in (17961874)çalışmalarıyla, nüfus, psikoloji ve sosyal bilim çalışmalarında uygulama alanları bulacak olan istatistik doğdu. Zaman zaman benimle felsefe üstüne söyleşiler yapılır, bu söyleşilerdeki dilimi çok içten bulurum. Bu söyleşilerden örnekler sunarak felsefedeki görüşlerimi daha da açık kılmayı düşünüyorum. Felsefe Üstüne Söyleşi Örnekleri (1) Felsefeci ile filozof herhalde aynı şey değil... Değil evet. Başka dillerde böyle bir ayrım yapmak zor ama Türkçede yapabiliyoruz. Felsefeci bu işle profesyonel olarak ilgilenen birisi, yani camcı, tenekeci gibi bir şey. Ama filozof gerçekten felsefe yapabilen, bunu başarabilen bir insan olarak gözüküyor. Filozof daha üst düzeyde bir şey yani. Ve filozofun da felsefeci olması gerekmiyor. Bir köylü de filozof olabilir. Türkiye’de filozofların sayısı çok değil tabii. Bizde şöyle bir ayrım var. Felsefeciler, filozoflar ve bilgeler... Bir de diyelim ukalalar var, dördüncü grup olarak. Bir ukala, hatta ukala dümbeleği filan denir; ahkâm keser, belki de felsefe yaptığını sanıyor kimbilir... Bilgeler ise hikmet sahibi insanlardır. Belki eğitimleri de olmayabilir fakat hayatı ve insanı tanımışlardır, konuşmaları, görüşleri o çizgidedir, hayatın sorunlarını çözecek, yorumlayacak ölçüdedir. Yunus belki böyle biriydi... Bilge kişiler grubuna tasavvuf erbabını katabiliriz. Ama sıradan insanlar da mesela bir ayakkabıcı da müthiş bilge bir insan olabilir. Filozof felsefe geleneği içinde çalışan, o terminolojiyi kullanan insandır. Bir de felsefeci var o işi, mesleği bu olan adamdır. Demek ki en azından 4 tip insan var felsefeyle ilgili olarak. Şoförler kamyonların arabaların arkasına kendilerince özlü sözler yazarlar. Pek çoğu zırvadır ama bazen öyle şeyler yakalarız ki, bir cilt kitapla anlatamayacağınız şeyi bir cümlede özetleyiverir. Bu halk adamının bilgeliği mi sizce? Tabii... "İnsan ol" diye yazar mesela kamyonların arkasında. Ne kadar basit, kısa ama derindir. Sadece arabalarda değil, dükkânlarda, tuvaletlerde duvar yazıları olarak da görüyoruz bunları. Bunlar bilgelikle ilgili şeyler. Eski dilde hikmet dediğimiz türden. Halk bilgeliği bunlar. Ziya Gökalp’in deyimiyle "halk felsefesi". Ama ben felsefe sözünü bunlara kullanmak istemiyorum. Bunlar, yüzyılların verdiği tecrübeyle oluşmuş güzel, özlü sözler. Düşündüğümüz her şey felsefe değildir çünkü. Hayat hakkında derin düşünebiliriz, bunlar düşünce ürünleridir ama felsefe başka bir şeydir. Thales’ten başlayan 2500 yıllık bir gelenektir felsefe. O gelenek ve o terminoloji olmayınca onun adı felsefe olmuyor. Aslında felsefe daha çok düşünmekle ilgili, ama konuşmakla özdeşleştiriliyor çoğu zaman değil mi? O şundan... Felsefenin çıktığı kültürde, eski Yunanda 3 tip insan var: Sofistler ağzı laf yapan, her şeyi tartışabilecek kişilerdir. Yani bir Sofiste "Gel sana şu kadar para vereyim, bana siyahın aslında beyaz olduğunu ispat et",diyorsunuz, adam ediyor. Bunlar fikir cambazı adamlar ve kendilerine özgü düşünceleri de yok. Sofoslar var bir de. Onlar bilge insanlar işte. Bir de filosofoslar var. Filosofos bilgeliği seven demek. Zaten felsefe bilgelik sevgisi demektir. Dolayısıyla felsefenin içinde hem bilgelik var hem sevgi var. Ama tam bilgelik yok çünkü felsefeci düşünmüş, "Yahu ben bilge filan olamam, bu bir olgunluk ve erdem işi. Ben ancak bilgeliği seven ve isteyen biri olabilirim ama bu hamhalat halimle pek de bilge olacağım yok". Onun için ben bilge de değilim, sofist de değilim, çünkü kendime özgü düşüncelerim var savunduğum. Onun için ben filosofosum demiş. Bu durumda felsefenin beşiğinde laf var zaten sofistlerden dolayı. Oysa çağımızda artık retorik (güzel söz söyleme) önemini kaybetmiş. Felsefecilerin birçoğu iyi konuşamaz, ikna edemez. Ama bu onun felsefeci veya filozof olmadığını göstermez. Önemli olan yazmadır. Konuşma, ya bilgelerin ya da felsefeyi ukalalık olarak kullananların işidir. Yeni matematik Aşağıdaki bilim adamlarının çalışmalarıyla yeni matematik doğdu. •1830’lu yıllarda Carl F. Gauss (17771855), Nikolai Lobatschevski (17921856) ve daha sonra da Bernhard Reimann’ın (18261866) çalışmalarıyla öklitçi olmayan geometri geliştirildi. • Georg Cantor ’un (18451918)çalışmalarıyla kümeler teorisi geliştirildi. • Carl F. Gauss, Augustin Cauchy (17891857) ve Evariste Galois’nın (18111832) çalışmalarıyla soyut cebir geliştirildi. Temel araştırmalar • Mantık büyük bir ilerleme gösterdi. George Boole (18151864), Mantığın Matematiksel Analizi (1847) adlı eserini yayınladı. Gottlob Frege (18481925), Carl F. Gauss Aritmetiğin Temelleri (1884)’ni yayımladı ve Giuseppe Paeno (18581932) ile birlikte 1889’da aritmetiğin formalize edilmiş aksiyomlaştırılması konusunda kuram geliştirdi. • David Hilbert (18621943), tüm matematiğin temel bir mantığa indirgenmesini öneren bir program geliştirdi ve 1899’da yayımladığı Geometrinin Temelleri adlı eserinde geometrinin aksiyomlaştırılmasını başardı. (Hilbert’in bu başarısı, Kurt Gödel’in 1931 yılında Eksiklik Teoremi’ni kanıtlamasıyla büyük bir darbe alacaktır.) 19. yüzyılda Kimya Atom teorisinin doğuşu ve elementlerin periyodik olarak sınıflandırılmasının ortaya çıkışıyla, kimya modern dönemine girdi. • John Dalton’un (17661844) çalışmaları ile 18081810 yıllarına doğru atom teorisi doğmuş oldu. Atom teorisi daha sonra LouisJoseph GayLussac (17781850) ve Amadeo Avogadro (17761856) tarafından geliştirildi. • Organik kimya, Justus Liebig (18031873) ve Dimitri Mendeleiev August Kekule von Stradonitz ’in (18291896) çalışmaları ile önemli bir yükseliş gösterdi. • Marcelin Berthelot (18271907), çok sayıda organik sentez gerçekleştirdi (etil alkol, formik asit, metan, asetilen) ve termokimya disiplinini yarattı. • Dimitri Mendeleiev (18341907), 1869 yılında elementlerin periyodik sınıflandırılması sistemini kurdu. Hazırlayan: Osman Bahadır CBT 1013/11 18 Ağustos 2006