Katalog

BİLİM TARİHİ Con Ahmet Bey’in ZATÜLHAREKE’si yerinden kıpırdamadı! Cumhuriyet gazetesinin 16, 17 ve 19 Kasım 1926 tarihli nüshalarında yayınlanan üç yazıda, Afyonkarahisarlı Con (ilk günkü yazıda Jön) Ahmet’in yaptığı enerji üreten (ya da enerjisiz çalışan) makine, ilk sayfadan resimli olarak haber konusu olmuş ve Con Ahmet Bey’in bu makine ile Darülfünun’da yaptığı deneylere yer verilmişti. "Fizik yasalarını değiştireceği" belirtilen makine, o zamanın üniversitesi Darülfünun profesörlerinin önünde kıpırdamamıştı bile. Hazırlayan: Osman Bahadır. Yazılar kısmen bugünkü dilimize uyarlanmıştır. "Bu gibi şeyler dinlemeye bile mütehammil (dayanılır) değildir. Fakat memleketimizde şimdiye kadar böyle bir iddiada bulunan zat bu olduğu için burada kendisini dinliyoruz." HEYECANLI BEKLEYİŞ Tecrübe başlayacaktı. Con Ahmet Bey’in kardeşi Ali Bey, beraber getirilen 50’şer gramlık iki ağırlığı çıkardı. Laboratuvardan getirilen hassas bir terazi ile bunların eşit ağırlıkta olmadığı meydana çıkınca herkeste bir hayret başladı. Con Ahmet Bey bu gramları bir eczahaneden aldığını iddia ediyordu. Nihayet Darülfünun laboratuvarındaki "Bütün gözler heyecanla dirhemlerle tecalete çevrildi. Hareket etrübenin yapılmasına tirici kuvvet yerine geçkarar verildi. Bütün gözler mek üzere bir tarafa 25 heyecanla alete çevgram, diğer tarafa da 10 rildi. Hareket ettirici gram koyan Con Ahmet kuvvet yerine geçBey’in biraderi Ali Bey, mek üzere bir tarafa 25 gram, diğer tarafa çarklara iple bağlı olan da 10 gram koyan ağırlığı eliyle aşağı doğru Con Ahmet Bey’in şiddetle çekerek aleti habiraderi Ali Bey, rekete getirmek istedi; çarklara iple bağlı olan ağırlığı eliyle yani bir ilk kuvvet veriaşağı doğru şiddetle yordu. Ama çarklar dönçekerek aleti mek değil, yerinden kıharekete getirmek mıldamamıştı bile. Fizik istedi; yani bir ilk kanunlarını alt üst edekuvvet veriyordu. Buna itiraz edilcek alet maalesef işledi. Fakat itiraza lümemekte inat ediyordu." zum yoktu. Çünkü çarklar dönmek değil, yerinden kımıldamamıştı bile. Fizik kanunlarını alt üst edecek alet maalesef işlememekte inat ediyordu. Sorulan suallere Ahmet Bey, sırf aletin mükemmel olmaması yüzünden tecrübenin muvaffakiyet ile neticelenmediğini söylüyordu. Con Ahmet Bey üçüncü bir tecrübe daha yapacaktır. BİRİNCİ YAZI Bir Mucit ve Bir İcat Daha! Jön Ahmet Bey, Darülfünun müderrislerine bugün makinasını ve icadını gösterecek. Afyonkarahisarlı Jön Ahmet Bey namında bir mucit, icat ettiği zatülhareke (kendi kendine hareket eden) makinalarını yüklenip İstanbul’a gelerek Darülfünun’a müracaat etmiş ve iddiasında; "Felsefede şüphe ve fende araştırma bir nura doğru koşma demektir. Velev ki mevhum (kuruntu) olduğu tasavvur edilse dahi, bir ilim adamının yorgun bir mucidi dinlemesi her halde o ilme bağlılığın icap ettirdiği vazifelerdendir. Maalesef bendeniz çeşitli tecrübelerimle anladım ki, Darülfünun kürsülerini işgal eden "Con Ahmet isminde Afmuhterem müderrisleriyonkarahisarlı bir zat, miz hayatı yalnız manibirkaç gün evvel Darülvela (kaldıraç) kanunufünun’a müracaat edenun merceğinden görmekte ve bunun ötesine rek, mihanikte (mekaçıkan iddiaları bir nevi nikte) yeni bir hakikat, hezeyan ve küfür telakki bir kanun keşfettiğini ve etmektedirler. Bendeniz buna dayanarak bir alet diyorum ki, bugün manivela kanununa üstün vücuda getirdiğini, Dagelen bir fenni hakikat rülfünun müderrisleri bulunmuştur ve makihuzurunda da denge ve nası da mevcuttur. İşte manivela kanunlarını alt makinemi ilim ve fen üst eden tecrübelerini erbabına iddiamı isbat sadedinde meydana koyapmaya ve aleti teşhir yuyorum. Bunu müteetmeye hazır olduğunu akip mütekamil (daha iddia etmişti." gelişmiş) kısmını da teşhir edeceğim" demektedir. Jön Ahmet Bey’in iddiasını nazarı itibara alan Darülfünun Divanı, Fen Fakültesi müderrisler meclisi huzurunda Jön Ahmet Bey’i iddiasını ispata davet etmiştir. Jön Ahmet Bey bugün saat 14’te icadını meydana koyarak Darülfünun Fen Fakültesi müderrislerine manivela kanunundan üstün bir fenni hakikatı bilfiil isbat eyleyecektir. Allah, işini doğru götürsün! İKİNCİ YAZI: Hikmet (Fizik) Kanunları Alt Üst mü Olacak? Con Ahmet Bey Dün Darülfünun’da Tecrübeler Yaptı. Con Ahmet isminde Afyonkarahisarlı bir zat, birkaç gün evvel Darülfünun’a müracaat ederek, mihanikte (mekanikte) yeni bir hakikat, bir kanun keşfettiğini ve buna dayanarak bir alet vücuda getirdiğini, Darülfünun müderrisleri huzurunda da denge ve manivela kanunlarını alt üst eden tecrübelerini yapmaya ve aleti teşhir etmeye hazır olduğunu iddia etmişti. Bu iddiayı, Darülfünun Divanı nazarı dikkate alarak Con Ahmet Bey’i dün tecrübelerini yapmak ve iddiasını isbat etmek için Darülfünun’a davet etmişti. Con Ahmet Bey dün Fen Fakültesi’ne gelmiş ve Darülfünun müderrislerinden müteşekkil bir heyetin huzurunda iddiasını tekrar etmiştir. Con Ahmet Bey, makinesinin ufak bir numunesini de getirdiğini ve tecrübeye hazır olduğunu söylemiştir. Con Ahmet Bey, dengede bulunan bir manivelanın, kollarından birisinin uzatılması veya kısaltılması halinde dengenin baki kalabileceğini iddia etmektedir. Aletini de bu esasa dayanarak vücuda getirmiştir. Yani Ahmet Bey, yoktan enerji yaratılabileceğini söylemektedir. Dünkü tecrübede Darülfünun müderrislerinden birkaç zat ve Mihanik (Mekanik) Enstitüsü reisi mösyö Mentere de hazır bulunmuştur. Con Ahmet Bey sandığından icat ettiği aletin numunesini çıkarmış, izahat vermiş ve fransızcaya tercüme edilen bu sözleri mösyö Mentere dikkatle dinlemiştir. Mucidin aleti, yan yana koyulmuş eşit çapta iki çarktan ibarettir. Bu çarklardan biri bir devir yaptığı zaman diğeri aynı zamanda bir buçuk devir yapmaktadır. Mucit, aletine bu hareketi ne suretle verdiğini gizlemekte ve bunun en mühim nokta olduğunu söylemektedir. Çünkü bu şartlar altında böyle bir hareketin dişli çarklar vasıtasıyla elde edilmesi mümkün değildir. Con Ahmet Bey çarkların her birine eşit miktarda ağırlıklar tatbik edilerek denge elde edilebileceğini iddia etmektedir. Mihanik Enstitüsü reisi mösyö Mentere dengenin temininin mümkün olabileceğini söylemiş fakat bu şartlar altında makinenin işleyemeyeceğini iddia ederek demiştir ki; Con Ahmet "Her iki çarkı na, düşey yönde eşit kuvvetler, mesela bir kiloluk iki kuvvet tatbik edelim ve dengenin tesis ettiğini kabul edelim. Eğer bir tarafa dengeyi bozacak surette bir parça fazla bir kuvvet, mesela bir iki gram ilave ettiğimiz zaman bu denge bozulur ve çarklar döner, yani makine harekete gelirse o zaman iddia isbat edilmiş olur. Fakat bu mümkün değildir. Tahakkuk edecek olursa bütün Fen âlemini alt üst edecek bir keşifte bulunduğunu iddia eden Con Ahmet Bey dün Darülfünun’da dönmemekte inat eden makinesini işletmeye çalışırken. (Sağdan ikinci Burhanettin Sezerar, üçüncü Con Ahmet. o.b.) mekanik prensipleri yıkılmış olur." Con Ahmet Bey işte bunun olabileceğini söylemiş ve tecrübenin daha mükemmel bir surette yaptığı diğer bir aleti üzerinde icra edilmesini istemiş, bu aleti yalnız izahat vermek için getirdiğini söylemiştir. Bu meraklı tecrübe Perşembe günü Darülfünun’da müderrisler ve mösyö Mentere önünde yapılacaktır. ÜÇÜNCÜ YAZI: Zatülhareke makine yerinden bile kımıldamıyor. Con Ahmet Bey’in İddiası Meğer Bir Efsane İmiş! Dün Darülfünun Konferans Salonu’nda İkinci Bir Tecrübe Daha Yapılmış ve Maalesef Fizik Kanunlarını Alt Üst Edecek Alet İşlememekte İnat Etmiştir. Fizikte yeni bir kanun bulduğunu iddia ederek Darülfünun’a müracaat eden Afyonkarahisarlı Con Ahmet Bey, iki gün evvel müderrisler huzurunda makinesi hakkında izahat vermiş ve asıl tecrübeyi düne ertelemişti. Dün saat 13.30’a doğru Fen Fakültesi bahçesi, fizik prensiplerini alt üst edecek olan (?) tecrübeleri görmeye gelen birçok meraklı kimselerle dolmuştu. Biraz sonra kapıda, sırtında tahta bir sandık taşıyan bir hamal, arkasından da Con Ahmet Bey göründü. Herkes merakla ona bakıyor, kendisini henüz tanımayanlara; "işte bu, işte bu!" diye izahat veriliyordu. Nihayet sandık açıldı, alet meydana çıktı. Bu, geçen seferki aletten başka bir şey değildi. Yalnız çarkları çıkarılmış, yerine iki yeni çark konmuş ve bunların da çevreleri yivli yapılarak uçlarına ağırlık takılacak olan iplik geçirilmişti. Con Ahmet Bey, bugün için makinesinin mükemmel bir numunesini getireceğini vaat etmiş olduğunu, fakat henüz ikmale muvaffak olamadığını, fakat bununla da tecrübelerin kolaylıkla yapılabileceğini anlatıyordu. Konferans salonuna Fen Fakültesi reisi Hüsnü Hamit, Elektroteknik müderrisi Burhanettin, Fizik Enstitüsü reisi mösyö Mentere ve diğer müderris beyler de geldiler. Alet yüksek bir yere koyuldu... Turhan Selçuk’un Abdülcanbaz hikâyelerinden Kürrei Devri Daim Vel Kara El Derya kitabı da bir tür devridaim makinesi etrafında dönüyordu. (YKY.2001) HAREKET TECRÜBESİ GEREK! Mösyö Mentere dün de, iddia edilen şeyi izah ederek gelenlere dedi ki; "Mösyö bunu yapabileceğini iddia ediyor. Biz kendisinden bir hareket tecrübesi istiyoruz. Sükunet tecrübesi bir şey ifade etmez. Tekrar ediyorum, bu denge tesis etse de hiçbir şey ifade etmez. Muhakkak bir hareket tecrübesi yapılmalıdır." Fizik Enstitüsü reisinin sözlerini Burhanettin Bey tercüme etti ve ilaveten dedi ki; " Evet, çünkü dengede ve sükunette vukua gelen (oluşan), hareket halinde vukua gelenden büsbütün başkadır." Fen Fakültesi reisi Hüsnü Hamit Bey de etrafındakilere böyle bir şeyi yapmasının katiyyen mümkün olmadığını söylüyor ve diyordu ki; Con Ahmet Bey ve Darülfünun 16, 17 ve 19 Kasım 1926 tarihli Cumhuriyet gazetesinde yayınlanan Con Ahmet Bey’in zatülhareke (kendi kendine hareket eden) makinesi hakkındaki yazılar, bize Cumhuriyet’in ilk yıllarındaki bilim ve düşünce dünyasıyla ilgili çok ilginç ve renkli bir pencere açmaktadır. Bir bilim insanı olmayan Con Ahmet Bey’in 1926 yılında Anadolu’nun bir şehrinde, Afyonkarahisar’da kendi kendine çalışan bir makine tasarlamış ve yapmaya çalışmış olması bile başlı başına önemli bir olaydır. (50 yıl kadar önce de Anadolu’nun bazı şehirlerinde uzaya füze göndermeye girişenler olmuştu). Con Ahmet Bey sonunda makinesini sırtlıyor ve icadını teşhir ve ispat etmek üzere İstanbul’un yolunu tutuyor. İstanbul’da Darülfünun’a başvuruyor ve makinesinin nasıl çalıştığını ilgili bilim insanlarından oluşan bir heyet önünde göstermek istiyor. Con Ahmet Bey’in makinesini onaylatmak için Darülfünun’a başvurması doğaldır, olması gereken şeydir ve bu aynı zamanda Darülfünun’un bilimsel otoritesinin toplum nezdinde oluşmuş olduğunu da gösterir. Fakat burada belki ilk bakışta Darülfünun profesörlerinin böyle bir makine deneyine katılması ve Con Ahmet’in bu girişimini ciddiye almış olması tuhaf bir davranış olarak görülebilir ya da bu olaydan hare CBT 1030/12 15 Aralık 2006 CBT 1030/13 15 Aralık 2006 ketle Darülfünun’un bilimsel düzeyi konusunda küçümseyici bir bakış doğabilir. Ancak yazılarda görüldüğü gibi Darülfünun profesörlerinin bilimin temel ilkeleri konusunda belirsizlik içeren herhangi bir tutumları yoktur. Con Ahmet Bey’i huzurlarına kabul etmelerinin nedeni, insanların bilimsel ve teknolojik yeniliklere ve keşif ve icat girişimlerine yönelmesini teşvik etmektir. Amaçları, deneyin olumsuz sonuçlanacağını düşünmelerine rağmen, halk içindeki bu tür yaratıcı eğilimleri canlandırmak ve diri tutmaktır. Darülfünun’un Con Ahmet Bey’in makinasını denemesini izleme kararı almasının ardındaki asıl neden budur. Sıradan insanlara bile bilimle uğraşma, teknolojik yeniliklere kafa yorma ve bilimsel düşünceye yönelme konusunda cesaret vermek ve girişimlerini ciddiye almak. Bu gerçeği özellikle Fen Fakültesi reisi (dekanı) Hüsnü Hamit Bey’in sözlerinden açık olarak anlayabiliyoruz. Deneme tamamen bilimsel esaslara dayalı olarak yürütülmüştür. Profesör Mentere deneyin geçerlilik koşullarını çok net olarak deney sahibine ve izleyicilere açıklıyor. Bu da Darülfünun’un konuya sözünü ettiğimiz nedenlerle yaklaştığını gösteren bir başka kanıt niteliğindedir. Cumhuriyet gazetesinin, hafif esprilerle süslenmiş sağlam bilimsel duruşu da yazılarda çok açık olarak dikkat çekiyor. Ne yazık ki, bu yazıları yazanların isimlerini bilmiyoruz. Osman Bahadır [email protected] BİLİM TARİHİ