Katalog

TartışmaEditöre Mektup Ulusal öncelikli bilim ve teknoloji alanları ve uygulama planı 20052010 üzerine 2004 yılında ArGe için ulusal ölçekte yapılan yaklaşık 2 milyar ABD Doları düzeyde harcama, BTYK kararları uyarmca 2010 yılına kadar 8 milyar dolara yükselecek. Bu miktar bugünkü değerin yaklaşık dört katı. Bu nedenle ArGe'de odaklanma ve iyi organize olma son derece önemli. Ancak alınan kararlarda bunun izleri görülmiiyor. 'Uygulama Planı', yapılması öngörülen işlerin birbiri ardına sıralanmasından ibaret; ne bir önceliklendirme, ne bir detaylandırma ne de somut hedef ve başan faktörlerini içeriyor. Prof. Dr. Türker Gürkan tgurkan@metu.edu.tr " 1 f \ M a r t ^ 0 0 ^ tarıhınde yapılan 11 I I I Bılım ve Teknoloji Yuksek KuruJ L \ J lu toplantısında alınan kararlar uyannca 20052010 donemı ıcın bılımsel ve teknolojık etkınlıklerle ılgılı 'Ulusal Oncelıklı Alanlar' ve 'Uygulama Planı' belırlendı (BTYK Karar No: 2005/4 ve 2005/10) Alınan kararlar bırçok açıdan onemlı eksıklıkler ve tutarsızlıklar ıçermekte, gereksınımlerımızı karşılamdktan uzak gorunmektedır Ulusal Oncelıklı Alanlar'ın belırlendığı 2005/4 No'lu kararın gerekçesınde dort sosyoekonomık hedefe ulaşmanın stratejık onemde olduğu kanısına varıldığı belırtıldı ve bunlar şu şekılde sıralandı 1. Belırlenecek sınaı uretım alanlarında, Turkıye'nın rekabet ustunluğu kazanarak tıcaretten cıddı uluslararası bir pay alır hale gelmesı, 2. Insanımızın yaşam kalıtesının yukseltılmesı, 3. Toplumsal dayanışma ve ıçerılmeyı de kapsayacak, surdurulebılır kalkınmanın gerçekleşmesı, 4. Bılgı ve ıletışım teknolojılerı altyapımızın guçlendırılmesı Anılan karardd bu hedeflere erışılebılmesi ıçın bılım ve teknolojının guçlu bir stratejık araç olduğuna degınılmekte, hedefler doğrultusundd belırlı teknoloji konulanna ve teknoloji alanlarına odaklanmanın onemı belırtılmektedır Odaklanma ıçın Vızyon 2023Teknolojı Ongorusu Projesının sonuçlanndan yararlanılmaya çalışıldığı anlaşılmaktadır TUBlTAK'ın yenı yonetımı tarafından yurutulen ve ulaştığı sonuçlar açısından yeterlılığı kuşku uyandıran bir sureç sonunda belırlenen 'Oncelıklı Konular' ıle bu konulara temel oluşturan 'Oncelıklı Alanlar' şunlardır 3. Uzay ve Savunma Teknolojılerı Gelıştırmede Yetkınleşme 4. Esnek UretımEsnek Otomasyon Sureç ve Teknolojılerını Gelıştırmede Yet kınleşme 5. Temız Uretım Yapabılme Yeteneğı Kazanma 6. Malzeme Teknolojılerını Gelıştırebılme Yeteneğı Kazanma 7. Sağlık ve Yaşam Bılımlen Alanında Yetkınleşme 8. Çağdaş ve Guvenlı Ulaştırma Sıstemlerı Gelıştırme Yeteneğı Kazanma 9. Gıda Guvenlığı ve Guvenılırlığını Sağlama 10. Sağlıklı ve Çağdaş Kentleşme ve Altyapısını Kurabılme Yeteneğı Kazanma 11. Enerjı Teknolojılerınde Yetkınlık Kazanma 12. Üoğal Kaynaklarımızı Değerlendırebılecek Yetkınlığe Erışme 13. Çevre Teknolojılerınde Yetkınlık Kazanma 14. Bılgı Toplumuna Geçış Içın Teknolojık Altyapıyı Guçlendırme rı uyarmca 2010 yılına kadar ArGe ıçın yapılacak harcama oranının GSMH'nın %2'sı duzeyıne çıkarılması ongorulmektedır 2005 yılında sağlandığı açıklanan 300 mılyon ABD Dolar tutarındakı ek kaynak ıle oranın 2005 yılında % 0 70 duzeyının ustune çıkarılabılmesı olasıdır 2010 yıhnda 400 milyar ABD doları duzeyınde bir mıllı gelır varsayımı ıle ArGe ıçın harcanması ongorulen miktar 8 milyar ABD doları olacaktır Bu miktar bugunku değerin yaklaşık dort katıdır Bugun %35 duzeyınde olan ozel sektor payı, 2010 yılında %50 duzeyıne yukseltılebılırse (oldukça lyımser bir ongoru), kamu elıyle yapılacak ArGe harcamaları bugunku yaklaşık 1 3 milyar ABD üoları duzeyının uç katı olan 4 milyar ABD Doları duzeyıne yukselecektır. Kuşkusuz ongorulen artış mıktarları çok onemlı boyutlardadır Yıne de ulaşılması ongorulen mıktarlar, Avrupa Bırlığınde orta duzeyde ArGe harcama oranına sahıp orneğın Fransa'nın bugunku harcamalarıysamında belırlenen oncelıkler yeterınce odaklanma sayılabılır mı' Bu sorulara olumlu bir yanıt vermek maalebef olanaklı değıl 2005/4 numaralı BTYK karannın dayandığı belırtılen ongoru çalışması, doğası gereğı, bırbırınden oldukça bağımsız bir bıçımde yurutulen ve ArGe harcamaldrında bellı butçe sınırlamdlarını dıkkate almayan parçalardan oluşmuştur Ongoru çalışmasını planlayan ekıp 20 yıllık Bılım ve Teknoloji polıtıka ve stratejısı belırlenırken, dığer gırdılerle bırlıkte ongoru çalışmasının sonuçlanndan da yararlanılacağını, gereklı oncelıklendırmenın o aşamada yapılacağını duşunuyordu Gorulduğu kadarıyla yenı TUBITAK yonetımı donemınde polıtıka ve stratejı belırleme çalışmalarında bu yonde fazla bir ılerleme sağlanamadı SON DERECE YÛZEYSEL Organızasyon boyutunda da benzer yetersızlıkler hemen goze çdrpmdktadır Bu kapsamda BTYK 2005/10 numaralı kararın ekınde verılen 'Uygulama Planı', yapılması ongorulen ışlerın bırbırı ardına sırdlanmasından ıbâret olup, ne bir oncelıklendırme, ne bir detaylandırma, ne de somut hedef ve başarı faktörlerini ıçermektedır 10 BTYK toplantısında kabul edıldığı belırtılen ve temel ılkelerı arasındd, 'stratejık yaklaşım', 'sonuç oddklılık', 'etkınlık', 'hesap verebılırlık' gıbı kavramldrın yer aldığı bir uygulama pldiıının bu olçude yuzeysel hazırlanmış oluşu kaygı verıcıdır. Uygulama Planı'nm 3 1 1. maddesı "BT oncelıklerının saptanması"nı ongoruyor1 BTYK 2005/4'te Bilım ve Teknoloji oncelıklerı zaten saptanmamış mıdır' Saptanmışsa bunlar beğenılmeyıp yenılenmelerı mı duşunulmektedır 5 Oncelıklerın belırsız olduğu bir uygulama planından başarı beklenebılır mı' II ÖNCELİKLİ ALANLARI 1. Bılgı ve Iletışım Teknolojılerı 2. Bıyoteknolojı ve Gen Teknolojılerı 3. Malzeme Teknolojılerı 4. Nanoteknolojı 5. Tasarım Teknolojılerı 6 Mekatronık 7. Uretım Sureç ve Teknolojılerı 8. Enerjı ve Çevre Teknolojılerı Anılan kararda 20032023 perspektı fınde bu alanların tamamının gelışme once lıgı olması gerektığı, 20052010 donemınde 11,2,3,7,8,11,12 ve II 1,2,3,4,5,6'nın on plana alınacağı, ınsan kaynakları yetıştırmek de dahıl olmak uzere kaynakların bu oncelıkler dıkkate alınarak kullandırılacdgı be lırtılmıştır. la karşıldştınldığındd mutevazı bir duzeyde kalacaktır (Fransa'nın bugunku harcama duzeyı yaklaşık 40 mılyar ABD Doları, 2010 yılına kadar harcamaların 5565 milydr ABD Doldrı duzeyıne çıkması beklenmektedır) ODAKLANMA VE ÖRGÜTLENME Bu tartışmaddn çıkarıldbılecek olan sonuç, eğer ulusal ınnovasyon sıstemınden onemlı beklentıler ıçıne gırılecekse, 2010 yılı ıçın ulkemızde yapılması ongorulen ve gerçekten çok cıddı bir artış sonucunda ulaşılabılecek olan harcama duzeyının dahı, uluslararası karşılaştırmalarda oldukça duşuk kaldığı, bu nedenle odaklanma ve ıyı organize olmanın son derece onemlı olduğudur Odaklanma ve ıyı organize olma boyutlarında acaba hangı durumdayız? Yukarıda ozetlenen BTYK kararı (2005/4) kap Uygulama planı dendığı zaman, bellı başlı boyutlarda (kamu ve ozel kesım tarafından yurutulecek etkınlıkler, kamu tarafından sağlanacak teşvık ve kolaylıklar, somut mevzuat değışıklıklerı, ulkenın ArGe ıklımının gelıştırılmesı ve araştırma sonuçlarının toplumsal faydaya donuşturulmesı, ınsan kaynaklarının gelıştırılmesı, vb) yapılacakların sınerjı yaratacak şekılde zaman planlamasının yapılması; ara çıktı ve çıktıların tarıflenmesı ve bunlarla ılgılı somut hedeflerın belırlenmesı gerekır (ornek olarak Bkz: 'Investıng ın Research An Actıon Plan for Europe', AB Komısyonu, 2004) EKSİK 3 KONU 1 ÖNCELİKLİ KONULAR 1. Bılgı Yoğunluğu ve Katma Değerı Yuksek Urunler Gelıştırebılme ve Tuketım Malları ıçın Kuresel bir Tasarım ve Uretım Merkezı Olma 2. Tarıma Dayalı Uretımde Rekabetçı Olabılme EKSİKLİKLER Bılındığı uzere ulkemızde ArGe ıçın ayrılan kaynaklar GSMH'nın %0 65'ı kadardır 2004 yılı GSMH rakamları dıkkdte alındığında ArGe ıçın ulusal olçâkte yapılan harcamaların 2 mılyar ABD Doları duzeyınde olduğu duşunulmektedır BTYK kararla Uygulama Planında (yukarıda belırtıl dığı bıçımde hazırlanan dokumanın bir plan nıteltğı bulunmamdkld bırlıkte, bir ısımlendırme kargaşası yaratmamak ıçın bu ısım kullanılacaktır) 20052010 donemınde 946/20 7 Mayıs 2005