Katalog

TartışmaEditöre Mektup Ortaçağda aydın ve üniversite üzerine vrupa'nın en önemli tarihçilerinden Jacques Le Goff, ortaçağ aydınlarıyla ilgili yazdığı kitabında üniversitelerle ilgili olarak da önemli bilgiler vermektedir. Bu bilgîlerden bazılarına aşağıda kısaca değinmek istiyorum. Aklın ve bilimin beşiği olması gereken üniversiteler, bu duruma gelebilmek için tarih boyunca inişli çıkışlı evrelerden geçmişlerdir; oluşum ve gelişimlerindeki en önemli etmen, 12. yüzyılda doğuşlannı hazırlayan aydınlanma tohumlarının yeşerdiği şehirleşme kiiltürüdür. Aklın yol göstericiliği doğrultusunda insan, tanrı ve doğanın yanında yaraücı üçüncü güç olarak görülüyordu. Bu şehirleşme kültürünün ürünü olan, kendini bilgi ve beceri gerektiren bir işin uzmanı, kafa işçisi sayan 12. yüzyıl aydını, okullan düşünce üretilen ve yayılan işlikler olarak görmüştür. Bu düşünce işçileri öğrencileriyle birlikte ortaklaşmacı bir anlayışla lonca diye adlandınlabilecek bir yapılanmayı 13. yüzyıla taşıyarak üniversitelerin de temelini atmışlardır. İnsanın yaratıcılığını öne çıkaran bu anlayış doğrultusunda üniversitelerde dilbilgisi, söz sanatları, diyalektik, aritmetik, müzik, geometri ve astronomi gibi geleneksel derslerin yanında bitkileri, hayvanları, mineralleri, ağaç ve mermer işlerini öğreten dersler de okutulmaya başlanmıştır. Bilgiyi sadece depolayan değil, onu uygulayan insanın yetiştirilmesi önem kazanmaya başlamıştır. A savlarda bulunmuşlar, öğrenci sayısı skandal sayısı diyecek kadar ileri gitmişlerdir. Oysa bugün olduğu gibi o zaman da öğrenciler bir şehrin ekonomik döngüsünü sağlayan en önemli etmendi. Öyleyse öğrencüere kin ve nefret duyan din adamlarımn amacı aslında öğrencisiz bir şehir değil, sadece öğrenciler üzerinde otorite kurmak ve onları istedikleri gibi yönlendirmekti. Öğrenci şehir kültur ilişkisi bağlamında belki bugünkü yerleşke anlayışını sorgulamak gerekir. Acaba üniversite yerleşkeleri özellikle lojmanlarıyla, sosyal tesisleriyle ve öğrenci yurtlarıyla bir bütün olarak düşünüldüğünde şehirden ve halktan kopuk bir aydınlanma anlayışı yaratmamakta mıdır? Üniversitenin ilk kuruluşu kilisenin iznine bağlı ve böylece ilk sahibi kilise olduğu için, kilise kayıtsız şartsız üniversitedeki otoritenin sahibi de olmak istiyordu. Piskoposun, üniversiteyi yönetmek üzere yetkisini devrettiği Kanzler (Bügünkü genel sekretere biraz benzeyen bir makam) üniversitede zamanla etkisizleştirildiği için kilise üniversiteye çoğu zaman düşman gözüyle bakmışür. kanlı polisöğrenci çabşmalanndan söz edilmektedir. Birçok öğrenci öldürüldüğü olaylar nedeniyle üniversite grev yapar ve Orleans'a çekilir. Böylece Paris'te iki yıl özerklik tanınıncaya kadar ders yapılmadığı belirtilmektedir . 1214'te özerkliğe kavuşan Oxford Üniversitesi'nde de benzer sorunlar 1232, 1238 vel240'ta yaşanmıştır; üniversite hem kralla hem de yerel yönetimlerle çatışmıştır; yerel yönetimler ekonomik güçlerinin üniversitece sınırlanmasından, üniversitelilerin kendi iç hukuklarına bağlı olmalarından, öğrencilerin disiplinsizliklerinden (?) ve ev kiralannın öğrencilerce belirlenmesinden rahatsızlık duyuyorlardı. Aynı sorunlar Bologna'da da 1278'e kadar sürmüştür. Üniversiteliler, ortaçağ karanlığında bile örgütlü davranarak grev ve şehri terk etme gibi silahlarını kullanarak özerkliklerini korumaya çalışmışlar, onu geliştirmişlerdir. Hak ve özgürlükler açısından bugünle bir karşılaştırma yapıldığında, birçok kişi lehte bir durum görmekte zorlanabilir. TahirBala Çukurova Ûniversitesi; [email protected] Jacques Le Goff: Die Intellektuellen im Mittelalter. Deutscher Taschenbuch Verlag, München, 1993. 2 Örneğin ilk olarak 1213'te Paris'te bu yetki Kanzler'den öğreticilere geçmiştir. Kanzler üniversitenin memuru olmuştur. 3 Bugün hangi üniversite öğrencisinin mağduriyetine karşı benzer bir tepki gösterebilir? O GÜN VE BUGÜN sa, elbette o zaman da rahatsız etmiştir; bu yüzden katı din adamları laik üniversite öğreticilerinin (magisterlerin) yetişmesine ortam sağlayan şehirleri acımasızca eleştirmişler, inançsızlarca (!?) kurulan bu yerleri tanrının da sevmediği gibi saçma Subayları ve memurları yetiştiren üniversiteler şehirlere varsıllık ve ün getirdiğinden dolayı hem kilise hem de kral burada otorite kurmaya çalışıyordu. Bu bağlamda 1229'da otoritenin tümüyle üniversitenin eline geçmesiyle sonuçlanan ÖĞRENCİ VE DİNİ OTORİTE Bu aydınlanma ruhu bugün dini istismar eden çevreleri nasıl rahatsız ediyor Ülkesi Thailand (Özgür Ûlke), Netherland (Çukur Ûlke), Iceland (Buz Ülkesi), Greenland (Yeşil Olke) ve Turkiye: (Düğmeler Ülkesi) TmazTitiz ürkiye ne zaman sıkışsa birilerinin düğmeye basbğı ileri sürulür. Bu yazı bu iddianm kısmen doğru olduğunu, ama tam doğru olmadığını savunmaktadır. yeteneği olarak anlaşıhnahdır. Bunun için ise, aralannda doğrudan koz bağlanhsı bulunan ülkeler, birbiri peşi sıra dizilerek kesintisiz bir zindr oluşturabihnelidirler. KÎMLER BİR ADIM ÖNDE? Bu durumda zincirin başmdaki ulke diğer ucundakine karşı bir koz ustunlüğü elde etmiş demektir ki bu da dolayh koz adı verilebilecek kavramdır. Bu kozlann aynı turden (aynı bir ustunluk ya da zaftyet turu) olması gerekmez. Yoğun ilişki ki dostluk, düşmanhk, itttfak ilişkileri olabilir içindeki ülkelerin birbirlerine karşı sabip olduklan doğrudan kozlar normal olarak bihnir. Ancak, 'kozARGE' si denilebilecek biryöntetni geliştirmiş olan ülkeler, diğerinden daima bir adım önde bulunacakür. Bu karşıhkh bihnirtik bir doğal denge oluşturur ve her iki tarafiçin yaşam çevresini oluşturur, bozuhnadığı surece de 'banşık ülkeler' olarak kahrlar (kalmak zorundadırlar). Ama ulkelerden birisi, diğerinin ilişkide bulunduğu ulkelerle olan koz dengeleri hakkında bilgi sahibi ise durum değişir. Bu defa bu ulke, karşı tarafa yalnız doğrudan kozlarla değil, diğer ulkelere karşı sahip olabileceği dolayh kozlar uzerinden de ustunluk sağlayabilir. Hatta bu yeni koz aritmetiğini iyi anlanvşsa, sahip olmadığı kozlan dahi üretmeye girişebüir. Canh bir ömek Fransa 'nın, zaten sahip olduğu se çimlik biryeudyi, zorunlu hale ğetimesidir. Bugüne kadar cumhurbaşkanının referanduma başvurma yetidsi, bu defa da bir anayasa hükmü olarak zorunlu hale getirilmiştir. Turkiye'nin AB üyeliğini önlemekiçin başvuruîan bu yöntem, mevcut olmayan bir kozun uretimine iyi bir ömektir. Turkiye, dolayh koz konseptine yabanadır. İlişkide bulunduğu ulkelerle koz ilişkileri doğrudan kozlarlasınırhdır ve onlar da Turkiye açısından daha ileri götürulemez durumdadır. Yeni koz uretme konusunda ise diğer alanlardaki icatçhğı kadar yarabadır. Dolayh koz konsepti henuz gündeminde değildir. İlişkide bulunduğu ülkeler ise bu konuda bir uzmandır ve Turkiye'nin çok sayıda noktası 'düğmeler' ile donablmıştir. Hangi düğmeye basıhrsa o tarafhn canı yanmaktadır. Bu nedenle 'birilerinin düğmeye basması' deyimi yerine, ilişkide bulunduğumuz tum ulkelerin tum kesimlerinin (ticaret, diplomasi, siyaset, askeri) istedikleri anda gereken düğmelere basabilmesi söz konusudur. Turkiye bir 'düğmeler ülkesi'dir. İlişkilerimM 'koz' ve 'dolayh kozlann yönetimi' kavramlanna oturt(a)madığımız, bunu anlamamakta direndiğimiz ya da ayak sürudüğümuz sürece, her yanımızdaki düğmelere basıldıkça oynaülacağız. Ama biz oynamak istediğimiz şekilde değil, başkalannm işine nasıl geh'yorsa öylel http://www. tinaztitiz.com/ T Artan dunya nüfusu, kıtiaşan kaynaklar, vahşileşen rekabet karşısmda günumuzde uluslararası ilişkilere egemen olan temelilke, "doğrudan ve/ya dolayh kozlann yönetimi; daha da Türkçesi koz ustunlüğunü elde etmek"tir. Bir ülkenin bir diğerine karşı "koz"u, birindnin herhangi bir ustunlüğü ve/ya diğerinin herhangi bir zauyetidir. Doğrudan koz, bir ülkenin topyekun ya da bir kesimiyle (ticari, politik, askeri, sektörel, kurumsal vd), bir diğer ülkenin mütekabil yanına karşı isteklerini yapbrabilme imkânlandır. Bu bir taraftn ustunlüğü ya da diğer kesimin zauyeti biçiminde olabilir. Nitekim geleneksel mücadele (power strugle) 'doğrudan koz' anlayışma dayahdır. Dolayh koz ise, bir ülkenin bir diğerine karşı bir veya daha çok ulke uzerinden isteklerini yaphrabilme 948/21 21 Mayıs 2005