Katalog

Yok olmak üzere olan bir doğal jec Dünyada çok ender rastlanan bazı traverten örneklerine Çermik bölgesinde rastlandı. 3 Bin m2'yi kapsayan bu oluşum 400 bir yıldır siirüyor. ?• Ancak çeşitli etkinlikler, sulara müdahale ve akılsızca turistik geziler nedeniyle hem traverten oluşumunu engellemekte, hem de biiyük aşınımlar olmaktadır. B. Levent Mesci* ve Halil Gürsoy** "Yerkabuğunun evriminin anlaşılmasına yardım eden tipik lokaliteler, "jeolojik miras" öğeleridir. Bunlar hem yerkürenin öğrenilmesi, hem de yerbilimi eğitimi için gereklidir. Yok olmaları durumunda jeolojik evrimin bir parçası, bir kaydı silinmiş oluyor. Bunlar olmadan yerküreyi anlamak mümkıin değildir". (Nizamettin Kazana) .'Llkemiz coğrafyasında yaşamış çeşitli I I uygarlıkların tarıhsel kalınb zenginV ^ liğinin yanı sıra iklimsel ve doğal güzellikleri, turizm sektörümüzün en önemli döviz girdisi sağlayan özelliklerindendir. Dünya turizm sektörü artık doğa ve tarihsel zenginlikler dışında, kongre, ekoloji ve sağlık gibi değişik alanlardan da yararlanarak turist çekici yeni alan arayışlan içerisinde olduğu gözlenmektedir. Deniz, doğa ve tarihsel kalıntılara dayalı turizmin yanı sıra doğanın bizlere sunduğu doğal jeolojik miraslar da turizm sektörüne, en azından diğer yeni alanlar kadar artı katkı koyabilecek bir potansiyel taşımaktadır. Dünya yerbilimcilerinin yoğun ilgi odağında bulunan ülkemizdeki bazı doğal jeolojik oluşumlar koruma altına ahnarak, bu alanlara birçok teknik gezi ve turlar düzenlenebilir. Doğal olarak oluşan ender jeolojik yapılar, Pamukkale travertenleri örneğinde olduğu gibi, sadece ülkemizin değil aynı zamanda tüm dünyanın mirasıdır. Özellikle uluslararası çapta düzenlenen yerbilimleri kongreleri öncesi ve sonrasında programa ahnarak düzenlenecek teknik gezi ve turlar, ülkemizin bu zenginliklerinin tanıtımına da önemli katkı sağlayacaktır. 1939 Erzincan depremi sonucunda oluşan 340 km'lik yüzey kırığı tarafından kesilen Reşadiye travertenleri, İsmetpaşa Demiryolu istasyonu bahçe duvarındaki yer değiştirme, Güvem (Ankara) dolayındaki ağaç ve bitki fosilleri yatağı, özellikle Kuzey Anadolu Fay Zonu üzerinde son yıllarda meydana gelen büyük magnitüdlü depremlerde oluşan yüzey kırıklarının ötelenme gözlenen belirli kısımlarının koruma altına alınması halinde bu türden turların düzenlenmesine önemli bir gerekçe olacaktır. Böylece bir doğal afete neden olan olaylardan da bir şekilde olumlu katkı elde edebilmemiz olanaklı olabilir. ABD'de Yellovvstone ulusal parkındaki, İtalya'da Tivoli kentindeki ve Türkiye'de Pamukkale'deki (Denizli) travertenler aktif sıcaksu kaynaklarının bulunduğu bölgelerde oluşan traverten alanlarının dünya'da en iyi bilinen ve koruma altına alınmış örnekleridir (Şekil 1). Bu alanlar doğal güzelliği ve turistik çekiciliği, ender jeolojik oluşumu gibi birçok özelliği nedeniyle koruma altına ahnmışlardır. Travertenleri oluşturan sıcaksularm yüzeye çıkışını sağlayan süreksizlik yapılarının oluşumu ile genç tektonik etkinlik" depremsellik ve volkanizma arasında sıkı bir ilişki vardır. Türkiye AlpHimayala dağ oluşum kuşağı üzerinde bulunduğu için tektonik olarak çok etkindir. Bu nedenle Türkiye'de, Pamukkale dışında birçok bölgede (Sivas, Reşadiye, Kırşehir, Konya, Ihlara Vadisi) traverten oluşumları bulunmakta ve bu alanlar bu özellikleri açısından çok iyi tanınmamaktadır. Sıcak Çermik, Delikkaya ve Sarı Şekil 1: Yellovtstone milli parkid www. urallpaperdave. com/yellow. hti tümünü sağlayamayabilir ve bu ned yüzeye ulaşan bütün yeraltı suları tr. ten çökeltemez. Bu durum, traverten yeryüzünde ender olarak oluşan kay, olduğu anlamını taşır. Ülkemizde Pamukkale'deki gen< verten oluşumları, 1988 yılında çevr deki tarihı yapılarla birlikte doğal/k rel dünya mirası kapsamına ahnarak 1 ma altına ahnmıştır. Sivas il sınırları içerisinde 16 de bölgede eski ve yeni sıcaksu çıkışl; bağlı olarak oluşmuş traverten alanı lenmektedir. Sivas'ın yaklaşık 30 kilc re batısında bulunan Sıcak Çermik b si, sıcak su çıkışı nedeni ile kaplıca ol kullanılmakta ve yaz sezonunda bu b nin ortalama nüfus yoğunluğu beş bi şiyi bulmaktadır (Şekil 2). Aynı zamanda Sıcak Çermik böl önemli traverten oluşum alanıdır. Bı vertenlerin oluşumu ve güncel tektoı ilişkisini ortaya koymak amacı ile bu nın ilk yazarı tarafından yapılan tez < ması (Mesci, 2004) sonucunda, dün çok nadir olarak buunan bazı trave morfolojilerinin en iyi örneklerinin ' Çermik bölgesinde oluştuğu gözlenm Bu travertenlerden Sivas ve çe\ nin yakın jeolojik geçmişi ve tektonik likleri ile ilgili çarpıcı sonuçlar ortaya rılmıştır. Sıcak Çermik'teki traverten alansal büyüklüğü yaklaşık 3 km2'dir Travertenlerin morfolojik sınıfl rılması (Altunel, 1994) dikkate alınc Travertenlerin oluşumu ve Sıcak Çermik (Sivas) Bölgesindeki Ömekleri Yeraltı suları yerkabuğu'nun derınlıklerindekı dolaşımları sırasında mermer ve kıreçtaşı gibi kayaçlarla karşılaştığında bu kayaçları çözerek bünyelerine kalsiyumbikarbonat (CaCO3) alırlar. Bu sular, çatlak, fay gibi jeolojik anlamı olan süreksizlik düzlemlerini kullanarak yüzeye ulaşır. Atmosferik koşullar içerisinde gelişen bir dizi fızikokimyasal ve/veya biyokimyasal olayın ardından travertenler çökelir. Su içerisinde eğer CaCO3 dışında başka mineraller yok ya da çok az ise traverten sütbeyaz renkte; kil, demır, kükürt, magnezyum gibi mineral ve elementler eşlik ederse traverten kırmızı, yeşil, çoğunlukla sarımsı beyazdan kahverengi'ye kadar değişen bir renk aralığında oluşabilir. Travertenlerin oluşabilmesi için gerekli birden çok etmen vardır. Bu etmenler; yeraltı suyu, çözülebilir nitelikte CaCO2 Demiryolu içeren bir F " Stabilizeyol kayaç, CO2 ve suyu yüzeye taşı# Havatiam Yızdızeli O «an yan kırık r Şekil 2: Sıcak Çermik, Delikkaya ve Sarıkaya traverten alanlarının konumlarını gö'steren yer bulduru haritası da, bu travertenlerin buyük bir çogı ğunun (%52) aktif tektonik açısından rinde çok önemli bilgiler barındıran tipi travertenler"den oluştuğu görülm dir (Şekil 3). Sıcak Çermik'te yer alar tipi travertenler yaklaşık 400.000 yı bu yana halen oluşumunu sürdürmek (Mesci, 2004). Bunun dışında tabakalı travert sistemleridir. Yüzey koşullarına ulaşan her yeraltı suyu yukarıda sayılan etmenlerin 948/12 21 Mayıs 2005