Katalog

TartışmaEditöre Mektup Mosazor, dinozorlar ve popülerleşrm Birçok bilimsel makalede ve internet sayfasında şu ciimle dikkati çeker: "Mosasaurus dinozor değildir". Onlar "varanlar, komodo ejderleri ve yılanlar" gibi güniimüzde yaşayan sürüngenlerle akrabadır. Keşifler heyecan vericidir, o keşfi yapan için bu çok doğaldır. Popüler bilgide ö'nemli olan bilginin topluma aktarılışıdır. Bunu yaparken dikkatli olmak gerekir. Fazla bilimsel yazarsanız kimse anlamaz, çok popüler olsun derseniz bu sefer de bilimden uzaklaşmış olursunuz. Mehmet Sakınç* DİNOZOR (DİNOSAUR) NEDİR? Canlılar ünlü İsveç bitkibilimcisi ve taksonominin babası Carolus Iinnaeus ya da kısaca Iinnö'ye (17071778) göre her bir canlının taksonomik bir yapısı vardır. Bu yapı içinde krallık (kingdom), şube (phylum), sınıf (classis), ordo (takım), aile (familia), cins (genus) ve tür (species) gibi mertebeler bulunur. Her bir mertebe içindeki canlılar genelden başlayarak gittikçe özelleşen karakterler ile türlere hatta ait türlere kadar sınıflanabilir. Bu çerçeveden Tunoğlu'nun yazısının içeriğine baktığımızda, başlığı ile çeliştiğini görürüz. Dinosauria, Mesozoyik (II. Jeolojik zaman 25065 milyon yıl önce) dönemde yaşamış sürüngen sınıfının soyu tükenmiş bir üst takımı olarak kaynaklarda yer alır. Bilinen iki takımı Saurischia (Kertenkele kalçalılar) ve Ornithischia (Kuş kalçalılar) dır. Her iki takım içindeki dinozor aileleri, pelvis'in (kalça kemiği) farklı morfolojide oluşları ve yürüme şekilleriyle birbirinden ayrılır. Kertenkele kalçalı olanların bir kısmı etçil bir kısmı otçuldur. Allosaurus, Tyrannosaurus rex gibi etçil olanlar iki ayağı ile (Şekil1), Brontosaurus gibi otçul olanlar da dört ayağı ile yürür. Kuş kalçalılar ise tümüyle otçuldur. Bu grupta Ornithopodlar iki ayağı, ya da Stegosaurs, Ankylosaurs ve diğerleri gibi dört ayağı ile yürüyenler yer alır. Dinosauria'nın sistematiği tabii ki bu kadar basit değildir. S ayın C. Tunoğlu Cumhuriyet Bilim Teknik (CBT 942) dergisinde yayınlanan "Türkiye'de ve Asya'da ilk deniz Dinozor fosil keşfinin öyküsü" başlıkh yazısında, sürüngen sınıfının soyu tükenmiş dinozorları ile Mosazorların yaşam ortamlan arasında sanki bir fark yokmuş gibi, bulduğu Mosasaurus hoffmanni'yi deniz dinozoru yapıverdi. Fosilin bulunuşundan günümüze kadar, bu konuda neler yapıldığını bilen bir kişi olarak derginin kapağında Mosasaurus'un bir "deniz dinozoru" olduğu başlığı gö'rünce gerçekten yadırgadım. Paris Doğa Tarihi Müzesi'nden dinozor uzmanı Dr. P.Taque'nin, bulunan su sürüngenine ait fosili "denizlerin dinozoru ya da "dinozorların kuzeni" olarak belirtmesi, en iyimser değerlendirmeyle bir yakıştırmadan öteye gitmeyen bir tanımdır. Hiçbir kaynakta Masosaurus'un (Mosazor) bir dinozor olduğuna dair bilgi yoktur. Bunu da Dr. Taque'nin bilmemesi söz konusu dahi olamaz. Metin içindeki çizelgede Mosasaurus hoffmanni'ye ait taksonomiden de bu anlaşılmaktadır. Dikkat edilirse buradaki taksonomik mertebede dinosauria yoktur. Öyle ise CBT'deki kapağın başlığı neden "deniz dinozoru" dur. Sayın Tunoğlu'nu buna zorlayan nedir? üinozorların medyatik olması mı? Yazıdaki cümlelerden bilginin çeliştiği anlaşılmaktadır. Örneğin, Mosasaur nedir? paragrafında M.hoffmanni ile Tyrannosaurus rex benzetmesini yaparken, yazar T.rex'ten "kara dinozorlarından" diye bahsetmektedir. "Denizlerde ve gökyüzünde de" dinozorlar yaşamış olabilir mi! uria üst takımının içine koymaz. Mosasaurus cinsinin yerleştiği daha üst mertebe, diğer bir deyişle Dinosaoria'nın eşdeğeri Squamata üst takımıdır. Bunun içinde morfolojileri birbirinden farklı üç takım bulunur. Bunlar Sauria (kertenkeleler), Ophidia (yılanlar) ve Amphisbaenia'dır (oyucu kurt şeklindeki kertenkele). Nesli tükenmiş Mosasaurus, Sauria ((kertenkeleler) takımı içinde yer alır. Bu birbirinden farklı üst takım mertebesindeki sürüngenlerin doğal Şekil 1olarak yaşam ortamlan da birlosaurus birinden farklı olacaktır. Bu da şu demektir. Dinosauria cinsleri kara ortamına uyum sağlamışken, Squamata içinde soyu tükenmiş Mesozoyik su kertenkeleleri, örneğin Triyas (250206 milyon yıl önce) okyanuslarında yaşamış Plesiosaurus, Notosaurus ve diğerleri ile geç Kretase'nin Mosasaurus gibi cinsleri suya uyum sağlamıştır (Şekil2). Birçok bilimsel makalede ve internet sayfasında genelde bu konu şu cümle ile başlar: "Mosasaurus dinozor değildir". Onlar "varanlar, komodo ejderleri ve yılanlar" gibi günümüzde yaşayan sürüngenlerle akrabadır. .. i Dinozor (Dinosaur) kara kertenkele rak anlatır. Bu kadar meşhur bir fosilin bir başka örneğinin ülkemiz de Üst Kretase (7165 milyon yıl önce) kayalarında bulunması gerçekten önemlidir. Ancak, burada bilimle ilgisi olmayan benzetmeler vardır. Keşifler heyecan vericidir, o keşfi yapan için bu çok doğaldır. Popüler bilgide önemli olan bilginin topluma aktarılışıdır. Bunu yaparken dikkatli olmak gerekir. Fazla bilimsel yazarsanız kimse anlamaz, çok popüler olsun derseniz bu sefer de bilimden uzaklaşmış olursunuz. *Dr. Mehmet Sakınç İTÜ. Avrasya Yer Bilimleri Enstitüsü eposta : sakinc@itu.edu.tr KANATLI KERTENKELE Geç Kretase döneminde (9965 milyon yıl önce) yaşamış ve bir F16 savaş uçağının kanadından daha uzun kanadı olan (12 m.) uçan kertenkele Quetzalcoatlus northropi, görünüşü ile ürkütücüdür (Şekil3). Karşınıza böyle bir canlının çıkbğını düşünün ne yaparsınız? Öyleyse bu bir dinozor olabilir mi? Tabii ki hayır. Sistematik taksonomi de onun mertebesi Pterosauria, diğer bir deyişle kanatlı kertenkeleler takımıdır. MOSAZOR (MOSASAUR) NEDİR? Bilimsel kaynaklar bu su sürüngeninin günümüzdeki iguanadon ve varanlar ile yakın akraba olduğunu belirtir. Hiçbir kaynak, suda yaşayan bu sürüngeni dinosa Kaynaklar Bardet,N ve Tunoğlu, 2002, The firs mosasaurid (Squamata) from the late Cretaceous of Turkey. Journal of Vertebrate Paleontolgy. Sakınç.M., 2005, Dinozorlar Anadolu da yaşadı mı? CBT 939 810, 22. Şengör.A.M.C, Zumrut'ten Akisler. Bir kitap, bir fosil, bir rüya. Cumhuriyet Bilim Teknik (CBT). 586,5. Tunoğlu, C ve Bardet, N., 2002. Türkiye geç Kretase dönemlerine ait ilk Mosasaurus (squamata) fosilinin keşfi, 55. Türkiye Jeoloji Kurultayı. Özler, 274, 275. Tunoğlu, C, 2005, "Mesosaurus hoffmanni" Türkiye'de ilk "deniz Dinozor fosilinin keşfi. Bilim ve Gelecek, Nisan sayısı, 43, 44. Celâl Şengör'ün 1998 CBT sayı 586'daki Zümrüt'ten Akisler köşesinde "Bir kitap, bir fosil, bir rüya" başlıklı yazısında Hollanda da Meuse Irmağı (Mosasaurus ismi buradan gelmektedir) yakınlarında ilk Mosazor kafatasının bulunuşunu ve bu cinsin geçirmiş olduğu maceralı hayatı, Şekil 2 Mosazor (Mosasaur) su kertenkehatta Fransız topçularının elinden kurtululesi şunu ve sonrasında zoolog ve paleontolog Not: Bu resmin alındığı internet www.piinc.biz/ Georges Cuvier'in (17691832) bunu yenilibrarydinosaurs.htm sayfasında (CBT 942 nin Şekil 3 Pterozor (Pterosaur) Uçan ker den tanımlamasını ve tür isminin de "hoffkapağındaki resim) "su sürüngenleri dinozor demanni" olarak nasıl verildiğini detaylı olatenkele uuebalcoatlus northropi ğildir" notu bulunmaktadır. 948/18 21 Mayıs 2005 Tunoğlu,C, 2005, Türkiye'de vc Asya'da ilk "Deniz Dinozor Fosil keşfinin öyküsü. CBT: sayı 942, 9 Nisan, 6,7. Tüysuz, O., 2005, Bartm'da Dinozor araştırmaları Başlıyor. Bilim ve Gelecek, Nisan, 45. http://www.milliyet.com.tr/2002/03/14/yasam/yas02.html http//www.beyazperde.com/mesaj/92402 http://www.gene]jeo.hacettepe.edu.tr/mosasaur.htm www.piinc.biz/ librarydinosaurs.htm