Katalog

Eğitim BilimiTartışma yeri üzerine iki öneri lerle elde ettikleri yeni ekonomik güç, Rönesans ve reform haraketlerinin yol açtığı yeni kültürel atılımlar, bunlara karşılık Osmanlı yönetiminin on altıncı yüzyıldan itibaren daha tutucu bir havaya bürünmesi, iki uygarlık arasındaki mesafenin iyice açılmasında rol oynadı. Ama kendine özgü biçimde sürekli çalışarak farkı durmadan arttıran temel etken, araştırma ile yeni bilgi üretme yöntemidir. Bu yöntem ağırlıklı bir eğitim politikası olarak Türkiye'ye ancak Cumhuriyet döneminde 1933 üniversite reformuyla geldi. vam ediyor ve arkasından, "Fransada yetişen düşünürler özgürlük, eşitlik ve adalet kavramları üzerinde durdular ve bu konularda eserler verdiler. Bunun sonucunda okul sayesinde iyi bir toplum ve iyi bir yönetim kurulabileceği düşüncesi yaygınlaştı. Bu gelişmeleri önleyemeyen XVI. Louis zamanında (17741789) Fransa'da büyük bir ihtilal çıktı." şeklinde Fransız ihtilalinde bu yeni fikirlerin önemli rolü olduğu vurgulanıyor. BİLİMSEL DEVRİM VE LİSE ÖĞRENİMİ İnsanlığın son yüzyıllardaki ilerlemesinde bu kadar önemli rol oynayan bilimsel devrim okul kitaplanmızda nasıl anlatılıyor? Bunu anlamak için Milli Eğitim Bakanlığınca kabul edilen lise fen (fizik, kimya, biyoloji) ve tarih kitapları gözden geçirilmiştir. Bizim inceleme fırsatı bulduğumuz lise fizik, kimya ve biyoloji kitapları ile ilgili bazı tespitler şunlardır: Lise fizik, kimya ve biyoloji kitaplarında bilimsel devrimden hiç söz edilmiyor. Ayrıca, temel bilim yasalarını bulan insanların yaşamları ve buluşlarını nasıl yaptıkları da hiç anlatılmıyor. Sadece isimler, eğer yasa bulanın adı ile anılıyorsa, söyleniyor. Hooke yasası, Newton çekim yasası, Faraday yasası, Boyle Mariotte yasası, Mendel yasası gibi. Ünlü bilimcilerin resimleri de bu kitaplarda yok. Böyle bir yaklaşım, bilimin nasıl geliştiği, bilimsel çalışmaların nasıl ilerlediği hakkında çocuklara hiç fıkir vermez. Onlan yeni buluşlar yapmaya da özendirmez. Lise tarih kitaplarına gelince, burada durum farklı, ancak bizce tatmin edici olmaktan uzak. Lise 2 tarih kitabı* ile ilgili bazı tespitler aşağıda özetlenmiştir: • Kitabın IV. Ünite, Avrupa tarihiIl (16001918) bölümünde (s.151163) birkaç yerde bilimsel devrimle ilgili konular anlatılıyor, yalnız bilimsel devrim deyimi yer almıyor. Ayrıca bu konular arasındaki bağ ortaya çıkmıyor. * Sayfa 152' de "Aydınlanma Çağı Mutlakiyeti" bölümünde "Skolastik düşün:e yıkılırken pozitif bilimler gelişmeye başadı. Bu nedenle 18. yüzyıl Avrupa'da Ayiınlanma Çağı olarak adlandırıldı" deniyor. îilimsel devrim sözü geçmiyor. "Aydınlanna çağında insanın kendi aklına ve deneyinine dayanarak geleneksel görüşler, otorieler ve önyargılardan kurtulabileceği düşüıülüyordu. Böylece yalnızca aklına dayanaak dünyayı ve yaşamını kavranabileceğine nandıyordu. Aydınlanma çağı, insanın aklıun ö'zgür olduğu düşüncesine dayanır ve ıurada temel olan inanmak değil bilmektir. 5u dönemde önemli düşünce adamlarından [ant'a göre, aydınlanma, insanın kendi kuurları sonucu duşmüş olduğu olumsuz duumdan yine kendi aklını kullanmak sureyle çıkma çabasıdır" şeklinde bölüm de Bunların hepsi doğru, yalnız aklın gücüne güvenmenin bu dönemde nereden ve nasıl çıktığı anlatılmıyor. Sadece "skolastik düşünce yıkılırken pozitif bilimlerin gelişmeye başladığı" söyle• Sayfa 162'de niyor. Bu bölümü okubuluşlar sayılırken Cuyanlar, aydınlanma çarie'lerin radyumu bulğını felsefecilerin ortaduğu söylendikten sonya attıkları bir düşünra tekrar, "Kepler ve ce akımının yaşama Galileo'nun ise astrogeçmesi şeklinde algınomi ve fizik alanında layacaklardır. Oysa ki önemli buluşları oldu. aydınlanma çağını geAyrıca bu dönemde İntiren bilimsel devrime giliz Harvey, büyük yol açan şey, bilimsel kan dolaşımını buldu" buluşlar ve onların feldiye paragraf bitiyor. sefeciler, eğitimciler Oysa Curie'lerin radyuve yazarlar tarafından mu bulması, Kepler ve yorumlanmasıdır. Bu Galileo'nun astronomi bakımdan burada ay Nıels Bohr (18851962) ve fizik alanındakı budınlanma çağının anlaluşlarından ve Harvey'in kan dolaşımını tılmasında önemli bir eksiklik bulunuyor. bulmasından iki yüz elli yıl kadar sonra olu• Sayfa 157'de başlayan Fransız İhtiyor. lali bölümünde gene, "18. Yüzyılda Aydın+ Son olarak Sayfa 17()'te Aydınlanlanma çağı ile gelişen düşünceler, Franma Çağı diye ayrı bir bölüm var. Burada aysa'da hızla yayıldı. Aklı öne çıkaran bu düdınlanma felsefesi, nereden çıktığı üzerinde şünce, mutlakiyet yönetimine de karşıydı. durulmadan, anlatılıyor ve İngiliz düşünüFransız düşünürleri mevcut yönetimin deru Locke ile başladığı söyleniyor. Devamı ğişmesi gerektiğini savundular. Bunlar araanlatılırken, Fransız yazar Condillac bir İnsında Montesquieu, Voltaire, Jean Jacques giliz düşünürü olarak gösteriliyor. "AydınRouseau ve Diderot bulunmaktaydı" diyelanma felsefesinin getirdiği akılcı ve deneyrek ihtilale yol açan nedenler arasında ayci görüş tabii ve beşeri bilimlerde ilerlemedınlanma çağı düşünürleri sayılıyor. Ama yi sağladı" denilerek, Lamarck, Darvvin, onların ve aydınlanma çağının bilimsel devPasteur ve Koch'un çalışmalarından, buluşrimden etkilendiğinden söz edilmiyor. larından söz ediliyor. Fakat asıl onaltıncı ve • Sayfa 165'de "Sanayi Devrimi ve onyedinci yüzyıldaki bilimsel devrimin aySömürgecilik" bölümünün başında "Rönedınlanma çağına yol açtığı söylenmiyor. Ansans döneminde başlayan bilimsel çalışmalatımdaki bu eksiklik bölümün sonuna kolar 17. yüzyılda bilimde Rönesans doğurnulan "değerlendirme çalışmalan"nda da muştur" şeklinde bir cümle var. Birkaç görülüyor. Burada sorulan sekiz soru, sicümle sonra da "Rönesans döneminde moyasal gelişmelere ait. Dokuzuncu soruda dern bilimlerin de temeli atıldı. Bu bilimsel ise "Aydınlanma felsefesinin temel ilkelerini çalışmalarda izlenecek yollar ve yöntemler açıklayınız" deniliyor. Tüm bu gelişmelerde üzerine eserler yazıldı. Bu yüzyılda İngiliz bilimsel devrimin etkisi hiç sorulmuyor. Bacon gözlem ve deneyimi, Fransız DescarTarih kitabında Avrupa'daki 1600tes, metodun önemini ortaya koydu. Bilim1918 arasındaki gelişmeleri anlatan bölümsel çalışmaların sonucu, geniş bir bilgi birilerinde, İngiltere Kralı I. Charles'ın, Genekimi oluştu. Bilim insanlığın hizmetine girral George VVashington'un, Versailles Sarameye başladı. Bilim alanında elde edilen geyının, VVaterloo savaşının, Prens Bislişmeler bir süre sonra teknolojinin gelişmarck'ın, Londra'da iş başvurusu yapan inmesini sağladı. Bilim ve teknoloji arasındasanların ve Voltaire ile Rousseau'nun reki ilışkinin giderek gelişmesiyle Sanayi Devsimleri var ama, ünlü bilginlerin hiçbirinin rimi gerçekleşti." deniliyor. resmi yok. Sadece Diderot ve d'AIembert'i Bu paragraf, "bilimsel devrim" sözübir toplantı sırasında gösteren bir tablo var. 942/19 9 Nisan 2005 nü kullanmadan onu anlatmaya en çok yaklaşan paragraf. Burada bilimsel rönesansı hangi bilimsel çalışmaların doğurduğu söylenmiyor. Yalnız sonradan, sanayi devriminin aşamalarıyla bazı bilimsel buluşlar, tarih sırasına bakılmadan kanşık bir şekilde sayılıyor. Örneğin kimya sanayii, otomobil sanayii ve uçak sanayiinden söz ettikten sonra onyedinci yüzyılda Avrupada pozitif bilimlerde büyük ilerlemeler olduğu söyleniyor. Bunlar sayılırken "Torricelli hava basıncını buldu. Pascal, sıvıların dengesi ve havanın ağırlığı üzerine çalışmalar yaptı. Newton, yer çekimi kanununu, Galileo teleskobu buldu," deniyor. Oysa tarih sırasında önce Galileo teleskobu geliştiriyor, sonra öğrencisi Torricelli'nin çalışmaları geliyor. Nevvton'un yer çekiminin yasasını bulması da en sonra. Tablodaki resmin içinde bir çok kişi bir arada ve uzakta göründükleri için hangilerinin Diderot ve d'Alembert olduğu anlaşılmıyor. SONUÇ Tarih kitabının ayrı ayrı bölümlerinde aydınlanma çağından, bilimsel buluşlardan, sanayi devriminden ve aydınlanma felsefesinden söz ediliyor. Ama bunların bilimsel devrimden başlayarak birbirini izleyen bir süre içinde bir bütün oluşturduğu anlatılmıyor, okuyanlarda böyle bir kanı uyandırılmıyor. Bilimsel devrim sözü de hiçbir yerde yok. Böyle bir anlatış şekli, öğrencilere bilimsel düşüncenin ne olduğunu, insanlığın, uygarlığın gelişmesini nasıl ve ne kadar etkilediğini öğretemez. Onların, nedensellik ilkesini, "her olayın bir nedeni vardır, sonucun toplumun yararına çıkmasmı istiyorsam nedenleri düzeltmeliyim" yaklaşımını benimsemelerini sağlamaz. İKİ ÖNERİ 1. Bilimsel devrimin lise kitaplarında anlatılması, çağdaş bir eğitim için gereklidir. Araştırmaya, gözlem ve deneye dayanan, olabildığince matematiksel ifadeler kullanan bilimsel yaklaşımın nasıl ortaya çıktığı, nasıl yeni bilgiler ürettiği ve yönteminin geçerliğini bu bilgilerle nasıl kanıtladığı, ondan sonra toplumları ve dünyayı nasıl değiştirdiği tarih sırası içinde anlatılmalıdır. Bugün okutulmakta olan kitaplar bu amacı sağlamıyor. Bilimsel gelişmelerle ilgili birçok bilgi var ama birbirinden kopuk ayrı ayrı yerlerde bulunuyor ve aralarındaki ilişki belirtilmiyor. Kitaptaki bilgiler yeniden düzenlenerek, yukarda belirtilen amaca uygun bir değişiklik bir an önce sağlanmalıdır. 2. Matematik, Fizik, Kimya, Biyoloji kitaplarında doğa yasaları anlatılırken bu yasaları bulanlar hakkında bilgi verilmiyor. Öğrenciler bu eksiklik nedeniyle doğa yasalarını bulanları insanüstü yaratık olarak görebilir. Bu da onların ö'zgüvenlerinin gelişmesine olumsuz etki yapar. Bu nedenle doğa yasalarını ilk bulanlar hakkında kısa bilgiler verilmeli, olanaklar ölçüsünde, resimleri kitaplarda yer almalıdır. Böyle bir tutum, bilginleri gençlere yaklaştırır, buluşların yaşamla ilgisini daha iyi belirtir ve öğrencileri araştırma yapmaya özendirir. Sonuç olarak, ilk ve ortaöğretimde okuyan çocukların dünyada gelişen olayları doğru değerlendirmelerinde bilim tarihi hakkında bilgi sahibi olmalarının önemi yadsmamaz. Bu önemi nedeniyle bilimsel devrime yol açan buluşların bir bütünlük içinde ayrı bir bölüm olarak lise ders kitaplannda yer almasında sayısız yarar bulunmaktadır. Yeni lise müfredatının oluşturulduğu ve bu müfredata dayalı yeni kitapların yazıldığı şu günlerde önerilerimizin değerlendirileceğini umuyoruz. * MEB Talım ve Terbıye Kurulunun 1605 2002 tarih ve 164 sayılı Karanyla ders kitabı olarak onaylanan, Lise 2 Tarih Ders Kitabı, Kemal Kaya. Önde Yayıncılık, 2002 (*) Prof. Dr. TÜBİTAK, Boğaziçi Üniv. Feza Gürsey Enstitüsü (*) Prof. Dr, Maltepe Üniversitesı Eğitim Fakültesi Dekanı