Katalog

YerbilimleriDeprem Olü Deniz Fay Zonu ve Antakya bölgesinin depremselliği I I Antakya bölgesinde 40ın üzerinde yıkıcı tarihsel deprem oldu. Bu depremleri haritaya koyduğumuzda, depremlerin Antakya kenti üzerinde yoğunlaştığı görü'lmekte. Bölgede yaptığımız arazi çalışmalarında Antakya'da yıkıcı hasarlar oluşturan depremlerin ana kaynağımn Ölii Deniz Fay Zonu'nun (ÖDFZ) ana kolu olan Hacıpaşa Fayı olduğu görülmektedir. ünyadaki önemli aktif fay zonlarından biri olan Ölü Deniz Fay Zonu (ÖDFZ) sol yönlü doğrultu atımlı bir fay zonudur. Afrika plakası ile Arap plakası arasındaki sınırı oluşturan ÖDFZ, güneyde Kızıldeniz'den başlayıp yaklaşık KG yönünde uzanarak kuzeyde Doğu Anadolu Fay Zonu ile birleşir. ÖDFZ'nin Türkiye sınırları içindeki uzanımı net olarak haritalanmamıştır ve tartışma konusudur. ÖDFZ güneyden kuzeye doğru Ürdün, İsrail, Lübnan ve Suriye'den geçerek Antakya yakınlarından ülkemize girer (Şekil 1). ÖDFZ'nin uzandığı bu koridor dünyada ilk yerleşimin olduğu bölgelerden biridir ve bölgedeki yerleşim yerlerinin kuruluşu günümüzden yaklaşık 7 bin yıl öncesine kadar inmektedir. ÖDFZ üzerinde tarihsel devirlerde ve 19. yy'da yıkıcı depremler meydana gelmiştir ve uzun bir tarihsel geçmişe sahip olan bu bölgede önemli maddi hasarlar ve can kayıpları meydana gelmiştir. ÖDFZ'nin güney kolları üzerinde (Ürdün, İsrail, Lübnan, Suriye) bugüne kadar yapılan paleosismolojik ve arkeosismolojik çalışmalar, doğal yapıların yanında (dere yatağı, ötelenmiş sırtlar vb.) insan yapımı yapıların da fay zonu tarafından ötelendiğini ortaya koymuştur. Örneğin, Meghraoui ve diğ. (2003) Suriye'de yaptıkları çalışmada Roma Dönemi'ne ait (MS 70) bir su kanalının ÖDFZ tarafından yaklaşık 13 m. sol yönlü olarak ötelendiğini ortaya koymuştur. Bu veri ÖDFZ'nin bu kesimi üzerinde son 1900 yıl içinde en az 3 adet büyük depremin (M>7) meydana geldiğini göstermektedir. Gaziantep 37 • Adana '1144c D IIMfc Şekil 1. Antakya çevresinin morfolojisini gösteren harita. Kırmızı çizgi Hacıpaşa Fayını göstermektedir. Kırmızı kutuların yanındaki sayılar depremlerin meydana geldiği yılları göstermekte /•' Aleppo * AntaKya x" ç 36" SYRIA Lattakiya Mcditcrrancan Sea kuruluşlar bu projede ortak (partner) olarak yer almaktadırlar ve her ülke kendi sınırları içindeki ÖDFZ'nin değişik kesimlerini araştırmaktadır. Bu projeye ek olarak, fay tarafından ötelenmiş ve üzeri örtülü yol, duvar vb. gibi antik yapıların araştırılması, ötelenme miktarlarının hassas olarak ölçülmesi amacıyla Osmangazi Üniversitesi Araştırma Fonu desteğiyle GPR (Ground Penetration Radar, Yer Altı Radarı) ve TEODOLİT alınarak önemli bulgular elde edilmiştir. 50 km dir. M>7 MS 37, 115, 341, 458, 526 (veya 528), 532, 570, 580 (veya 581), 587 (veya 588), 713, 835, 972, 1822 ve 1872 yıllarında bölgede büyük depremler meydana gelmiştir. Sadece MS 526 (veya 528) depreminde yaklaşık 250 bin kişinin öldüğü bildirilmektedir. 1822 depreminden önceki depremlere ait sadece yazılı kayıtlar mevcuttur ve bu depremlerin yerleri, yaptıkları etkiler, büyüklükleri vb. gibi konularda yeterli çalışmalar yoktur (APAME projesi kapsamında çalışmalar devam ediyor). 1822 depremi Amik Ovası'nın kuzey kesimlerinde meydana gelmiş ve büyüklüğü M=7.4 civarındadır. 1872 depremi ise Amik Ovası'nda meydana gelmiş ve büyüklüğü 7.2 dir (Ambraseys 1989). Hacıpaşa Fayı, güneyde Suriye Türkiye sınırı ile kuzeyde Amik Ovası arasında arazi verileri ile belirlenmiş ve fay zonunun Asi Nehri'nin batısı boyunca Amik Ovası' na kadar uzandığı ortaya konmuştur (Şekil 2). Hacıpaşa Fayı adı APAME PROJESt Güneyde Kızıldeniz ile kuzeyde Doğu Anadolu Fay Zonu arasında uzanan ÖDFZ'nin oluşturduğu koridor, dünyada ilk yerleşimin olduğu bölgelerden biridir ve bölgedeki yerleşim yerlerinin kurulu şu günümüzden yaklaşık 7 bin yıl öncesine kadar inmektedir. ÖDFZ'nin depremselliğini araştırmak ve fay zonu üzerinde yer alan kültürel mirasları ve arkeolojik yerleri depremlerden korumak amacıyla "Archeoseismology and Paleoseismology for the Protection of Cultural Heritage and Archeological Sites in the Middle East" (APAME) (APAME aynı zamanda Suriye'de önemli bir antik kentin adıdır) bir proje oluşturularak Avrupa Birliği'ne sunulmuştur. Toplam süresi 3 yıl olan proje 5. Çerçeve Programı kapsamında desteklenmeye alınarak Mart 20()3'te başlamıştır. Projenin koordinatörlüğünü Strasbourg Üniversitesi'nden (Fransa) Cezayir asıllı Prof. Mustapha Meghraoui yapmaktadır (Mustapha'nın büyük annesi Osmanlı zamanında İzmir'den Cezayir'e gitmiş ve babası Mustafa Kemal'e hayranlığından dolayı oğluna Mustapha adını vermiştir). Ülkemizden Osmangazi Üniversitesi, Ürdün, Lübnan ve Suriye'den değişik ÖDFZ'NİN ÜLKEMİZDEKİ AKTİVİTESİ Antakya ve çevresi dünyada ilk yerleşimin olduğu bölgelerden biridir ve bölgedeki yerleşim yerlerinin kuruluşu günümüzden yaklaşık 7 bin yıl öncesine kadar inmektedir. Aktif olan ÖDFZ'nin bu kısmında tarihsel dönemlerde büyük depremlerin olduğuna ait tarihsel kayıtlar vardır. Örneğin, MÖ 148, 66 (veya 65), 942/10 9 Nisan 2005