Katalog

Ergı ERGENLİK: Kızlarda niye erken, oğland Hiçbir canlı türii, çocukluk ile erişkinlik arasında biz insanlarda olduğu gibi bir geçiş döneminden geçmez. İnsanlarda bu dönem niçin bu kadar uzundur? Evrimsel gelişme sürecinde bu geçiş dönemi ne zaman ortaya çıktı? Ergenlik veya buluğ dediğimiz dönemde yaşanan n yakın atalarımız olan Hotno erectus'un beyni bizimki kadar büyük olmayabilir; yüksek bır kültüre, belirgin bir dile de sahip olmayabilir, ancak ergenlik çağına özgü o isyan hali ilk kez bunların döneminde ortaya çıkmış olabilir mi? Son yıllarda bilim dünyası bu sorunun yanıtını araştırıyor. Bazı antropologlar, hominid (insansı) fosillerinde ilk adölesan döneminin izlerine rastladıklarını belirtirken, bazıları da bunların gelişiminde daha çok maymuna benzer işaretlerin belirgin olduğunu ileri sürüyor. Bu yalnızca akademik düzeyde sürdürülen bir tartışma değil. Bugün insanların ergenlik dönemine sahip olan tek hayvan olduğu düşiinülmekle birlikte, bu dönemin nasıl bir işlevi olduğu bilinmiyor. Adölesan döneminin ne zaman evrimleştiği ve bu dönemde vücudumuzda ne gibi değişikliklerin meydana geldiği konusunda bilgi sahibi oldukça, ergenlik döneminin hangi amaca hizmet ettiği de anlaşılacak sıkıntıların yararı nedir? Ayrıca büyüme evresinde beyin ne gibi değişiklikler geçirir? Görüntüleme teknikleri yardımıyla elde edilen verilere göre biiyiime çağında beyinde meydana gelen nörolojik değişiklikler gençlerde ne gibi davranış bozukluklarına yol açar? çocukluktan erişkinliğe hızlı bir geçiş yapması beklenirdı. Beyin kapasitesi konusundaki ani gelişme bizim türümüzün evrimiyle ve 200.000 yıl önce Neanterthal'lerle ortaya çıktı. Bizim atalarımızla birlikte beyin hacmi 1350 cm 3> e, Neanderthal'lerde ise 1600 cm 3 'e ulaşü. Eğer büyük beynin gelişimi, büyüme hızındaki ani sıçramaların nedeni ise, adölesan döneminin çıkış noktası burada aranmalıdır. Ancak bazı fosiller çok farklı bir öykü anlatıyor. E cil seksüel özelliklerin ve davranış sorunlarının ortaya çıkışı ile tanımlansa da, vucuttaki ani büyüme de bu döneme damgasını vurur. Diğer primatlarda iskelet büyümesi bu kadar ileri bir tarihe sarkmaz. Bizde niçin büyüme bu kadar uzun bir zamana yayılır ve hızı sabit değildir? BÜYÜK BEYİN VE BÜYÜME HIZI Son zamanlara kadar fıziksel büyümenin bu kadar gecikmesi, büyük beyinlere sahip olma zorunluluğuna ve sosyal ilişkilerin gerekli kıldığı karmaşık davranış şekillerinin öğrenilmesi için zaman kazanma ihtiyacına bağlanıyordu. Bu tür davranışlar daha gelişme evresindeyken, insanlar kendilerini geçindiremeyecekleri ıçin küçük kalmak ve genç görünmek önem kazanıyordu. Bu şekılde fazla yemeğe ihtiyacınız olmadığı gibi, aile üyeleri ve içinde bulunduğunuz toplumun diğer fertleri kendilerini size bakmak zorunda hissediyorlardı. Dahası memeliler üzerinde yapılan araştırmalar, beyin boyutlan ile büyüme hızı arasında çok yakın bir ilişki olduğunu gösteriyor. Özetle büyük beyinli hayvanların yetişkin evreye ulaşması küçük beyinlilere göre daha uzun zaman alıyor. İnsanlar ise bu spektrumun en uzak ucunda yer alıyor. Bu kuram doğruysa, Australopithecus adı verilen ilk insansıların, maymun boyutlarındaki beyinleriyle, adölesan dönemine ihtiyaç duymadan çok hızlı büyümeleri gerekirdi. Aynı şekilde 850 santimetre küp beyin hacimleriyle Australopithecus'tan iki misli daha büyük olmasına karşın H.erectus'un da FOSİLLERDEN YAŞ TAHMÎNİ İnsan fosili çok zor bulunur. Kaldı ki fosilleşmiş çocuk iyice nadirdir. Yine de son birkaç yıldır antropologlar, bu genç fosillerden atalarımızın nasıl bir yaşam sürdürdüğüne ilişkin bilgi toplamayı başardılar. Ozerinde en fazla araştırma yapılan materyal ünlü Turkana çocuğudur. Bu, 1984 yılında Kenya'da bulunan 1.6 milyon yaşındaki, hemen hemen eksiksiz bir H.erectus erkek çocuk iskeletidir. Bu insanın ergenlik çağında öldüğüne ilişkin çok güçlü kanıtların olması, ergenlik olgusunun incelenmesi olanağını doğurmuştur. İskeletinden bir insanın kaç yaşmda olduğunu tespit etmek oldukça zor bir işlemdir. Modern insanda dahi, dişlerin ve kemiklerin gelişiminden ve iskeletin genel boyutlarından yapılan hesaplamalar hep kaba tahminlere dayanır. Sözgelimi pek çok insanda ilk azıdişleri 6 yaşında, ikincileri ise 12 yaşında çıkar. Ancak bu konuda çok büyük farklılıklar yaşanır. Kafatasının diğer özellikleri de kronolojik olarak gelişir. Ergenlik döneminin ortalarında, adölesan ani büyüme evresinden sonra, kol ve bacaklardaki uzun kemiklerin büyümesi durur, çünkü kemiklerin ucundaki kıkırdak bölgeleri ki büyüme bu bölgelerde olur sertleşerek kemik haline dönüşmüştür. Bu değişimler röntgen ışınlarıyla kolayca tespit edilebi DÜZENSİZ BÛYÛME Biz insanlar, en yakın akrabalarımız olan büyük maymunlara göre iki misli uzunlukta bir büyüme döneminden geçeriz. Doğumdan erişkinliğe geçişte kademeli bir şekilde büyüyeceğimize, büyüme hızımız ilk üç yılda dramatik olarak yavaşlar ve sonraki 8 yılda yılda birkaç santim uzarız. Derken buluğ döneminde, boy yılda 12 santimlik bir hıza çıkar. Bundan sonraki üç yılda adölesanlar hem boy hem de kilo olarak yüzde 15 oranında gelişir. İnsanlarda ergenlik dönemi, yüksek düzeylerde seyreden hormonlar, ikin Turkana çocuğunda köpek dişleri yordu. Köpek dişleri genellikle ikint rinin patlamasından önce çıkar. B Turkana çocuğunun 10 İle 11 yaşlar ğu hesaplandı. lir. Yaş tahmini yapmak için bü> gili işaretlerin mümkün olduğunca da olması gerekir. Sözgelimi TurV ğunda köpek dişleri bulunmuyorı dişlerî genellikle ikinci azıdişlerini sından önce çıkar. Bu nedenle Tı cuğunun 10 ile 11 yaşlarında oldı landı. İskeletinin özellikleri ise yaş ması gerektiğini gösteriyordu. Kal ğun boyu bugünkü, modern 15 gencin boyuna eşitti. "İnsan stand çevesinde, dişleri yaşına göre fazl, diye konuşan Ann Arbor'daki Mic versitesi'nden antropolog Holly Sı cak Turkana çocuğunu şempanzt me ve gelişme koşulları çerçevesiı diğiniz zaman ortaya tutarlı bir sc Bu durumda çocuğun diş yaşı, ker boy yaşı uyumlu hc Biiyüme hızı çocuğun 7 Beb8klikten yetişkinllğe geçerken boy yavaş şında oldı yavaş uzayacağına, büyüme hızı İlk üç yılda hr. Bu yavaşlar, buluğ çağında yeniden hızlanır. H.erectus' kel oldugı san döneı olmadığı ; diyor. New versitesi'n Anton, Sn 8 10 12 nı fıkirde ton, Soı Yaf(yıllar) 942/12 9 Nisan 2005