Katalog

İklimbilim Türkiye su kaynaklarını nasıl yönetmeli? Küresel ısınma ile oluşacak kuraklık sürecinde Türkiyedeki yeraltısularının araştmlması ve yönetilmesi üzerine bir değerlendirme Hasan Kırmızıtaş (*) unyada, ozellıkle onumuzdekı ılk 2530 yıldan sonra mevcut ıklım ko şullarını cıddı boyutta etkıleyecek bır kuresel îMnmdnın yaşanacagı değışık platformlarda dıle getırılmektedır Nıte kım, kutup ve Alplerdekı buzul tabakdları nın gunumuzde erımeye başlamdsı kuresel ısınmanın bır sonucu olarak kabul edıl mektedır Doganın ekolojık denğelennı gozetmeksızın ve ııygun teknık yontemler kullanılmadan genellıkle kar amaçlı yapılan ozellıkle endustrıyel faalıyetlerın sebep olduğu kuresel ısınma sonucunda dunyanın bazı bolgelerının aşın sular, bazı bolgelerının ıse kuraklık felaketı ıle karşı karşıya geleceğı artık bılınmektedır İKLİM DEGİŞİKLİGİ VE KURAKLIK SORUNU D nıtelık ve nıcelık yonunden araştırılarak sürdürulebılır kaynak kdpsamında yonetım modelının ortaya konması geleceğımız ıçın hayati önem taşımaktadır a) Yeryuzundekı Tatlı Sulann Miktan ve Dağılışı: Yeryuzundekı tatlı suldrın, lum suların yakldşık % 2,53 0 kadar oldu gu, bu tatlı sularında % 0,036 sının atmos ferde, % 77,199'nun kar ve buz tabakala rında, % 0,323'nun yuzey suyu (goller ve nehırlerde), % 22,442'sının ıse yeralhsuyu olarak bulunduğu bılım adamlarınca ıfade edılmektedır (1991.UNEP) Araştırmalar, bu tatlı suların ancak %1'ınden yararlanma olanağı olduğunu gosterıyor Yuzey ve ye Kuresel ısınmayla yağış rejımınde olabılecek değışıklıkler sonucu, ulkemızde ozellıkle Iç Anadolu, Doğu ve Guneydoğu Anadolu'da kuraklığın yaşanacagı, kıyı bolgelerınde ıse nıspeten fazla ancak, duzensız ve genellıkle faydasız bır yağışın olabılecegı tahmın edılmektedır Yarı kurak, kurak ıklım koşullanna sahıp ulkemızde esasen duzensız olan yagış rejımının, olası boyle bır kuraklık halınde ulke mızı yeterınce olumsuz etkıleyeceğı açık tır boyle bır kuraklık karşısında • Ulkenın yeraltı ve yer ustu su potansıyelı oncelıkle sağlıklı olarak belırlenmış mıdır? • Kuraklık surecınde en az zararla bu rezervlerın ışletılmesı ve korunması ıçın neler yapılınalıdır'' Bu değerlendırmede bu konular ırdelenmeye çalışılacaktır maya (Kadıoğlu M ) bağlı olarak yaşanacak kuraklık surecınde ydgışlarda azalmanın olması halınde ıse bu rakam dahd da aşagı duşecek ve Turkıye kışı başına duşen su mıktarı bakımından dunya kışı/su projeksıyonu dahılınde fakır ulkeler ıçınde yer alacaktır c) Turkiye'deki Yeralhsulannın Miktan ve Dagılımı: DSI Teşkılatı tdrafından bugune kddar yapılan hıdrojeolojık çalış 3 malar sonucu belırlenen 13 km yıllık yenılenebılır yeraltısuyu rezervı tum yağışın 3 (501 km ) ancak % 8 ı kadardır Bu yıllık yenılenebılır yeraltısuyu rezervı harıcınde jeolojık yıllar boyunca yeraltında bırıkmış dınamık ve statık rezerv olarak adlandırılan 2 (ıkı) ayrı yeraltısuyu rezervı daha vardır. Ve bazı araştırmacılar, Turkıye'de en 3 az 500 km yeraltısuyunun dınamık rezervde, 23 trılyon m3 yeraltısuyunun da statık rezerv de olduğunu tahmın edıyor (TUZCU, G) Ayrıca, Turkiye'deki jeolojık bırımlerın dagılımı ve konu mu dıkkate alındığında, fosıl sulann da olması buyuk ıhtımal dahılındedır Bu rakam ve ıhtımal lerın dıkkate alınması ve su yun tıcarı bır urun olarak değerlendırılmesı dır YAŞAM İÇİN SU Tum canlılar ıçın hayatı oneme sahıp su harıcındekı tum doğal kaynaklar (petrol, maden, altın vbg) yeryuzundekı mevcut rezerv ve tuketım mıktarlarına bağlı olarak tukenmelerı kaçınılmazdır Guneş enerjısı sayesınde sureklı bır dongu (Hıd rolojık Çevrım) ıçınde olan tatlı sular ıse varlığını yağışlara bağlı olarak devam ettı receklerdır Yagiş rejımındekı olumsuz gelışmeler sonucu yuzey suların eksılmesı, tukenmesı hatta yok olması soz konusu dur Tatlı suların onemlı bolumunu oluştu ran yeraltısularının tukenmesı ıse yağışla ra bağlı olmdkla beraber mevcut akıfer ya pının hdtalı sondaj ınşaaları ıle bozulması, suzulme dlanlarının çeşıtlı şekıllerde yok edılmesı, ozellıkle kırletılerek kullanıla maz hale getırılmesı ıle mumkundur Ulkemızın ıçınde bulunduğu cografyada jSpsyal, ekonomık ozellıgı yanında bır oneme de Sdhıp tatlı suların raltısuları da karşılaştırıldığında, yeraltısularının, goller ve nehırlerdekı sulardan çok daha fazla olduğu gorulmektedır Tatlı suların dunyadakı bu dagılımı, Turkıye coğrafyası ıçınde, jeolojık bırımlt ıın lıtolojık oluşumları dahılınde geçerlı mıdır? b) Turkiye'deki Tatlı Sulann Miktan ve Dağılışı: Turkıye'nın topoğrafık ve ıklım koşulları nedenıyle akışa geçen sulann anu k 98 km3 unden, yeraltısularının ıse 13 km3 unden olmak uzere toplam 111 km3 unden faydalanmak mümkun olabılecektır (DSI) Tum bu suların temız, kullanılabılır olduğu kabul edılse bıle yıllık kışı başına duşen su mıktarı (nufusun 70 mılyon kabul edılmesı halınde) 1585 m3 olacaktır Buyuk ve kuçuk Menderes, Gedız, Ergene, Kızılırmak nehırlerı ıle Erzurum Ovası yeraltisuları vbg başka su kaynaklarının kır lılık nedenıyle kullanılamaz duruma geldı gı ve daha başka nehır ve yeraltısularının da aynı vurdum duymaz çevre bıhnçsızlıgı ıle ılerıde kırleneceğı dıkkate alındığında, kışı başınd duşecek su mıktarı yağışın bu mıktarda oluşması halınde dahı çok azald caktır Gelecekte kuvvetle olası kuresel ısın halınde ulkemızın bır servete sahıp olduğu gorulecektır Nıtekım Dunya Bankası ra porlannda Turkıye'de 400 mılyar dolarlık bır su potansıyelının olduğu ıfade edılmektedır (JMO, 2003) KURAKLIĞA KARŞI NELER YAPILMALI? Gelecektekı 2530 yılın bır ulkenın tarıhı ıçın çok kısa bır zaman dılımı oldu ğu dıkkate alındığında, kuvvetle olası bu kuraklık felaketıne ulke olarak hazırlıklı olabılmek ıçın kısa ve uzun vadede yapıl ması gereken çalışmalar ozet halınde aşa ğıda ortaya konmaya çalışılmıştır a) KISA VADEDE YERALTISUYU ÇALIŞMALARI • Veri Bankası Oluşturulması: DSI, su sondaj kuyularına aıt bılgılerı depola mak ıçın gehştırdığı yazılım programına U ler Bankası, Koy Hızmetlerı, MTA, ozel kı şı ve kuruluşlarca da açılmış su sondaj bıl gılerını bılgısayar ortamına atarak veıı bankası oluşturmalı ve hızmete sunmalı J Yeralbsuyu Sevıye Rasatlannın Alınması: Yerdltısuları rezervını saglıklı olarak belırleyebılmek ıçın ozellıkle basınç sensorlu lımnıgraf aletlerı ıle mutlaka yeraltısuyu sevıye gozlemlerıne gıdılmelı ve yeraltısuyu sevıye datalan ıle 'Otomatık Verı Tabanı" oluşturulmalıdır • Mevcut YAS Bılançolarının Revize Edilmesi: DSI Teşkılatınca gunun koşullarında ova bılançoları revize edılerek akıferlerın gerçek yeraltısuyu rezervlerı belırlenmelıdır U Akifer Yapısı Belirlenmeyen Sahalarda Sondaj Kuyulannın Açılmaması: Hıdrojeolojık etudu yapılmamış, yeraltı jeolojık yapısı ve akıfer ortamları belırlenmemış sahalarda vatandaşlarca sondaj kuyusu açılması halınde, doğanın jeolojık yıllar boyunca ozenle kurdugu ve koruduğu akıfer yapılarının bozulması kaçınılmazdır DSI, boyle sahalarda sondaj kuyuları açtırma malıdır U Derin Akiferlerin Araştınlması: DSI Teşkılatı tarafından genellıkle 300 400 m derınlıge kadar olan akıferler araş tırılmıştır Ulkemızde bırkaç yerde (Şanlı urfaSuruç Ovası) dncdk 630 m derınlıgt kadar araştırma amaçlı sondaj çalışmalar yapılabılmıştır DSI Teşkılatı, mumkur mertebe en kısa zamanda ve en AI 1000 rr derınlıge kadar akıfer olabılecek tum je olojık bırımlerı araştırmalıdır ü Denize Boşalan Yeralbsuyu Mık tannın Bekrlenmesı: Yeraltına suzuldugı tahmın edılen 41 km ! /yıl yeraltısuyunuı sadece 13 kmVyıl kadarı belırlenebılmı< tır Gerı kalan sulann buyuk bır bolumı Batı ve Guney Anadolu'da buyuk alanla kaplayan akıfer ozellıklı kıreçtaşı bırımınıı ıhtıva ettığı sulardır Doğrudan denize b( şalan bu suldrın belırlenmesı turum faal yetlerı de dıkkdte alındığında ulke ekon( mısı açısından da fevkalade onem kazaı maktadır • Yeralbsı larının Korunm. sına Yönelik Ç hşmaların Yapı ması: Gunumuzc sanayı atıklaı kentlerın çop depolama sahdldrı, evs atıklar, tarım dlanlarında gubreleme vb çalışmalar, yuzey suyu ve yeraltısuları k lılığının en onemlı tehdıt unsurlarıdır F tesısler ıçın hazırlanan Çevre Etkı Degt lendırme (ÇED) raporlarında ıse "sızd mazlık ıçın gereken tum onlemler alınnid tadır" ıfadesı ıle yetkılıler de aldatılmakı dırlar Bu sahdlarda oluşacak ve kesınlık sağlığa zararlı kırlılık unsurları yakın ge cekte yeraltısularına karışacak ve kırletı lerın nıcelık ve nıtelığıne baglı olarak s konusu yeraltısuları kullanılamaz hale ; lecektır Kırlenmış sular sadece yok olm sular değıl çevre ıçınde her zaman tehı unsurlarıdır