Katalog

Yerbilimleri kıyılarında tsunami riski var Bu yay, Girit Adası ile Fethıye korfeziDalatnan arasında Plini ve Strabo çukurlukları boyunca ters fay bileşenli sol yönlü doğrultu atımlı fay karakteri taşımakta ve Antalya Körfezi, Kıbrıs kuzeyi ve İskenderun Körfezi arasında içbükey bır kavis yapmaktadır (Demirtaş ve Yılmaz, 1996) (Şekil1). Yayın kuzeybatıya doğru devamını, Antalya Körfezinden başlayan ve kuzeybatı doğrultusunda devam eden ve ters fay niteliğinde olan Aksu bindirme fayı temsil etmektedir. Diğer bir çukurluk, Plini ve Strabo çukurluklarından başlar ve Kıbrıs güneyine doğru dışa doğru bir yay yapar. Yukarıda değinilen çukurluklar boyunca Afrıka plakası, Anadolu bloğunun altına doğru kuzey kuzeydoğu doğrultusunda dalmaktadır. Demirtaş ve Yılmaz'a (1996) göre, HelenikKıbrıs yayının Türkiye'nin guneyinde uzanan bölümünde 19001995 yılları arasında toplam 13 hasar yapıcı deprem (Ms 5.5) meydana gelmiştir. Bu hasar yapıcı depremlerden 11 'i oldukça yoğun sisrnik etkinlik taşıyan Plini ve Strabo sol yönlü doğrultu atımlı fayları boyunca meydana gelmiştir. Türkiye'nin güneyinde uzanan HelenikKıbrıs yayı bölgesinde, 19891995 arasında oluşan Ms 4.0 depremlerin episantrları ve son yüzyıl içerisinde (19001995) çok sayıda yıkıcı deprem Plini ve Strabo fayları boyunca yoğunlaşmaktadır. Diğer taraftan bu her iki fayın kuzeyinde yani Türkiye'nin güneybatısında ve Gökova Körfezi boyunca belirgin bir sismik etkinlik de görülmektedir. 4250 m. olan Akdeniz'in en derin yeri Rodos Adası kuzeydoğusu ile Dalaman sahili arasındadır. Bu arada oluşmuş derin hendek Afrika ve Asya levhalarının sınırında oluşmakta olup bu sınır Helenik yay üzerindeki Plini ve strabo çukurluğunu da kapsamakta ve Afrika ve Anadolu blokunuıı dalma batma zonunu da oluşturmaktadır. Deprem episantır haritaları en aktif yörenin bu Helenik yay üzerinde olduğunu (Dalaman'ı içine alan bölge) yansıtmaktadır (Şekil2). Açık denizde güçlükle fark edilebilen tsunamilerin, derin kıyı su kütlelerinde yüzyıl sonları ile 17. yüzyıl başlarında ve 19. yüzyılda olmak üzere üç kez tsunami etkisi altında kaldığı, dalgaların 1.2 m yüksekliğe ulaşarak, kıyıdan 250 metre içerıye girdiği saptanmıştır. Bunlardan ilki Leonardo da Vinci'nin notlarında belirtilen 1489 Adalya (Antalya) tsunamisi, ikincisi 1609 yılında olan Rodos depremi ve tsunamisi, üçüncüsü ise 1800'lü yıllarda yaşanan tsunamiler olabilir. Yunanistan Jeodinamik Enstitüsü Akdeniz Bölgesi'ndeki oluşacak tsunami risk haritasını oluşturdu (Şekil3). Harita Güney Ege saŞekil 3 Yunanistan Jeodinamik Enstitüsü'nün hillerinin risk altında olduğunu göshazırladığı tsunami risk harilası termektedir. Bu harita Girit Adası'nın kuzeydoğusu ile Türkiye'nin özellikle dar körfezlerde kara alanlarına Güney Ege sahillerinin yüksek risk altında ulaştıklarında yükseklikleri olağanüstu artolduğunu göstermektedir. Yüksek risk taşımaktadır. Daiaman kıyısından itibaren guyan yerler arasında Dalaman ve Fethiye kıney batı boyunca Rodos'a kadar olan bolyıları da vardır. Yunanistan Korint Körfegenin Akdeniz'in en derin yeri olması zi'nde 18. yy'dan bu yana tsunamilerin, (4250 m) ve iki levhanın dalmabatma zooluşturduğu dalgaların yüksekliklerinin 10 nunun üzerinde yer alması ve bu bağlamda metrenin üzerine çıktığı kaydedilmektedir. tsunamiden etkilenmede en uygun coğrafı konuma sahip olması nedenleriyle belki de Türkiye'de tsunami tehlikesinin yaşanabileceği en riskli yer olarak işaret edilmektedir. Tarihi kayıtlar Güney Ege Bölgesi ile denizini etkisi altına alan tsunamileri Ege Denizi'nde oluşan volkanik patlamalar ve patlamaların yol açtığı tsunamiler olarak göstermektedir. "Thera Adası" İÖ 1631 yılında, Ege'nin tarihine damga vuran volkan patlamalarına, depremlere ve tsunamilere sahne olmuştur. bir sonu yaşatacaktır. NELER YAPILMALI? Deniz kıyısında olası tsunamilerden etkilenebilecek alanlara her türlü yapı, barınak, tesis inşa edilmenıeli. Bu konuda mevcut yasa hükümlerini uygulamak yeterlidir. Kıyıya, hâkim dalga yönüne uygun dalga kıranlar, denize bakan kısımlara ise bariyerler yapılmalı ve kıyı gerisi ağaçlandırılmalı. Deniz kıyısında tatil yapacaklar ve deniz kıyısında yaşayacaklar tsunamilerden korunmanın yollarını mutlaka öğrenmelidir. Tsunamiden korunma önerileri: 1 Tsunami dalgası, kendisini kıyıda deniz suyunun alışılmadık biçimde yavaş yavaş 1 metre kadar yükselmesi ya da çökmesi şeklinde belli etmekte olup, deniz kıyısı kara haline dönüşmekte ve bu da ardından gelecek dev dalgaların habercisi olmaktadır. % Tsunami dalgasının kıyıya ulaşmasmdan önce gök gürültüsünü andıran uğultular duyulabilir. 3 Yapılacak olan, kıyıdan uzaklaşmaktır. 4 Teknede olanlar teknekleriyle birlikte açık denize doğru dalga yönüne dik olarak gitmeleridir. 5 Tsunamide ölenlerin çoğunu, Güney Asya tsunamisinde de görüldüğü üzere tsunami dalgalarını seyretme merakında olanlar, ya da bu konuda bilgisi olmayanlar oluşturmaktadır. Dünyamızın yerkabuğu iç dinamik güçlerle hareketlidir ve bunun sonucunda okyanuslarda her zaman depremler ve sonrasında da tsunamiler olacaktır. Ancak alınabilecek önlemler sayesinde can ve mal kaybı en aza indirilebilir. Yaşamın, dönülemez gerçeğiyle, onu en uzun sürdürmenin yolunun her zaman duyarlı ve hazırlıklı olmamız gerektiğini bilmemiz zorunludur. (*) Jeoloji Yüksek Müh. doktoru ATAÇEV Kurucu üyesi, DalamanTMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası Bilimsel ve Teknik Kurul üyesi, Ankara. esrefatabey@yahoo.com KAYNAKLAR Atabty, E, 2000, Deprem Maden Tetkık ve Arama Genel Müdurlüğu ydyınları 34 68s Ankara, Atabey, E , 2004 Kıyılarımızı bekleyen doğal bır afet Tsunami Mavı Gezegen, Jeoloji Muhendıslerı Odası.Populer Yerbılım dergısı, Sayı 7 Ankara, Ambraseys, N N ve Fınkel, C.F., 1988, The Anatolıan earthquake of 17 August 1668, ın hıstoncal seısmograım and earthquakes of the w»rld, (W H K., Lee, H Meyers, and K. Shimizakı, Eds.,) Academıc Press, pp. 173180, Demırtas, R. ve Yılmaz, R 1996, Türkiye'nin sısmotektonığı Bayındırlık ve İskan Bakanlıgı, Afel İşlerı Genel Mudurlüğu Ankara, Okay, A .KışlalarÖzoın, A, Boztepe.Cüney, A Ve Kuşcu, (, 1999 Marnıara depremınde Istanbul'u tehdıt eden kırıklar Cumhurıyet Bılıra Teknik, 648/9, Özmen, B, Nurlu, M. ve Guler, H , 1997 Coğrafi bılgı .sıstemı ile deprem bolgelennın ıncelenmesı Bavındırlık ve İskan Bakanlığı \fet işlerı Genel Mudurlugu Ankara, Yalçıner, A C , 1999 S^kau,dalga Ege Tsunamileri Atlas üergısı, Sayı 80, 150153. DALAMAN, TSUNAMİ VE SONUÇLARI En yıkıcı tsunami hasarı kıyıdan lkm içerilerde kara üstlerinde de olabilmektedir. Deniz seviyesine olan yüksekliğe bağlı olarak tsunaminin etki alanı değişmektedir. Kıyı boyunca inşa edilmiş turizm, yerleşim, balıkçılıktarım, liman, barınak, çekçek, yat limanı, deniz otobüsü yanaşma yerleri, kruvazör limanlar en çok hasara uğrayacak olan, can ve mal kaybının yaşanacağı alanlar olacaktır. Dalaman şehir merkezi kıyıdan 5 km. içeride Dalaman deltası üzerinde olup, hemen hemen tüm ovada yerleşim görülmektedir. Sarıgerme kıyısında turistik oteller yer almaktadır. Dalaman Uluslararası Havaalanı pisti, kıyıda kumsaldan itibaren başlamakta, tesisleri kıyıdan 3 km. içeride ve denizden yüksekliği 3 metreyi bulmaktadır (Şekil 4). Dalaman sahilinde kurulacak olan yat limanı, deniz otobüsü yanaşma yerleri ve kruvazör liman tesisleri Acısu ile Camuzoturağı arasında inşa edilecek olup, kıyıdaki kumsal alan tamamen limana ayrılmıştır. Limanın yapılacağı lokalite AfrikaArap levhası ile Anadolu levhasının birleşme sınırında kuzey Helenik yayı ve Akdeniz'in en derin çukurunun kuzeydoğu ucunda yer almaktadır. Türkiye'de, inşa edileceği yerin depremselliği yönünden çok riskli özellikler taşıyan böyle konumda başka bir liman bulunmamaktadır. Dalaman sahilini etkisi altına alacak olan tsunami dalgalarının yüksekliğinin 10 m'yi aşması durumunda kıyıda inşa edilecek olan yat limanı, kruvazör liman, deniz otobüsü yanaşma yerleri, turistik tesisler, otellerle birlikte Dalaman Havaalanı'nı etkisi altına alması kaçınılmaz KIYILARI VURAN VOLKAN Akdeniz Üniversitesi'nden Prof. Dr. Sencer Şahin'e göre MS 68 yılında Mısır'da yaşanan bir deprem sonucu Akdeniz'de oluşan tsunami dalgaları Antalya kıyılarını, Myra, Simena, Patara gibi antik kentleri sular altında bırakmıştır. Thera volkanı 1457, 1573, 1650, 1866 ve 1925 yıllarında patlamış ve her patlamasında da tsunamilere neden olmuştur. Ege Denizi, Minos uygarlığının çöküşüne yol açacak kadar tehlikeli tsunamilerin oluştuğu bir deniz olup son olarak 1956 yılında yaşanan bir deprem ve onun oluşturduğu tsunami ile 250 kişinin ölümü ve 80 kadar teknenin batması ile sonuçlanmıştır (Yalçıner, 1999). Didim Tekağaç kıyılarında zayıf izler bırakan değinilen bu tsunaminin benzeri eğer günümüzde oluşursa çok fazla can ve mal kaybı olabilir. ODTÜ İnşaat Mühendisliği Bölümü öğretim üyelerinden Doç. Dr. A. Cevdet Yalçıner ve birlikte çalıştığı Japon uzmanlarca Dalaman Deltası'nda yapılan Şekil 4 SarıgermeDalaman sahil şeridi ve çalışmalar sonucunda tarihte Dalaman Uluslararası Havaalanı. Tsunamlden et oluşmuş tsunami izlerine rastlankilenebilecek kıyı alanlarıdır. mıştır. Dalaman kıyılarının; 15. 937/115 Mart 2005