Katalog

loolojik İsimlendirme Hayvansal isimlendirme ilkeleri irman Bakanlığı canlıların literatüre girmiş bilimsel isimlerini eğiştiremez.. Bakanlığımızın yapması gereken şey bilimsel raştırmaları desteklemektir. Türk bilim adamlarına bu tip çaşmalarda yeterli kaynaklar ayrılmadığı sürece, bize göre madi olanakları daha iyi olan yabancılar Türkiye'ye gelecek, isteikleri gibi araştırmalarını yapacak ve bulduklan türlere de isteikleri isimleri vereceklerdir. urtuluş Olgun (*) " ^ on gunlerde gazetelerde, hayvanların ^ısımlendırılmesı ıle ılgılı haberlerde, Or7man ve Çevre Bdkanlığı'nın Turkıye'de şayan hayvan turlerının bazılarının ısımlerı ı değıştırıldığını duyuran bılgılere yer verıldı 'sa yenı bulunan bır hayvana ısım verılmesı var olan bır ısmın değıştırılmesı belırlı ılkedoğrultusunda yapılan bır ışlemdır Aynı canlıya her ulkede ve hatta aynı ul nın farklı yorelerınde farklı ısımler verılmesıı bıyolojıde karmaşıklıga neden olacağı bılıOrneğın, Turkıye'de oldukça genış bır alan yayılış gosteren ve bilimsel ısmı Rana rıdı nda olan bır kurbağa turunun, değışık yorede ova kurbağası, su kurbağası, yeşıl kurbagol kurbağası, dere kurbağası veya çayır rbağası gıbı ısımlerle bılınmesı, durumun kaıklığını gostermektedır Lınnaeus'un ortaya koymuş olduğu "Bitnial Nomenclaturİkili İsimlendirme" sıstebuna bır duzen getırdı Hayvan taksonoîtlerı (hayvanların sınıflandırılmasıyla uğraı kışıler) hayvanlara isım vermede, ortak n kavramları standardıze etmek, subjektıf ten ve bıreysel yorumlardan kurtarmak ıçın 58 yılında Londra'da yapılan XV UluslararaZoolojı Kongresı'nde, daha oncekı ısımlenme ıle ılgılı mevcut ilkeleri de yenıden gozı geçırerek "Zoolojik İsimlendirme Yasau" kabul ettıler Bu kongrenın kabul ettığı metnın 6 Ka ı 1961'de yayınladıgı son baskısı "Intematiıl Code of Zoological Nomenclatura" ısmı alda Ingılızce ve Fransızca yazılarak, butun lya tarafından geçerlılıgı onaylandı, takso rııstler ıçın anayasa gıbı kabul edılerek uyulsı zorunlu hale geldı Bu yasa, onsoz, 5 ek, esmı sozluk, 1 ındeks ve 87 maddeden (31 dde 1963 yılında kaldırıldı ve tavsıye kararı lıne donuştu) oluşuyor Alınan karar gerece kanun metnının ılgılı maddelerı, ancak >lojı Kongresı'nde belırlenen bır komısyon îfından değıştırılebılır ve bu ılkelere uyulsı zorunludur c) Sağlamlık: Hayvana bır ısım verıldıkten sonra sık sık değıştırılmemesıdır Ikılı isimlendirme sıstemıne gore, her hayvanın bırı cıns ve bırı tur olmak uzere ıkı Latınce sozcukten oluşan ısmı vardır Ornek, Rana rıdıbunda Burada "Rana" o hayvana aıt cıns (genus) ısmını gosterır ve ılk harfı her za man büyük harfle başlar Ikıncı ısım "rıdıbunda" ıse aynı hayvana aıt tur (specıes) ısmını gosterır ve her zaman küçuk harfle başlar Ikılı isimlendirme sıstemıne gore hayvanlara cıns ve tur ısımlerı verılırken yararlanı lan kaynaklardan bazıları şunlardır Cıns ısımlerının oluşturulması Herhangı bır hayvana ısım vermek gerektıgınde uyulması gereken en onemlı kural, bu ısmın Latınce veya Latınceleştırılmış yanı Latınce gramere uydurul muş olmasıdır Cıns ısımlerı çeşıtlı kaynaklardan yapılabılır, bunlardan onemlı olanları şunlardır Tur ve alt tur ısımlerının konulmasında gramer bakımından ısımler, sıfatlar ve sıfatfiıller kullanılır Hayvanlara tur ısımlerı çok değışık krıter lere gore verılır Bunlardan bazıları şunlardır 1 Hayvanlara coğrafi alanlann ısimlennin verilmesi: Bazı durumlarda hayvanlara tur ısmı olarak ılk kez bulunduğu ulke, ıl, ılçe ve koy ısımlerı verılebılır Orneğın, Turkıye'de bulunduysa Otıorrhynchus turca, Almanya'da bulunmuşsa Blatella germanıca, Anadolu'dan bu lunmuşsa Lacerta danfordı anatolıca, Kapadok ya'dan bulunmuşsa Lacerta cappadocıca, Ermenıstan'dan bulunduysa Vıpera ursınıı erıvvanensıs gıbı 2 Hayvanlara şahıs isimlerinin verilmesi: Yenı bır hayvanı bulan veya orıjınal tavsıfını (tanıtımını) yapan taksonomıst ıstedığı takdırde yenı hayvana sevdığı bır şahsın adını verebılır (genellıkle meslektaş veya ılgılı bılım dalına emek vermış kışılerın ısımlerı verılır) Ornek, Mertensıelld luschanı basogluı (Prof Dr Muhtar Başoğlu'ndan), Vıpera baranı (Prof Dr Ibrahım Baran'dan) gıbı 3 Hayvanlara morfolojık yapılanna göre isim verilmesi: Hayvanlara morfolojık ozellıklerıne gore ısım vermek onların ısımlerıne bakar neğın, Iran'da ılk defa bulunan ve Testudo perses olarak adlandırılan bır kara kaplumbağası turunun yapılan araştırmalar sonucunda Turkıye'de de Hakkarı bolgesınde yayılış gosterdığı saptanmıştır Bu durumda tespıt edılen tur Testudo perses olduğu ıçın bızım ulkemızde de kural olarak aynı ısımle adlandırılır ve sadece Türkıye faunası ıçın yenı kayıt olarak tanıtılır Yoksa bız aynı turu Hakkârı de bulduğumuz ıçın bu ture kafamızdan "Testudo hakkarıensıs" gıbı bır ısım verme durumumuz bilimsel olarak olanaksızdır Eğer oyle olmuş olsaydı bugun bırçok aynı tur, dunyanın farklı alanlarında farklı ısımlerle anılır ve bu da çok buyuk bır karışıklığa yol açardı Sonuç olarak, bakanlıgımızın yapması gereken şey bilimsel araştırmaları desteklemek tır Turk bılım adamlarına bu tıp çalışmalarda yeterli kaynaklar ayrılmadığı surece, bıze gore maddı olanakları daha ıyı olan yabancılar ken dı kafalarına gore Türkiye'ye gelecekler, ıstedıklerı gıbı araştırmdlarını ydpacaklar ve bulduklan turlere de ıstedıklerı ısımlerı vereceklerdir Gunumuzde Turk veya dığer bılım adam CİNSİSİMLERİNKAYNAKLARI 1 Laünce veya Yunancada o hayvana verilen bir isimden: Ornek, Bufo (L Latınce) kara kurbağası, Salamandra (Y Yunanca)se mender, Rana (L) su kurbağası,, Vulpes (L)tılkı gıbı Vulpes Vulpes olarak bılinen Kızıl Tilki'nin adı "Vulpes Vulpes Kurdistanica" solda, Ovıs Armenia olan Anodolu Yaban Koyunu'nun adı "Ovıs Orıen Anatolıcus" oldu. Sağda bakmaz bazı ozellıklerının bılınmesıne olanak tanıdıgı ıçın buyuk yarar sağlar Ornek; Bufo vırıdıs (vırıdıs=yeşıl, L), Trıturus vıttatus (vıt taşerıt L) gıbı 4 Hayvanın yaşadığı ortama göre ısim verilmesi: Doğrudan ydşanıldn ortdmın ısmı ve yd ortanıın bır ozellığıne gore ısım verılebılır Ornek, Lacerta muralıs (muralısduvar, L), La certa saxıcola (saxı=kaya, kayada yaşayan, L) gıbı 5 Tautonımı'ye göre ısım verilmesi: Cıns ısmı ıle tur ısmının aynı olmasına "tautonımı1 adı verılır Ornek, Salamandra salamandra, PıCd piCd glbl 2 Mitolojiden alınan ısimler: Eskı Yunan veya başka eskı kavımlerın mıtolojısınden dlı nan ısımler. Ornek, Hydra (bır golde yaşadığı duşunulen dokuz başlı hayvan), Ervx (Sıcıl ya'da yaşamıs, efsanevı kral) 3 Latınce veya Yunancadan uydurulmus. isimlerden: Latınce veya Yunancddd hdyvanın ısmı bu şekılde olmadığı halde, bazı ozellıkle rınden yararlanılarak ısım yapılabılır Ornek, Pelobates (Y pelosçamur, batesbasan), Rupı capra (L rupeskaya, capra keçı) gıbı 4 Şahıs isimlerinden: Cıns ısımlerı ozellıkle ılgılı alanda çalışan kışılerden yapılır Or nek, Mertensıella (unlu herpetolog Robert Mer tens'e atfedılerek) 5 Klasik olmayan isimlerden: Herhangı bır dılden alınan bır sozcuk kullanılarak ısım yapılabılır Ornek, Varanus (Arapça bır sozcuk olan Varan'dan Latınceleştırılmış) Cıns ısımlerı buyuk harfle başlar, mutlaka ıtalık harfle yazılır, ıtalık yazma olanagı yok sa altı çızılır 6 Anagram yaparak ısim verilmesi: Bır ısmın tersten yazılışı ıle sozcuk uretmeye "anagrdm" ddı verılır Bazı araştırıcılar tur ısımlerını oluşturmada bu yontemı uygularlar Ornek, Cıcada lodosı ısımlı bır tur ısmınden anagram yaparak bır dıger tur Cıcada ısodol ısmı yapılmıştır lan yurtdışında bır ulkede ızın almadan her hangı bır araştırma yurutememektedır Bızım ulkemız kanunlarında da benzer kısıtlamalar olmasına rağmen denetım yetersızlıgı ve gumruklerımızden bu tıp hayvan materyalının ra hatça yurtdışına çıkarılması kolaylıgı nedenıyle ulkemız yabancı bılım ddamldrının elını kolunu sallayarak araştırma yaptığı bır alan olmuştur Bunu son 10 yılda yabancılar tarafından değışık dergılerde basılan yayınlarda gorebılmekteyız Bu yuzden bu gorevın bır kısmı da halkımıza duşmektedır Ozellıkle kırsal alanlarda kendı başına dolaşan ve bır şeyler arayan yabancıların derhal ılgılı bırımlere bıldırılmesı gerek mektedır (*) Prof Dr Adnan Menderes Unıversıtesı Bıyolojı Bolumu AYDIN http //bıyolojı adu edu tr kolgun@adu edu tr Kaynakça 1 Izmır 2 Onder F (1447) Taksonomı Ilkekrı E U Zıraat Fak Yay Dırs Notlurı ri3 Izmır 3 Yılmaz 1 (1997) Taksonomık Zoolojmm Prtn sıp ve Metodları Oun Yavıncılık İ7mır 204 s Lodoi N & Onder F (1985) Uluslararau Zoolojı İsimlendirme Yasası E l) Zıraat Fak Yay No 472 İMLENDİRMEDE ÜÇ ÖZELLİK Hayvansal isimlendirme ılkelerının 3 •mlı ozellığı vardır a) Emsalsizlik: Her ısmın tek olması ve 'lece hayvanlara yoresel veya değışık ulke le farklı ısım verılmesıyle ortaya çıkan karıığın onlenmesı, b) Evrensellik: Hdyvan ısımlerının, tum ıyadakı bılım ddamlan tdrafındarı kullanılan ısım olması, AYNI İSİMLE ANILIR Yukarıda verdığımız bılgıler doğrultu sunda, bır turun ısmının verilmesi ve degıştırıl mesı bellı kurallar dahılınde yapılmaktadır Or TÜR İSİMLERİNİN KAYNAKLARI Tur ve alt tur ısımlerının oluşturulması 940/9 26 Mart 2005