Katalog

Dilbilim Dünya Dilleri Atlas'ından bir gramer haritası o o o o O t'ft r * • *' Bölgelere göre kullanılan isim hali sayısı 2550'yi aşkın dil Dünya Dilleri Atlası'nda » Iman dilbılimci Roland Kiessling f\ (Hamburg Üniversitesi) Afrika'nın Â. \.guneyindeki Kalahari çölünün kenannda yaşayan küçük bir çiftçi topluluğu olan !Xoon'ların (Nabibya) dilini araştırıyor. !Xoon dili dünyadakı tüm dillerden daha fazla ünlü fonem içermekte: 30 ünlü ve 126 ünsüz. Türkçe'de sekiz ünlü, yirmi bir ünsüzün bulunduğunu hatırlarsak bu sayıların çokluğunu daha iyi anlarız. Bu rekor dıl şimdi Leipzig MaxPlanck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü dilbilimcileri tarafından hazırlanan ''Dün © Alman dilbilimciler, farklı dil yapılarının coğrafi dağılımını 142 renkli dünya haritasına yerleştirerek, dünya dillerinin araştırılmasında yararlı olacak bir "Dünya Dilleri Atlas'ı" hazırladılar. bir şekilde incelenebilmiştir. Diğerleri hakkındaki bilgiler ya kuşkulu ya da tamamen eksiktir. dil gruplarına uzanmakta" diyor Haspelmath. Dünya dilleri atlasında, ünlü fonemlerin sayısı, ö ve ü gibi ender görülen ünlüler, vurgulamalardaki farklıklar, çoğul takıları gibi yapısal değişkenler hakkında bilgiler verilmekte. Sözcük dizimi ( fiilnesne veya nesnefiil) gibi iyi bilinen değişkenler için haritalarda binin üzerinde dil işaretlenmiş. Göreli cümle yapısıyla ilgili bilgilere ulaşmak daha zor olduğu için haritalarda 200 di! bile bulunmamakta. Bilim adamlan çalışmaları sırasmda şaşırtıcı bulgulara ulaşmışlar. Örneğin AJman dili tahmin edilenden daha "egzotik" çıktı diyor dilbilimciler. Almanca belki de en tuhaf kelime dizimiyle farklı bir yer edinmekte. Neredeyse tüm dillerde, ana ve yan cümlelere bakmaksızın sabit bir sözcük dizimi vardır. Örneğin İngilizce'de öznefiilnesne dizisi geçerlidir. Dünya genelindeki dillerin çoğunda fiil, Türkçe'de olduğu gibi cümlenin sonunda yer alır. Fakat Alman Martin Haspelmath, David Gil, Bernard Comrie yönetiminde çalışan elli kişilik ekip 6800 kaynaktaki bilgileri değerlendirdi. Atlasın haritalarında dillerin işaretlenmesinde tam bir eşitlilik söz konusu. Kaç kişi tarafından konuşulursa konuşulsun tüm diller bir daire sembolüyle belirtilmiş. Dilbilimciler için kaybolma tehlikesiyle karşı karşıya olan küçük dil grupları büyük dil grupları kadar önemlidir sonuçta. "Hedefimiz dünya dillerinin zenginliğini belgelemek. Ve çoğu zaman, insanlar arasındaki iletişimin yayılmasına imkan veren tahminler, az bilenen küçük ya Dilleri Atlası"ndaki yerini aldı. Gramer çok karmaşık bir olgu ve dünya dillerindeki farklı fonem yapılarındaki ve cümle yapısı motiflerindeki çeşitlilik, hiçbir bilim adamanın aklında tutamayacağı kadar zengindir. Fakat ne var ki insandaki konuşma yetisinin ayrıntılı bir şekilde anlaşılabilmesi için dillerdeki farkhlıkların ve ilişkilerin bilinmesi şarttır. İşte MaxPlanck Enstitüsü bilim adamları, bu amaçta farklı dil yapılarının coğrafi dağılımını 142 renkli dünya haritasında gösteren bir "Dünya Dilleri Atlası" hazırladılar. Bu veri hazinesi dilbilimini yeni bir temele oturtabilecek nitelikte. Çalışmayla ortaya çıkan ilginç sonuçlardan biri mesela yapı özelliklerinin coğrafi bölgelerden sanılandan çok daha fazla etkilenmiş olmasıdır. "Dünya Dilleri Atlası"ndaki haritalara, günümüzde halen konuşulmakta olan dillerin sadece 2.560 tanesi yerleştirilmiş. Ve her dünya haritası üzerinde sadece 400 dilin yeri bulunmakta. Çünkü bugüne kadar sadece birkaç yüz dil iyi ca'da durum tamamen farklı. Ana cümlelerde tek bir kural geçerli. Buna göre fiil ikinci sırada yer alıyor ama diğer sözcükler, istenildiği gibi yerleştirilmekte (Der Mann nimmt das Buch/ Adam alıyor kitabı veya Das Buch nimmt der Mann/ Kitabı alıyor adam). Ama ilginç bir şekilde fiil, yan cümlede cümlenin sonuna gelmekte (weil der Mann das Buch nimmt/ adam kitabı aldığı için). Alman dilindeki ünlü repertuarı !Xoon dili kadar zengin olmasa da tıpkı Türkçe'de olduğu gibi çok ender olarak görülen ö ve ü ünlülerini de barındırmakta. Bu ünlüler, dünya dilleri atlasında değerlendirilen dillerin sadece %4'ünde bulunmakta. Afrika, Güney Asya, Avustralya yerlilerinde ve Kızılderililerde bu ünlüler neredeyse hiç kullanılmaz. Almanca öte yandan dört isim haliyle orta sıralarda yer almakta. İncelenen dillerin üçte birinde dörtten daha fazla isim hali var. Fakat onu aşan ad durumuna sahip diller çoğunlukta. Bunlar daha çok Kafkasya'dadır. Avustralya yerlilerinde de on dan fazla isim hali vardır. On dan fazla isim haline aşan dillere bildiğiniz gibi Türkçe de dahil. Ama bunların dışında Fince ve Macarca'da durum böyledir. Macarlar aşağı yukarı 21 isim haliyle konuşurlar. Örneğin Almanca ve İngilizce'de olduğunun aksine Macarlar da bizim gibi "im Haus" / "in the house" veya "aus dem Haus/ out of the house yerine ev sözcüğünün arkasına ünlu fonemler ekleyerek (evde, evden, eve gibi) konuşurlar. Avrupalılara tamamen yabancı olan Alman dilbilimci Kiessling, !Xoon dilini araştırıyor. 970/10 22 Ekim 2005