Katalog

Ekim Ayında Gökyüzü Bu ay ilginç gök olayları izleyeceğiz 3 Ekimde Halkalı Güneş tutulması 12'sinde AyNeptün buluşması U'ünde AyUranüs buluşması 16'sında VenüsAntares buluşması 17'sinde Parçalı Ay tutulması 19'unda AyMars buluşması 22' Sinde Jüpiter Güneşin tam arkasında 25'inde AySatürn yakınlaşması 30 ekimde Mars'a yine yakından bakıyoruz Hasan H. Esenoğlu(*) üneş, gökyüzünde günlük yaklaşık • 1 derecelik bilinen hareketiyle ilerleyerek 17 Eylül30 Ekim 2005 tarihleri arasında 44 gün boyunca Başak (Virgo) takım yıldızında ve 31 Ekim22 Kasım 2005 tarihleri arasında 23 gün boyunca da Terazi (Libra) takım yıldızında kalıyor. Ocak'tan itibaren Aralık ayına kadar yıl boyunca sıralı takım yıldızlar şöyle: 1Yay (Sagittarius), 2 Oğlak (Capricornus), 3 Kova (Aquarius), 4 Balıklar (Pisces), 5 Koç (Aries), 6 Boğa (Taurus), 7 İkizler (Gemini), 8 Yengeç (Cancer), 9 Aslan (Leo), 10 Başak, 11 Terazi, 12 Akrep (Scorpius) ve 13 Yılancı (Ophiuchus). 15 Ekim'de Güneş'in yükselerek en tepeye çıktığı öğlen saat 12:50 olup bulunduğu burç Başak takım yıldızıdır. Ancak gün aydınlığında yıldızlar ve dolayısıyla Başak burcu görülemez. Güneş batımından hemen sonra takip eden akşam saatlerinde doğuda yükselerek ilk gözlenen burç Balıklar olup ancak bu şekilde öğle saatinde Güneş'in hangi burçta olduğunu sayarak anlayabiliyoruz... Yer'in dönmesinden dolayı ilerleyerek gece yarısında saat 24'de Güneş'in gün ortasında yer aldığı Başak takım yıldızındaki yerinde (meridyenimizde) artık bu sefer Balıklar burcunu görürüz. Alışık olunan Başak burcunun 24 Ağustos23 Eylül tarihleri yerine güncel tarihleri olan 17 Eylül30 Ekim 2005 ve Terazi burcunun 24 Eylül23 Ekim tarihleri yerine de güncel tarihleri olan 31 Ekim22 Kasım 2005 yazılması okuyucuların dikkatini çekmiş olmalı... Bunun nedeni tahmin edilebileceği gibi presesyon olayıdır... Presesyon, yıldızların konum ölçümlerinde referans alınan Güneş hattı üzerindeki ilkbahar (gama) noktasının (2005 yılı için 20 Mart saat 14:33'de idi ve 2006 yılında da 20 Mart saat 20:26'da Güneş'in gökyüzünde bulunacağı yerin) sabit olmamasından kaynaklanır. Yılda yaklaşık 50 yay saniyesi gibi çok küçük değerdeki bu presesyondan dolayı Ekim ayında Güneş'in bulunacağı Başak burcunun uzaydaki kapladığı alanın bir uçtan diğer uca olan Yer'den görünümündeki kayma miktarı, yaklaşık 2970 yılı ve Terazi burcunun kayma miktarı da GOKATLAS Ekim ayının gök atlasını içeren ve 15 Ekim akşamı saat 23:00 itibarıyla görülebilecek gezegenler (resimde sü"rekli yanm daire çizgi ile göste rilmiş olan Güneş hattının iize / rine veya yakınına bakınız) • f ve takım yıldızlar şekilde / l KUÇUK A ^ g / / :verildi.Bugökatlasıyardımıyla gökyüzü seyredilirken atlas gökyü«ziine bakar şekilde 1 ioğru yönlerde yukarıya kaldırılarak bakıldığında gece gökyüzündeki göriinüm ile tama ' men örtüşür. Fark sadece gözlemlenebilen yıldız sayılarında ortaya çıkar: büyiik kentlerde olduğu gibi gökyüzüsü parlak olan yerleşimlerde daha az yıldız gözlemlenirken, ışık kirliliğinden uzaklaştıkça yıldızların görünümü de artar öyleki çokyıldızlı gökyüzünde bilinen takım yıldızları bulmak bilegüçleşir. Bununla birlikte, böylesiyerler gökyüzüseyrinin doyumsuz güzellikte yapıldığı yerlerdir de... Gök atlasında yer alan, doğupbatmayan özelliğinden olsa gerek yaygın olarak tanınan Büyükayı takım yıldızının (Ursa Majör) uzun süreyle izlenmesi, dünyanm dönmesi gereği dairesel nasıl yer değiştirdiği kolaylıkla farkedilecek... Gök atlası ayrıca, bir ufuktan bir ufka uzanan Samanyolu'muz kolları altında geçirilecek bol yıldızlı ve içinde bulunduğumuz mevsimin bol takım yıldızlı sonbahar gecelerinde gökcisimlerini tammada ve kolay bulmada yardımcı olacaktır. Sonbahar mevsiminin (EylülEkimKasım) bu ikinci ayında gökyüzünde görülebilecek takım yıldızlar da şöyle: Kanatlı at (Pegasus), Balıklar, Zincirli Prenses (Andromeda), Kraliçe (Cassiopeia), Samanyolu, Kahraman (Perseus), Kral (Cepheus), Kova.Arabacı (Auriga), Boğa ve Koç. Sonbahar takım yıldızlanndan kalın ile belirtilen Balıklar, Kova, Boğa ve Koç özel isimleri ile burç olup, burçların isimlendirilmeleri 4 bin yıl öncesine kadar eskiye dayanır. Ay, Güneş, gezegenler doğugüneybatı hattı boyunca bulunduklarından, bu yöne bakan yerleşim yerleri ve araziler "doğal gözlemevleri" dir; gökyüzü manzaralı değerliğindedirler ki buralardan gök cisimlerini izlemek daha kolay olacak. Hareketli cisimlerin gecelik yolları üzerindeki sabit duran parlak yıldızlann/takım yıldızların arasından llerleyişleri gün ve gün işaretlenmeleri ile bu cisimlerin yol izi belirlenebilir ve gelecek gecelerde nerede olacağı kestirilebilirde... Bu bilgilendirmelerde Gökatlasının kullanımını daha da etkinleştirecektir... G yaklaşık 1750 yılı bulabilmekte... İnsan ömrü ile karşılaştırıldığında burçların bu yer değişimleri oldukça uzun süreler gö'rünümünde, öyleki birkaç on kuşak geçmesi gerekiyor... Bununla birlikte, uzayda/evrende gözlemlenen astronomik olaylar ile karşılaştırıldığında ise, presesyon her türlü ölçümlerde mutlaka dikkate alınması gerekecek kadar da önemde. Bu yüzden, bilim Yer'den bakıldığında burçların yer değiştirdiğini, bir bilen olarak insanlığa, insanlık adına, yararhlık adına, bilimsellik adına... duyurması da gerekiyor!... Güneş'in lekesayılarınıve ayrıca Güneş'ten yıldız maddesi atımı, parlama türü olaylar, manyetik fırtınalar, kutup ışıması (aurora) gibi Yer'i doğrudan etkileyebilecek diğer Güneş olaylarına ilişkin resimliayrınülı süreli ve güncel bilgilere www.koeri.boun.edu.tr/astronomy/solaractivity.html, www.sunspotcycle.com ve http://science.msfc.nasa.gov/ssl/pad/solar/default.htm adreslerinden ulaşılabilir. Güneş ışığının gözü etkileyemeyecek kadar zayıf şiddette olduğu sabahları Güneş doğma veya akşamları batma zamanlarında çıplak gözle kısa süreliğine de olsa Güneş yüzeyindeki dev lekeleri görebilme olasılığı hep vardır... Günün astronomi resminin yer aldığı "http://antwrp.gsfc.nasa.gov/apod/astropix.html" site ziyareti ile meraklı okuyucular güne başlangıç yapabilirler... Halkalı Güneş tutulması Ekim ayı boyunca Ay'ın evreleri resimde gösterildi. 2005 yılının onuncu ayına ait takvim gibi de kullanılabilecek olan bu gökyüzü takvimine göre Ay, Yeniay evresine 3'ünde öğle saat 13:28'de girer, Ay yaklaşık Güneş'le birlikte sabah saat 06:5l'de doğup akşam saat 18:44'de batüğından gece görülmez. Aynı Ay, Gündüz saatlerinde de YerGüneş çizgisi üzerinde tam Güneş'in önünde bulunacağından Güneş'in görünümünü engelleyecek ve bir Halkalı Güneş tutulması olayını da yaşatacak... Ülkemizden görülebilecek bu doğa olayı ile birlikte şu yorumu da yapabiliriz: Yaşayarak öğrenilen "tecrübe" nasıl ki değerli ise öğretimde de yaşayarak/deneyerek öğrenme öncelenmeli! Uzayı geniş ölçekte doğalkuruludona nımlı bir laboratuvar olarak düşünerek 3 Ekim için kullanılabilir. Böylesi canlıdoğalgözlemlenebilenölçümlenebilen bir tutulma olayı ilişkili de olduğu tüm temel bilgilendirmeler eşliğinde en etkili öğretim aracı olmalı!... Bilhassa eğitim/öğretim çağındaki çocuklarımızın ve gençlerimizin sayfalar dolusu bilgileri uzun zaman alan uğraşlarla ve zor yolla ve o da geçici olan hayali canlandırmalar yerine doğayı okumanın/anlamanın, temel bilimleri (fiziği, matematiği...), boyutları, mesafeleri,... kolayneşeli ve kalıcı öğrenmenin bir yolu olarak değerlendirilebilir!... Bu konuda ideal beklenti ise: "biriki tane gibi az da olsa Dünya Problemleri'ni çözebilecek evrenin bilinmeyen yönlerinin ortaya çıkartılmasında rol alabilecek genç beyinlerinbilginle 967/81 Ekim 2005