Katalog

Matematiksel fizik Dünyayı 'AĞ TEORİSİ' mi açıklayacak? Bağırsak bakterileri, seks ve elektrik şebekesinin aynı kurallara göre hareket ettiğini öne süren fizikçiler, şimdi ağ teorisinden yararlanarak, salgınları önlemeyi ve kuruluşları aydınlatmayı hedefliyorlar. isiplinler arası araştırmalar için hir Nobel ödülü olsaydı Mark Nevvman en iddialı adaylardan birı olabılırdı. Mıchıgan Üniversitesı fizik profesoru nelen araştırıyor bakın: Eş zamanlı olarak / karate kulüplerindekı karşılaşmaları, y planktonun ekosistemini, / hanı balığını, sardalyeleri ve / diınya genelındeki 55 000 fizikçinin iletişim ağmı araştırıyor. Son çalışınası ise ağ teorisi ve Sars ile ilgili. Fizikçi, temeli matematiksel formüllere dayanan bu kuramıyla bilim dünyasına cüretkâr bir tezle ıneydan okuyor: Sars salgınıyla ilgili bilgisayar modelleri işe yaramıyor. D kaos teorisine sarılmışlardı şimdi ıse giindemde ağlar var. 0 zamanlarda her gök gürültüsüniin arkasında bir kaosun bulunduğunu düşünen bılim adamları şimdi her yerde gizlenmiş düğümleri anyorlar. Eskiden dağınık olan lıer şey şimdi birbiriyle bağlantılı. Sosyal bir ağ içindeki dostluklar linkler, insanlarsa düğümlerdir. Bir ekosistem, besin zinciriyle bitkileri ve hayvanları bırbirine bağlar. Hava trafiğinde uçuşlar lınklerı, hava alaııları ise düğümleri teınsil eder. MATEMATİKSEL ARAÇ "Ağ teorisi oyun değil" diyor Nevvman. "Benim doğrudan doğruya ilgilendiğim karate kulüpleri değıl, sosyal ağları saptamaya ve görüntülemeye yarayan matematiksel araçlardır." Özellikle de salgınlarla mücadelede bu tür veriler önemli bir rol oynamakta. Nevvman kısa bir sure rince tıp ve epidemiyoloji uzmanlarıyla bırlıkte uzun kuluçka devri nedeniyle durmadan akciğer iltihabının yayılmasına neden olan Mycoplasma pneumoniae bakterisinin yayılımını tasarladı. Özellikle de Amerika'daki lıastaneler, askeri üsler, kilise dernekleri ve hapıshaneler tehdit altında. Ağ analizinin sonucu şöyle: Bulaşma olasılığının enfeksiyonun ilk ortaya çıkışından itibaren değiştirilmesi ağzın maskeyle örtülmesi ve elleri yıkamak gibi önlemlerden daha etkılı. Özellikle de hastalığın tedavi edilmeye çalışıldığı bölümlerde çalışan hasta bakıcılarını ki bu kişiler hastalığa yakalanmadan mikrop bulaştırıyor diğer bölümlerde çalıştırılmak yerine, geçici olarak farklı görevlere tayin etmek daha etkili bir önlem. "Öneri oldukça akılcı ama daha önce hiç kimsenin aklına gelmemişti" dıyor Texas Universitesi'nden Lauren Ancel Meyers. Aslında ağ sistemlerı hakkında on yıllardan bu yana söz edilmekte. Yeni olan fizikçilerin şimdi matematiksel olarak açıklayabildikleri özel bir ağ grubunu keşfetmiş olmalarıdır. İLGİNÇ İDDÎALAR Nevvman, araştırma alaııları karmaşık ağlar olan yeni akım bilim adamlarından biri. Bu grubun ilginç bazı iddiaları var. Ağlar her yerde aynı: / El Kaide'nin organizasyon yapısı, / İsveçli erkeklerin cinsel davranışları ve Kıel'dekı Üniversite öğrencilerinin eposta trafığı.. Sar.s salgını ıse bir bira mayası hücresindeki kimyasal reaksıyonunun motifıne benziyor. Hatta Amerikan / elektrik şebekesi ile Yeni Zelanda fiyortlarındaki altmış yunus arasında bile ortak noktalar keşfeden araştırmacılar şımdi yeni bir ağ teorisiyle dünyayı iyileştirecek araçlar gelıştirmek istiyorlar. / Iddiaya göre ağ teorisi, virüs mücadelesinde, çatışmaları önlemede ve kuruluşların yönetilmesinde çözümler getiriyor. yon hnkli, 325 000 vveb sayfasını kaydetmıştı. Gerçı bu oran o tarıhlcrde www'nin çok küçük bir kısmı olmasına rağmen bilım adamlarına ilginç bir sürpriz sunmaktan da gerı kalmadı. Araşürmacı bu şekilde her vveb sayfası için tipik bir link sayısı hesaplamıştı ve ıstatıstık dağılım tıpkı çaıı hıçımınde bir eğriye benzemeliydi: Sol kenarda az sayıda linkli bazı sayfalar, ortada farklı bölgelerde daha fazla bağlantılar ve sağ kenarda çok sayıda linkli siteler. Araştırmacı gerçekten de 1000 linki aşan bazı sayfalarla birkaç düzine linkli sayfalar bulmuştu. Fakat vveb sayfalarının çoğu iki veya üç sayfayla bağlanıyordu. Dolayısıyla da bu dağılım çan biçiminde eğri yerine y l/xn biçiminde bir üs kuralına uyuyordu. Barahâsi, karakteristik bir cetvel ya da bellı bir ölçü söz kontısu olmadığı için "ölçüsüz ağ" kavramına ulaştı. KAÇ KADINLA İLİŞKÎ? Sonuç gunümüz bakış açısına göre akla yatkın gorünmekte. Az sayıda linkli özel siteler daha fazla, buna karşın Google, Amazon ve eBay tanınmış düğüm noktaları (Hubs). Oysa matematık kitaplarında ağ sistemleri kısa bir süre öncesine kadar rastlantısal bağlantıların sonucu olarak ele alınıyordu. Random Graphs (Rastlantısal grafıkler) olarak adlandırılan bu araştırma alanında düğüm noktalarına yer yoktu. İnternet analizlerinden esinlenen bilim adamları artık her yerde düğüm noktaları buluyor. Leıpzig Universitesi'nden Stefan Bornholdt, 10 000 üniversite öğrencisinin eposta trafığini inceleyerek Physical Revievv dergisinde yayımladı. Sonuca göre çok yazanlar düzenli eposta düğüm noktalarını oluştu DOSTLUKLAR LİNKİNSANLAR DÜĞÜM Geçen haftalarda ağ araştırmalarına dayanan araçlarla analiz edılen çok sayıda olay yaşandı: Tavuk vebası Asya'daki bir çok çiftliğe yayıldı. bilgisayar virüsü MyDoom sunuculara bulaştı ve tıp uzmanları Science dergisinde Sars salgının yayılışını tasarladılar. Ağ sisteminin babası sayılan AlbertLâszlö Barab&i (İndiana Notre Dame Üniversitesi), Linked adlı eserinde bu tür fenomenlerin arkasında evrensel bir düzen ilkesinın barındığını anlatmaya çalışıyor: "Web sunucuları, fırma ve ekosistemlerin ağları ortak bir şablona dayanıyor." Doğa bilimcileri seksenli yıllarda ruyor. Bu öğrenciler 300 kıjıyle ıletışım halindeler. Ancak çoğunluk (epostayla) genelde sadece birkaç kişiyle haberleşiyor. VVeb'dekı link dağılımında olduğu gibi öğrencilerin sosyal ağı da bir üs kuralıyla açıklanabiliyor. Stockholm Üniversitesi sosyologları ise yaşları 1874 arasında değişen 2800 erkek ve kadının cinsel ilişkilerini kendi biigilerine dayanarak incelediklerinde çift anlamlı bir üs kuralı keşfettiler. Buna göre bazı erkek duğutn noktaları 800 kadınla birlikte olurken, belkı daha dürüst olanları yalnızca 100 kadınla ilişkiye girmişti. WWW'NİN KİMLİĞİ Her şey basit bir soruyla başladı: VVorl VVİde Web (www) hangi yapıya sahip? Barabâsi ,1999 yılında doktora öğrencisiyle bırlikte geliştirmiş olduğu bir yazılım programını tıpkı bir cüce gibi vveb'de linkten linke dolaştırdı. Program vveb sayfalarında geride bıraktığı yolları ve linkleri kaydedebiliyordu. Robot birkaç gün sonra 1,5 mil DÜĞÜM NOKTASI MODELİ İlk insan düğüm noktası, köy köy dolaşarak Hıristiyanlığı yaymaya çalışan havari Paulus idi. Paulus ilk başta en 891/17 17 Nisan 2004