Katalog

lilim cak Kant'ı okulacak kadar değıl " Merkezde Cohen ve dığer bılım adamlarıvla bırlıkte çalısmalarını surduren Greene, beynın degışık sorulara nasıl yanıt verdıgını ara^tırmdya karar verdı Tramvav problemını başlangıç ııoktdsı olarak ele aldı Daha sonra gonullulen degışık ah lakı seçeneklerle karşı karşıya bırakacak sorular ıcat ettı Bazı sorular kışısel ahlakı seçeneklerı ıçerıyordu Ba zıları o kadar kışısel ol ıııasd da ahlakı boyutla rı aynı duzeydeydı Bazıları ıse "Işe trenle mı yoksa otobusle mı gı dersınn ' turu zararsız soruhrdı Greene daha sonra beynın genel karar verme devrelerını ayıklayaıak kışısel du şunceyı kışısel olmayandan ayıran sınırsel şekıller uzerınde odaklandı ESKÎ DEFTERLER AÇILIYOR Sosyal yaşdmldrı zengın olan turlerde, ahlakın evrımsel kokenıne ınmek olasıdır Ilk prımatlarda, eşıtlık ve doğruluk duygusu bıreyler arasmda eşgudum ve ışbırlığı saglamış olabılır Dolandırıcı ve lııle karldrd karşı duyuldn nelret ve ofke gıbı duvgıılar savesındt prımatlar kargaşa ve hırgurden uzak bır vaşam surdurmuşlerdır Atalarımız kendılerının farkıda olma ve konuşma beterısıne sahıp oldukça, bu duyğulan ahlak kuralları şeklıne donuştur muşler ve çocuklarına oğretmeye başlamış lardır Bu goruş Creene'e mantıklı ğelıyor. Bır kere ahlakı yargılann nasıl olup da bd kadar gerçek oldugunu gosterıyor "Ahlakı yargı ve kdrdrlarımızı o kadar otomatık lesmış bır şekılde verırız kı nasıl oluştuklarını anlamayız bıle' dıyc konusan Greene, "Bu şekılde tramvay problemıne de pratık bır çozum getırebılıri7 Ikı senaryoda da sonuç aynı olmakla bırlıkte, beyınde tarklı bolgelerı tetıkltrler Bır ınsanı ellerınızı kullanarak oldurmek yıllar once de doğru olmayan bır davraiiıştı Bu tur bır davra nış, ıstedıgı kadar lyı bır amaca hızmet etsın, çok kuvvetlı negatıf duygular uyandı rır Kısaea kendınm kotu hıssetmenıze neden olur Dığer tardftan raylardakı ma kas sıstemıne mudahale etmek, atalarımızın karşılaşabılecegı turden bır olay değıl dı Boyle bır olayda neden ve sonuç arası ııa mekanık ve elektronık aygıtlar gırer Dolayısıyla eskıdeıı oluşmuş benzer ahlakı bır yargıyı belleğımızde uyandırmaz Tam tersı, daha soyut bır mantık yurutme sıstemıne dayanarak karar verırız Kısaca doğru ve yanlış drasında bır seçım yapabılmek ıçın bıd kar/zardr hesdbı yapmak zorunda kalabılırız" dıyor 3) Bindiğiniz uçak blr terörist taralından kaçırılıyor. Terörist yolculardan birinin çocuğunu rehln alarak bıçağını çocuğun boğazına dayıyor. Çocuğu öldiireceğini bile bile teröristi etkisiz hale getirmek için mudahale eder misiniz? mak üzere olan uçağınıza önünüzde yığılıp kalıyor. BEYNİN İÇİNDE OLUP BİTENLER Greene, Prınceton'da çalışmaya başladığı zanıaıı ınsanldrın beynının ıçını ınce leyecek olanaklardan yoksundu Ancak 1999 yılında unıversıte bır beyınğoruntuleme merkezı açıldı Beyın gorunttıleme teknolojısının geçmısıne bır go? attıgımızda, 199()'lı yıl larda sınır bılımcılerın konuşma, gorme ve dıkkat gıbı dusuncenın temel yapı taşlarını ınceledıklerını goruruz Ancak son yıllarda daha somut olgular da ıncelcnebılıyor yanı msanların bırbırlerıyle etkıleşımı sırasın da beynııı nasıl çalıştığı gorsel olarak anla şılabılır Insanlarda, sınırbılımcılerın zekd olarak nıteledıklerı çok ozel noral ağlar bulunur Bazı beyın bolgelerı gulumseme kaş çatma ve sanıyenın onda bırı suresınce ortaya çıkan dığer yuz ıfadelerıne tepkı verır Sınırbılımcı Jonathan Cohen, Prınceton'dakı bu beyıngoruntuleme merkezının başına getırılınce, beyın taranıaları yardımı ıle algıldma ve duygular arasındakı etkıle sımı anlamaya çalıştı Bu arada Greene'm ahlakın ışleyısı konusundakı çalışması Cohen'ın yapmak ıstedıklerıyle bırebır ortuşuyordu k salatalık kdzdtııyorlardı Dahd sonra ^neyı, bırbırlerını gorebılecek şekılde ına ıkı kafeste tutulan ıkı nidymun nde gerçekleştırdıler Maymunlardan • salatalık verılırken, dıgerıne uzum lı Uzum, kuşkusuz daha lezzetlı bır lu Payma salatalık duşen maymunlatnsı bu uygulamaya ıtıraz ettı Deneyrı bırınde maymunlar salatalığı araşcılara gerı fırlatırken, bır dıgerınde taşını gerı vermeyı reddettı De VVddl'ın çıkarttifîı sonuç şuy laymunlar kendılerıne eşıt davranılîını açıkça fark edebılıyorlardı Prır, ınsanlara ozgu nıantık yurutme bene sahıp olmadıkları, halde ahlakı k o da karar verme yetısıne sahıp " Gregore de "Prımdtlar akıllı olabılır An Bazı senaryolar çok korkunçtu ancak Greene msanların bun lar hakkında hızlı karar verebıleceklerınden kuşku duvuyordu ' Bır arkadaşınızm hasta ba basını sıgortadan para dlması ıçın oldurur mu sunuz'' Bu sorunun yanıtı tabı kı "hayır"dır Bu ve bebeğı boğmakla ılgılı olan senaryodakı gıbı sorular, sorgulanan kışıvı hem aşırı rahatsız eder, lıem de nefret uyandıracak kadar korkunçtur Greene ın deneklerı bu tur sorular uztrmde kala yorarken bır tarayıcı beyın lerıııdekı faalıyetlerı olçuyordu Soruların tumu deneklerın onune koyulunca, Greene gıgabyte ıle olçulebılecek boyutta verıyı degerlendırmek zorunda kaldı Bu verıler beynın harıtasının çıkartılması ıçın tek tek elden geçırıldı Sonuçta Greene ongorulerınde ne denlı haklı olduğunu gordu Kışısel ahlakı kararlar, kışısel olmayan ahlakı kararlara gore beynın bazı bolgelerını daha fazla uyarıyodrdu. Greene'ın taradığı ınsan beynı sayısı artıkça, tablo gıderek netleştı Kışısel olmayan ahlakı kararların (raylardakı makas sıstemıne mudahale gıbı) ahlakı olmayan sorularla (ışe trenle mı yoksa otobusle mı gıtme kararı) aynı bolgelerı tetıkledığı ortaya çıktı Bu gıbı sorularda aktıf olan kısımlardan bırı, şakaklara yakın bolgelerde, yuzeye yakın kuçuk bır alandı "Dorsolateral prefrontal korteks" adı verılen bu bolge, mantıklı duşunce açısından yaşamsal oneme sahıptır Sınırbılımcılere ğore bu bolge aynı anda bırden fazla bılgıyı ışlemden geçırebılır ve bunları karşılaştırabılır Kışısel ahlakı sorular başka bolgelerı etkılıyordu Bolgelerden bırı, alnın orta noktasının arkasına gelen kısımdakı bır yarığın ıçınde yer alır ve başka msanların ne duşunduğunu veya ne hıssettıgını anlama konusunda çok onemlı bır rol oynar "Superıor temporal sulcus" olarak bılınen ıkıncı bolge, kulagın tam yukarısındadır Bu bolge msanların dudaklarını go/lcrmı ve ellerını oynatışına bakarak o ınsan hak kında bılgı edmmemızı saglar "Posterıor cıngulate ve precuneus" adı verılen bırbırıne komşu olan ıkı kısımdan oluşan uçuncu bolge, yogun duygu patlamalarında laal duruma ğeçer Greene, bu bolgelerın ahlakı yargıla rımızın pek çoğunun arkasındakı duygusal ıçgudulerı ureten noral şebekenın bır parçası olduğunu duşunuyor Superıor tempo ral sulcus, acıl yardıma ıhtıyacı olan dıger ınsanları fark etmemızı saglıyor olabılır Precuneus negatıf bır duyguyu tetıklıyebı lır Sozgelımı bır ınsanı oldurmek gıbı AHLAK SEZGİSİNDEN YOKSUN BEYÎNLER Ahlak sezgısı konusunda bılgı sahıbı olmanın bır yolu da bu sezgıden yoksun olan beyınlerı ıncelemektır ABD'de Ulusal Akıl Sağlığı Enstıtusu'nden James Blair yıllarını krımınal psıkopatları ıncelemeye adadı. Blaır, psıkopatların beyınlerınde algılama konusunda bazı boşluklar olduğu nu gordu Sozgelımı, bu kışıler kendılerını başkalarının yerıne koyabılıyor ve bu kışı lerın korku ve mutsuzluk gıbı duygular du Sayfayı çevıriniz 891/1317 Nısan 2004