Katalog

Büyük $u uygarlığına merhaba! Antalya bölgesindeki tarihsel su yapılan, ileri bir su kültürünün varlığmm canlı kanıtları olarak günümüzde yaşam savaşı veriyor. Calip Buyukyıldınm Inş. Yuk. Muh. erede ınsan ydŞdmıssa bır kent kurulmuşsaprada su vardır ya da getırümıştır Antalya yoresı de ınsanoğlunun bu temel gereksınımının karşılanması çabalarmın bınlerce yıllık gorkpmh kalıntılan de doludur 20 591 kdometıekaıeük bır alan kaplayan gunumuz An talya ılı sınırlan ıçerısınde ük çaglarda uç ana bolge ve ıkıyuzu aşkın sayıda kent bulunuyordu Bu bolgeler ve en onemlı kentlerı şunlardır 1 Pamfilya: Antalya kenü ve doğusu (Perge Aspendos Sıde ) 2 Likya: Antalya guneyı ve batısı (Faselıs Olımpos Arücanda Patara Ksantos ) 3 Psidya: Antalya kuzeyınde yuksek ve dağlık bolge (Selge Anasos Termessos ) Bu bolgeler değışık tarihsel donemlerde buyuk uygarhkların yaşantısına kuruluşlara goçlere sahne olmuş buyuk nufuslar banndırmışür Orrıegın 'Pamfilya' sozcuğunun taşıdıgı 'Irklann Ülkesi' anlamı, gunumuzde oldugu gıbı ılk çaglarda da Antalya yoresınde çok değışık ınsan topluluklannın bır arada yaşadığını gostenyor fldım ve doganın sundugu olaganustu zengınlıkler ve olanaklar tarıh boyunca ınsanlan bu yoreye çekmıştır Kıyılar da doğal lımanlar, tanma elvenşlı ovalar, otlaklar yaylalar avlaklar ormanlar uygarhklann doğal temehnı oluşturuyordu Yore, yalnız kendı havzasına duşen yağışlarla degıl Tbroslar'ın ardındakı havzalann sulan ıle beslenmektedır Genellık le kıreç taşlanndan oluşan jeolojık yapının çok boşluklu ve çatlakh oluşu nedenıyle ıç havzalara duşen yağış sulan da yeraltı ırmaklan ıle (Duden) Antalya ya akmaktadır Antalya ıkıde gunumuzde de akışlarını surduren ve ta rıhı yazıtlarda soz edılen ırmaklar ıle bunlardan kımılennın kı yısında kurulmuş ükçağ kentlen ozgun ve gunumuzdekı adla n ıle batıdan dogyua şoyle sıralanabılır Kaantos: Eşen Çayı, (Kıyısında Ksantos Kenü) Miros: Demre Çayı (Kıyısında Mıra Kentı) Arikandos: Başgoz Çayı (Akçay) (Kıyısında Arıkanda Kentı) l i m i r o s : Alakır Çayı, (Kıyısında Lımıra Kentı) Kataraktes: Duden Çayı (Attalıa N Kenü ıçınde) Kestros: Aksu (Yakınında Perge) Evrimedon: Kopruçay (Kıyısında As pendos) Melas: Manavgat Irmagı Naras: Kargıçayı (Ma navgat Irmagının sağ, buyuk kolu) Bu ükçağ kentlerının hemen hepsınde gunumuzde büe hayranlık uyandıran kentsel mımarı yapüarla bırlıkte su soru nunun da şaşılacak bır îeknık ve ustalıkla ele ahnıp çozulduğunu gosteren su yapılan kalıntılan gorulebümektedır Kentlere kılometrelerce uzaklardan getın foto 1: Selge kuzey su yolunda tas oluklar. 2000 yıl Once yaptlmıs 4300 m. uzunluktakl su iletlfim slstemlnln tas elemanlan slmdl orman Içerislnâe, yamaçlarda dağılmıs yatıyor. Tas kapaklar da hemen yakınlarda bulunablllyor pılmış bunun dışındafa yerlerde kanallann uzen mutlaka kapatılmış, kentlere ıleülen sular açıkta akıtılmamıştır Bu durum ılk çaglarda da gunumuzdekı gıbı sulann kırlenmesı sorununun bulunduğunu, ama ılkçağ ınsanlannın da temızlığe onem verdıklennı ve kentlenne temız ve ıyı nıtelıklı su ıletebılmek ıçın gereklı teknık onlemlerı aldıklarını gostenyor 2) Suyu denn vadılenn uzennden aşırabılmek ıçın yuksek su kemerlennın yanı sıra basınçlı sıstemler de kullanılmışür Aspendos ve Patara su yollan uzennde yuzlerce metre uzunlukta ve 1520 metre yukseklıkte su basıncma dayanıklı, taş borularla oluştunümuş sıfonlar bu turdekı su yapılannın en gorkemlı orneklendır 3) Gunumuz anlayışıyla da onemlı muhendıskk yapılar; olarak nıtelendınlebılecek bu yapılan kusursuz olarak tasarlayıp ınşa edebılmek yukseklık ve eğım hatası yapmadan bırbınne bağlayabılmek sonuçta suyu kentlere akıtabılmek ıçın gehşmış bır teknolojı bılgı ve büımsel bınkım de gereklıydı Omeğın MOIII vuzyü sonu ıle II yy başlarında yaşayan unlu matematikçi Perge'li Apollonius komlerı ıncele mış konılerm duzlemlerle değışık açılardakı arakesıtlermden elıps hıperbol ve parabol oluştuğunu gormuş denklemlennı de kurarak bu eğrılerle ılgüı pek çok problemı çozmuştur Astronomı ıle de uğraşan Apollonius un Konika adlı yapıtı o çağlardaka bılgı bınkımınm gunumuze ulaşabümış en onemlı gostergelennden bındır 4) Kentlere değın kapalı kanallarla getınlen sular kent ıçensınde ana caddelenn ortasından (omeğın Perge) kanal havuz ve aratsal çeşme (nımfeum) ve hamamlardan çağlayanlarla akıtümış tum su yapılan ın sanlann suyun goruntusunden sesınden ve kavurucu Akdenız sıcağmda sennlığmden en ıyı bıçımde yararlanabıleceklerı bır sanat ve şıırsel lık anldyışı ıle tasarlanmış ve uygulanmışlardır Bu da gostermektedır kı ılk çaglarda su yalnızca bıyolcjık gereksmmelen karşılayan bır madde olarak değıl kentlen guzelleştıren ınsanlan dınlendıren mutluluklar veren bır mimarlık öğesi olarak aglüanmış ve kullanılmıştır (Gunu muzde sular yeraltında borulardan alayor ve çağdaş kentlı suyu yalnızca muslukta ya da pet şışede gorebılıyor1) Perge Kenü nın çok onemlı su yapılarından bır başkası da kullanümış sulan toplayarak kent dışına uzaklaşüran sıstemdır (kanahzasyon) 5) Çevrede uygun kaynak bulunmayışı nedenıyle akarsu üeülemeyen (Termesos Sıedra, ) kentlerde yaz mevsımlennde rum kaynaklann kuruduğu bolgelerde su sorununun sarnıçlarla çozumlenmesı yoluna gıdümışür Bu sarnıçlann len sular depo ve havuzlarda bırıktırılmış ana caddeler ortasmdakı kanallardan gorkemlı çeşmelerden (nımfeum) buyuk hamamlaıdan akıtılmıs kırlendıkten sonra da duzenlı kanalı zasyon sıstemlerı ıle kentlerden uzaklaştinlrnışlardır Antalya yoresınde, kentsel su gereksınmesının karşılan masının yanı sıra tanmsal sulama bmknrme, bataklıkkurutulması gıbı amaçlarla ınşa edılmış tarihsel su yapılannın kalınülanna rastlanmakta bunlardan kımılen gunumuzde de kullanılmakta ılkçağlarda akarsulardan ulaşım amacıyla yararlanüdığı bdınmektedır Geçmıs uygarlıkların sulardan yararlanma savaşımı çok eskı çağlardan baslayarak değışık bıçım ve teknıklerle surmuş su yapılan alanında en gorkemlı urunler MSII yuzyılda, Pax Romana (Roma Banşı) olarak adlandmlan donemlerde ortaya çıkmısür Bazı genel gözlem ve değerlendirmeler 1) llkçağlarda kentlere ılehlen sular ırmaklardan değıl hemen her yerde suyun başmdan pınar ya da kaynaklardan alınmışür Omeğın Sıde Kentı nın suyu yanıbaşmdakı Melas (Manavgat) Irmağından değıl 25 kdometre uzaklıktakı Du manlı Kaynağı'ndan Evnmedon (Kopruçay) Irmağı kıyısında kurulu Aspendos'un suyu bu ırmaktan değıl kuzeybatıdakı Gokçepmar Kaynağı ndan alınıp 2030 kılometre uzunluktakı gorkemlı su yollan yapılarak üetılmıştır Su yollan genellüde boru tunel galerı bıçımlerınde ya Foto 2: Demlrkazık sırtlannda kayalar, yan tünel blçlmlnde oyulmuş su yolu. Taban genlfllğl: SOan. Aşağıda Arif Köyti ve Flnlke yolu. 712/1* Resim 3: Gellndustü Perge Su yolu üzerlnde Ahmetoll Kemeri. Ormanlar, tepeler, vadller arasında Ilkçağ su yollan blrdenblre karsımıza çıkıverir. Bu kemerde Perge nin 2km. kuzeylndekl derin vadlyl geçmek amacıyla Ikl katlı olarak yapılmıs. Klreç sarkıtlar blr zamanlar bu kemerden, çok sulann aktığmın kanıtı.