Katalog

B 2000 Nobel Tıp Odiilü beyinde ıletişime verildi sı oldugu duşunuluyordu Carlsson gelıştırdıgı bır deney yardımı ıle dopamının doku duzeyı hassas bır şekılde olçu lebıldı Bu çalışmalar dopamının noradrenalının bulundugu yerlenn dışında yer aldıgını ortaya çıkartınca dopamının kendı başına bır transmıter oldugu anlaşüdı Motor kontrolunda çok onemlı rol oynayan dopamin beynın bazal ganglia denılen bolumunde yogunlaşıyor Carlsson bır dızı deneyde sınapük transmıter deposunu tuketen rezerpin (arter basıncını duşuren ve musek kın tesın olan bır alkaloıd) adh dogal bır maddeden yararlandı Bu madde deney hayvanlanna verüdıgı zaman hayvanlann spontan hareket yetılennı yıürdıklerı ızlendı Daha sonra hayvanlara Ldopa takvıyesı uygulayan Carlsson, bu üacın beyinde dopamıne çevnldıgını ve zaman ıçande hay vanlann normal motor davranışlannı yenıden kazandıgını gozledı Buna karşın, seratonın on maddesı ıle tedavı edılen hayvanlarda motor davranışlarının duzelmedıgı goruldu Bu deney Ldopa ıle tedavının beynın dopamin duzeyını normale çevırdığını karatladı Rezerpin ın yol açügı semptomlar ıle Parkinson hastalıgının semptomlan arasındakı benzerlıgı fark eden Carlsson bu hastalann bazal gangha'lannda dopamin yogunlugunun son derece duşuk oldugunu ortaya çıkartu Sonuçta Parkinson hastalıgının tedavısı ıçın Ldopa ılaç olarak gelıştınldı Bu ılaç halıhâzırda Parkinson hastalıgında kullanılan en etiolı ılaçlardan bırı Parkinson hastalıgmda bazal ganglıa'dakı dopamin ureten hucreler dejenere olur dolayısıyla hastada ütreme, hareket yıtımı, kımıldama zorlugu gıbı semptomlar belınr Beyinde dopamıne çevnlen Ldopa dopamın azlıgını takvıye eder ve motor davra /sveç Karolinska Enstitüsü'nde toplanan Nobel Seçici Kurulu, 2000 yılı Tıp Ödülü'nü sinir sisteminde sinyal iletimi konusundaki çalışmalarmdan dolayı, İsveçli Advid Carlsson, Amerikalı Paul Creengard ve Eric Kandel arasında paylaştırdı. I nsan beynınde sayılan yuzlerce mıtyan bulan sınır hucrelen son derece karmaşık bır sınır şebekesı uzennden bırbırlenne baglıdır Bır hucreden dığer bır hucreye mesaj ıleümı gorevını, farklı yapıdakı kımyasal transrnıterler (ara geçırıcı) ustlenır Sinyal üetımı sınır hucrelen arasındakı sınaps denılen temas noktalannda meydana gelır Bır sınır hucresı ıle dığer sınır hucrelen arasın da bu temas noktalanndan bınlercesı vardır Fızyolojı ve Tıp alanında odul alan bu uç büım adamı yülarca suren ozenlı çahşmalannın sonucunda sınır hucrelen arasında yavaş sınapük ıleüm" adı verılen sinyal üetımı turune üışkın çok onemlı buluşa ımza atülar Bu keşıfler beynın normal ışleyışıne ve norolojık/ psıkıyatnk hastalık lara yol açan sinyal üetımı bozukluklanna ıhşkm çok onem lı bılgıler ıçenyor Aynca bu bılgüenn ışıgı altnda yenı ılaçlann gelıştirılmesı gıderek kolaylaşıyor ve hızlanıyor Arvid Carlsson Tıp Odulu Goteburg Unıversıtesı Farmakolojı Bolu mu nden Arvid Carlsson a dopamin konusundaki buluşlan nederayle venldı Carlsson dopamının beyinde transmıter olarak ışlev gordugunu ve hareketlenn kontrolunda çok onemh bır rol oynadıgını ortaya çıkartü Carlsson'un çalışmalan Parkinson hastalıjfrnın beynın bazı bolumlenndekı dopamin eksıkügınden kaynaklandıgını etkılı tedavının ıse Ldopa ıle saglanabılecegını ortaya koydu Carlsson dopamin ıle ılgılı oncu çakşmalarına 1950 lı yıllann sonlarına dogru başladı Daha once dopamının noradrenalın adh başka bır transmıter ın on maddeDopamln dolu vezlküller Şekll 3i rOm Gteetıoard dopamin ve dlger khnyasal Craıumttenerm smk bücnlerinl naul etkHedlğinl ortaya fikarttı. Hücre zan üzerindekl reseptöner klmyasal transmttener tarafmdan uyanldığı zaman, habercl molekUllerin (ömeğln molekül cAMP) dttzeyl yuksellr. Bu da protekı klnazlarmı harekete geçMr. Sonucta fosfotik mokküller llave edlllr. Proteln fosforilazı denllen bu iilem, hücredekl protdnlerln sayısını ve Işlevinl değlştlrir. nı^lannı normale dondurur Parkınson hastalıgı tedavısının yanı sıra Carlsson un araşnrmalan dıger ılaçlann mekanızması hakkında da çok onemlı bılgıler ıçenyor Şizofreni tedavisinde kullanılan ılaçlar basta olmak uzere pek çok antıpsıkotık ılaç dopa mın reseptorlennı bloke ederek sınapuk deomı etkıler Bu bulgulann ısıgı altında gelıstınlen yenı nesıl ılaçlar çagımızın en yaygın hastalıklanndan bın olan depresyon tedavı sınde de kullanümaktadır Paul Greengard New York Rockefeller Unıversıtesı Moleküler ve Hucresel Büımler Laboratuvan nda çahşan Paul Greengard, dopamin başta olmak uzere bazı transmıter leıın sı nır sıstemını nasıl etkıledıgını ortaya çıkartan çalışmaları nedenıyle odullendınldı Transmıter once hucre uzennde kı reseptorlere etkı eder daha sonra "anahtar proteinleri" etkıleyen bır dızı reaksıyonu teükler Redksıyonldi bu durumda sınır hucresının ışlevlennı duzene sokar Fos fat grubu olarak degışıkbge ugrayan proteınler ya üave edılır ya da cıkarnlır Bu da proteının ışlev ve şeklını degıştınr TransmıDenlz sümük «feT lüböceğl: Aplysıa ter ler bu mekanızma uzennden bır hucreden dıgenne mesaj taşır 196O'lı yıllann sonlanna kadar dopa mın noradrenalın ve serotonının transmıter oldugu bılınıyordu ancak bunlann ısleyışı hakkında bılgıler yetersızdı Bu transrnıterler sınyallennı "yavaş sınapnk ıleum' denılen ıleum şeklınde gondenrler Sonuçta meyŞekll 4 Denlz Uimiiklüböceğl veya Aplysta'mn çok baslt bk sMr dsteml vardır. Erk Uondet oğnrnne ve betlek üzerin dand gelen ışlev degışıklıgının suresı dekl çatışmalarmı denlz sumükUböceğlne ozaü, solungaçsaruyeden saate kadar uzanabıkr Bu lan çekme reheksl üzermde aercekkstirdl. Şekll 5: Slnapstur sinyal ıleümı sınır sıstemındekı takl moleküler değlsikttğm denlz sumüklOböceğmde "kısa vadeli bellek" ve "uzun vadeli beUek'i natıl etkiledtğini çok sayıda bazal ışlevden sorumlu gosterir sema. Şemaya göre btrbirint etklleyen slnaps gorU Yavaş sınaptık ıletım aynca dur Uyor. Kısa vadeli bellek zayıf bk uyannm tyon kanauarm hızlı sınaptık ıleümı de denetler da arotem fosfoHlazı olusturmasıyla ortaya akar. Uzun vadeli bellek Içln guçlu blr uyanya Ihtiyaç vardır. Slnaps * Dopamin reseptörii Mesaj lletlr Hücre çeklrdeğt Şekll 2 Blr hücrtdtn diğtrine mesaj Ikti ml gönvbıl klmyasal transmlterier Ostle n/r. Unyal llethnl slnlr büatitri arasmda kl slnaps denllen temas noktalannda meydana gettr. Klmyasal transmlter dopamin, ön madde tlrosln ve Ldopa taraftndan olustunılur ve smk uçlarmdakl vezlkullerde (kabanık, kese) depolamr. Slnlr uyanlan vezlkulkre bosama emhnl llettlgl zaman alıa hücrenln zarmdakl dopamin reseptörierl mesalm dlğer hiic reten de Uetikneslnl sağlar. Parklnson hastahğmda verllen Ldopa, beyinde dopamıne çevrillr. Bu da hastadakl dopamin yeterslzttğlnl telaH eder. 709/8 fFODCfu IflOfeİitfnlf AİKihücre Slnaps Prvtein Utıazl AIKI hucre