Katalog

KAF'ın Marmara'da deprem üretim • • Kuzey Anadolu Fay Zonunun Marmara Bölgesi'nde yaklaşık 90 yıl içerisinde ürettiği 9 büyük ardışıklı yıkıcı depremin üretim modeli önümüzdeki yıllarda da değişmezse, gelecek 1520 yıl içerisinde olabilecek bir depremin yeri Orta Marmara değil daha güneyde ÇanakkaleBigaErdekBolu hattmda bir yerde olmalıdır. Osman Bektaş (*) Yener Eyüboğlu (**) .',.'.' ile birleşir. Kuzey Anadolu Fayının Giiney kolu (Şekill) ise doguda Mudurnu vadısinden başlayarak Iznık Golü'nün guneyınden Kapıdag yarımadasına dogru olasüıkla Marmara'nın altından devam ederek kuzey Ege Bölgesi'ne ulaşır. Burada Balıkesırin kuzeyinde birbirine paralel sırasıyla Etüi, ÇanBiga, Şarköy Edıncik, Yenice Gönen, Manyas ve Ulubat fayları yaklaşık 40 km genışliğin r. » < G iriş: Bu çalışmada Kuzey Anadolu Fayının Marmara Bölgesı'ndeki depremsellıği irdelenmıstir. Bu tur dogrultu atımlı faylann depremselliğinı kontrol eden kabuk yapısı, ısı akısı değerleri, derin sismik yansıma profilleri gelecekte olabilecek depremleri önceden tanmin etmekte oldukça büyük önem taşımaktadır. Kuzey Anadolu Fayına ait bu tur verüerin çok az veya hıç olmaması fayın sismik davranışı hakkındaki yorumlarımızı sınırlamaktadır. Ancak karşüaşurmalı çalışma prensibinden hareket ederek Kuzey Anadolu Fayı ıle onun ikizı sayılabüecek ve oldukça aynntdı çalışılmış olan Kuzey Amerika'daki SanAndreas Fayının ortak yonleri belirlenere, Kuzey Anadolu Fayının Marmara Bolgesi'ndeki sismik özellıklerıne açıklık getirılmeye çalısümısür Kuzey Anadolu Fayının Batı Anadolu Bolgesi'ndeki Cenel Özellikleri Kuzey orta ve ban Türkiye'nin aktif tektonigini sag yonlü dogrultu atımlı fay olan Kuzey Anadolu Fay Zonu şekillendirir. Doguda Karlıova'dan (41 E) başlayan fay Amasya civanndaki Ezine Fayı harıç Marmara Bölgesi'ne kadar dar ve tek bir fay zonu halinde uzanır. Kuzeyde Karadeniz , güneyde Anadolu Levhasını ayıran fay zonu (Okay ve diğerleri 1999) boyunca son yüz yılda 1919'dan 1999'a kadar geçen süre içerisinde yüzey kınğına eşlik etmiş olan birçok deprem oluşmuştur (Ambraseys,1970;Barka 1996;Bağcı, 2000). Bolu'dan itibaren 20 km genişligindeki fay zonu, batıya dogru birbirine paralel faylarla genişleyerek Marmara ve Kuzey Ege Bölgesi'de (Barka ve KadinkyKade 1988; Taymaz ve diğerleri 1991) 100 km genişliginde bir deformasyon zonu oluşturur (Şekil 1). Kuzey Anadolu Fayının Kuzey kolu Düzce, Adapazan, Izmit, Yalova istikametinde uzanarak Marmara Denizi'ne girer ve KB ya dogru yönelir (Şekü 1). Burada sağ yönlü dogrultu atımlı faylara eşlik eden KB dogrultulu normal faylar ve KD dogrultulu ters faylar (Le Pichon, Şengör ve diğerlen, Cumhuriyet Gazetesı, 24 Eylül, 2000) Marmara Denizi'nin çukur ve yükselım alanlannı şekillendirir. Normal faylann genel konumlan Marmara Denizi'nin KD GB dogrultusunda çekme gerilmesiyle oluştugunun kanıtıdır (Şekil 1), Fay zonu Büyük Çekmece açıklanndan GB'ya dogru bir kavis yaparak daha baüda Saros Gaziköy fayı 707/1» naklanamaz. Bu tur levha hareketlerine ek olarak aktif dogrultu ataüı fay boyunca yer kabuğunun farklı derinlikteki elastik ve viskos davranışı fay zonundaki deformasyon genişliğini ve şeklini kontrol eder (Roy ve Royden. 2000; Turcotte ve diğerlen, 1984) Marmara Bölgesı gibi yüksek ısı akısına sahip ve yan paralel fay kollan veya fay ağlan oluşturan bölgelerde, yaklaşık 1015 km derinlikte alt kıtasal kabuk viskos akma eğilimi gösterirken (asismikzon: deprem üretmeyen zon) (Şekil 1) daha soğuk ve rijit üst kabuk (010 km. sısmık zon: deprem üreten zon) bu akma olayına uyum sağlayamadığından kınlır. Zamanla kınk veya fay zonu genişleyerek birbirine paralel ve aralarmda etkileşim bulunan bir fay ağı oluşur ve her fay üzerinde depremler tekrarlanır. Örneğin Kuzey Amerıka'da Kalıfomiya bölgesinde Kuzey Anadolu Fayının bir ikızi sayılabüecek olan SanAndreas fayının kuzey ve güney kesimleri bu tuı ozellik gösterir (Hül ve diğerleri, 1990). Isı akısı düşuk olan bölgelerde dogrultu atımlı fay zonu çok dar bir fay zonu veya bir fay üe temsü edilir (BoluErzincan arası), ve depremler başka deyişle kınlmalar aynı fay üzerinde tekrarlanır (Roy ve Royden, 2000). Kuzey Anadolu Fayının Bolu cıvannda 20 km olan geruşlıgınm baüya dogru Marmara Denizı'nde kuzeyde ve güneyde birbirine paralel faylann olusturduğu .100 km genışlığınde bir deformasyon zonuna ulaşması, fayın Marmara Denizınin kuzeyinde ve guneyinde esas olarak kuzey ve güney kol olarak ikiye ayrılması yukanda belirttigimiz nedenlerden dolayı olmalıdır. :.;ö"" de bir fay zonu oluşturur (Türkiye'nin Diri Fay Haritası Şaroğlu ve diğerleri 1986). Marmara yöresinde 28D noktasında yapüan GPS ölçümleri güney Marmara'nın Istanbul'a göre yaklaşık 24mm/yıl GB dogru hareket ettigini (Straub ve Kahle 1995) ortaya koymustur. Bu tur göreceli hareket Iznik yakınlannda 9mm/yü; Karamürsel civannda 16mm/yıl, Duzce'nin baüsında ise tekrar 24mm/yıl a ulaşır (Şckil 1). Marmara Bölgesi'nde yapüan ısı akısı çakşmalanna göre hazırlanan haritada (Pfister ve diğerleri, 1998) Marmara Denizi'nin merkezi ve güney kesimlerinin (75mW/m2) kuzey ve doğu bölgelenne (55mW/m2) oranla daha yüksek ısı akısı değerlerine sahıp olduğu görülür (Ş«kil2). Aktarımı Kuzey Anadolu Fayının Kuzey ve Güney Kollarındaki Karşılıklı Stres Marmara Bölgesi'nde Kuzey Anadolu Fay Zonunun Kabuk Deformasyon Modeli Kuzey Anadolu Fay Zonu boyunca izlenen farklı deformasyon alanlan (dar ve geniş fay zonu alanlan) ve farklı sismisite (depremsellik) yalnızca Arap Levhasının kuzeye dogru hareketi ve bu hareketin bir sonucu olarak Anadolu blokunun batıya dogru kaçma egüıminden kay SanAndreas ve onun bir dığer kolu olan Hayward dogrultu anmlı faylannın derin sısrruk yansıma profülerini inceleyen Nishigami (2000), Lemiszki ve Brovvn (1988) bu üd fayın alt kabukta yer alan yataya yakın bir kayma duzlemi (detachment) üe bağlantüı olduklannı, kesme gerümelerinin (shear stresses) süreklı olarak yatay bir şeküde faylann dip kısımlanna aktarüdığını, bu gerümelerinde daha üstteki sismüc zonda kırümalara (depremlere) neden olduğunu üeri sürmüşlerdir (Ş«kil 1). Araştırmacüar faylar arasındaki alt kabuktaki bu tur stres aktanmlannın üst kabuktaki stres aktanmmdan daha fazla olabüecegini de eklemişlerdir. 1836 yümda Hayvvard Fayı üzerinde oluşan buyük depremin ardından 2 yü sonra SanAndreas fayı üzerinde San Francisco depreminin oluşması, yine 1865 yüında oluşan SanAndreas fayı üzerinde oluşan üanci bir depremden 3 yü sonra Hayward Fayı üzerinde bir diğer depremin oluşması bu iki fayın biri binni etküediği başka deyişle aralarmda stres aktanmının olduğunun kanıtıdır. Faylann bu tur davranıslan depremlerin önceden tanmin edilmesinde kullanüan bir yöntemdir (Turk, 1993). Benzer şeküde Şekü 3'de görüldügü gibi Marmara bölgesinde Kuzey Anadolu Fayının Kuzey ve Güney