Katalog

Zümrütten akisler Nefes darlığı nerede bitiyor? Astım nerede başhyor? Fuat Kalyoncu* ızıksel egzersız, yanı bır başka deyışle spor yapıldıgında, bellı bır sure sonunda msan yorulur ve nefes alıp vermesı zorlaşır Bu esnada akcığer ıçındekı hava yollarında geçıcı bır sure ıçın dırenç artmıştır Hava yollarındakı bu durumun ıster saglıklı ıster has ta olsun herkeste "eforu ızleyen genel bır refleks" oldugunu gosteren çok sayıda karat vardır Efor oncesı ve hemen sonrasında kışmın solunum fonksıyon kapasıtesı ozel spırometrelerle olçulurse, norrnal kışüerde efor sonunda A. M. C. Şengör ^ Coğrafyanın müzisyenine anıt Bu yazıyı 1 Şubat 1999gunu yazıyorum. Bugun eşim beni üniversiteden almaya geldiğinde yüzündeki üzuntulu ifadeden fena bir şey oldugunu anladım. Sormama fırsat kalmadan "Barış Manço ölmüş" dedi. Kendisini televizyon ve basındaki resimleri dışında hiç görmemiş olduğum bir insanın ölümü beni sanki en yakınlarımdan biri bu dünyadan goçmüşçesine kedere boğdu. Manço'nun sanatı hakkında etraflı bir bilgi sahibi değilim zaten yaptığı müzik benim müzik zevkime seslenen bir türden değildi. Bu nedenden öturu lise çağlanmdan beri adını işittiğim Barış Manço'ya sanatçı olarak ilgi duymamıştım. Ne zaman ki 7'den 77'ye programı başladı, o zaman ben Manço ile ilgilenmeye başladım. 0 program 7'den 77'ye adını taşımakla4»eraber, daha ziyade 7'ye yakın olanlara hitap ediyordu. O programda Manço'nun çocukları toplumsal yaşama çekmekte gösterdiği inanılmaz başarı, onlan dünya vatandaşı yapabılmek için gozlerinin onune serdığı uçsuz bucaksız doğa güzellikleri, zengin kültür dokuları, dile getirttiği bireysel hisler* düşünceler ve tüm bunlar içinde, bütün bu çeşitliliği bir arada tutan evrensel dü}ünce desenleriyle zevk örnekleri bana, O'nun hem ulusal kültürümüz hem de dünya kültürü için yapmakta oldugu büyük hizmetin ihtişamını gösterdi. 7'den 77'ye programı beni Manço hayranı yapmakla kalmadı, yerbilimciliğin O'nu seyredene kadar farkına varmadığım bir sanatsal cephesini de gösterdi. Manço çocukları eğitmek, onlan birbirine yaklaştırmak, onlara düşünmeyi, hayret etmeyi, hayran olmayı öğretebilmek için coğrafyayı kullanıyor, coğrafyanın mesajını hem kendi yaptığı, hem de her gittiği yerde bulduğu muzikle yoğurarak kuçuk seyircilerine, kuçuk arkadaşlarına sunuyordu. Manço gerçek bir coğrafyacıydı. Üstelik 150 ülkede yarım milyon kilometre katetmişti. Bazen enfes bir doğal manzarayı içten gelen beğenı/saygı kanşımı bir hisle anlatıyor, bir başka sefer bır tapınağı hem mimari hem de sosyal cephelerini vurgulayarak betimliyordu. Bir yerde garip hayvanlar, diğer bir mahalde bızden farklı ınsanlar onun canlı tasvirlerinın konusunu oluşturuyordu. Her birinde Manço hayran olacak bir yon, hayret edilecek bir taraf, öğrenilmesi mutlak gerekli bir özellik keşfediyor, bunu kendine has heyecanlı ses ve mimikleriyle kuçücuk seyircilerine naklediyordu. Doğal mekân ve o mekunın sakini olan kültür Manço'nun ufkunda tek bir bütün oluşturıi' yordu. Başkalarının özelliklerini Türklerin oturma odalarına taşıdığı gibi, Turkıye'nin sesını de kurenin dört bir yanına goturdu. Herprogramı, kuçuk seyircilerini soru sormaya, yani duşunmeye itekleyen o "her konuda, ama her konuda bana yazın, mutlaka yazın" ısrarıyla biterdi. \ Eğer Turkıye'nin gerçek bir Coğrafya Cemiyeti olsaydı, Manço ' mutlaka hem şeref üyesi hem de medalisti olmuştu. Içerden ve dışardan aldığı 300 odulden tek bır tanesinın bile coğrafya ile ilgili olduğunu sanmıyorum. Ama o, bir sanatçı olarak tum dunyada coğrafyaya büyuk katkı yaptı: onu küçük dostlarına tanıttı. Eğer Turkiye'nin Manço'yu odullendirecek düzeyde bir Coğrafya Cemiyeti olsaydı biz bugün ne Abdi Ipekçi'nin ne de Uğur Mumcu'nun ölumünü anıyor olurduk. Işte Manço öyle bir TUrkiye'yi, entelektüellerini katletmeyen, dünyayı tanıyan, insanlığı bilen, ona katkı yapan bir Türkiye'yi özlüyordu. Fakat vakit geçmiş değil. Gelin bu buyük sanatçımızı, bu büyük coğrafyacımızı, bu buyük eğitimcimizi, bu buyük insanımızı bir anıtla gelecek nesillere tanıtalım. Gözümün önüne, elinde mikrofo <• nu Moda'dan Marmara'ya bakan, uzun saçları rüzgârda uçusan, çevresi elele tutuşmuş dans eden bir çocuktan halka ile çevrili, yerküreden oluşan bir kâide üzerinde yükselen koca bir Barış Manço heykeli geliyor. Manço böyle bir anıta haydi haydi layıktı. Ama biz O'na lâyık mıyız? Celin layık olduğumuzu gosterelim. Celin Barış Manço'nun büyük mısyonunun süreceğini bütün dünyaya ispat ede* , lim. Celin bir Barış Manço anıtı dikelim. Ek: 3 Şubat 1999 Manço'nun cenazesı... biriman seli! Cozler devletın, hükumetın, sıyasetın başlarmt anyor. Hiçbiri yokl Ulafamadıklan barif'a ebedı veda korkusu mu acep? Yoksa Manço'nun arkadafi sanılmaktan mı çekıniyoriar? F ve sık nefes alıp verme ıle hava yolldrından su ve ısı kaybı olmakta ve bunun sonucu astım atagı gelışmekiedır Astım hastalarında efor sonucu ortaya çı kan nefes darlıgı ataklan vucut oksıjenızasyonunu ve akcıger dınamıgını bozdugundan te davı edılmehdır Hastalar bu esnada oksurebılır ve/veya goguslerınden hırıltı/hışıltı seslerı gelebılır Saglıklı insanlarda efor kapasitesi Aerobık efor kapasıtesı, kabaca atmosferdekı oksıjenm kas hucrelerındekı enerjı merkezı olan mıtokondrüere taşınabdme kapasıtesıdır Alınan "maksımal oksıjen mıktan", akcıgerlerın ve kalbın esas rol oynadıgı bu kapasıte açısınddn ıyı bır fonksıyonel degerlendırme olçusudur Efor suasında akcıgerın ışı, hem so lunum sayısı hem de bır neieste solunan hava mıktannın fazlalaşması yoluyld artar Işte 'bır nefeste solunan havd mıktdnnın" drttınlması aerobık kapasıteye bdglı dncdk solunum sdyısının drttırılmdsı ıse bundan bağımsızdır Akcıgerın ışı saglıkiı ın?anlarda dakıkada 5 10 lıtreden 150 lıtreye kadar yukseltüebılır VP bu sınır ılerı derece antrenfg| manlı sporculaıdd 250 lıtreye dahı çıkdbüıı Sacjlıklı olan tum bu kışılerın kendılerıne ozgu olan maksımal efor duzeyı sonrasında vucutlarındakı temız (arter) kan sıstemınde oksıjenızasyonda bozulma başlar Yanı mukemmel bır sporcu da olsanız dkcıgerınızın kapasıtesı, alınabılerek oksıjenın mıktdrına belırlı bır sınır koyar Yorgunluk ve nefes darlıgı kışıyı orada durdurur Bugun aıtık tıp ıle matematıgın bırleştıgı alanlardan bu ı olan spordd ozellıkle yuzme kurek ve uzun mesafe kayagı gıbı vucudun buyuk kas gruplarını ılgılendıren eforun harcandıgı sporcularda, bu hesaplamdlar gıderek onem kazanmaktadır Alınan oksıjenm %1015 kadarı, solunum kaslarındd tuketılır, solunum sayısı yuksek oldugundd akcıger ıçı hava yollarındakı astmatık daralmanın olumsuz etkılen açıkça hıssedüir %10'u dahı bulmdyan duşuşler gorulebılır An cak duşukluk %15'ı geçıyorsa, bu durum astım lehıne dlınmalıdır Efordan sonra nefes daralması son derece doğal oldugundan efora baglı astımın gerçek boyutunu bılmek de kolay degüdır Buler gurıluk pratıkte efora bağlı aslımı oldugu zdnnedenlerle, boyle bır hastalıgı aklı na büe getırmeyenlerı eşıt sayıda gormekteyız Efora bağlı dstımın şıddetı, solunum sayı sına, solunan havanın ısısına ve nem ıçerığıne baglıdır Ornegın deneysel olarak laboratuvardd otur.ın bır kışıye de ozel bır sıstem yardımıyla kuru ve soguk hava solutulması, aynen pfor yapmış gıbı bır astım atagını başlatabılır Kimlerde görülür? Efora baglı astırrı uncelıkle, astım oldugu bılınen ve tedavı edümeyen veya yeterlı tedavı gormeyenlerın yaklaşık %8090'ında gorulur Son yülarda yapılan araştırmalar bu durumun toplumun dıger saglıklı kabul edılen kesımlerınde de (okul çocukları, sporcular, kayakçılar vs) gıderek artan bıçımde bulundugunu gostermektedır Efor sırasında kışının üık ve nemlı hava soluması, efor sonunda olabılecek astım atagını onler Bu durum bıze efora baglı astımın mekanızması hakkında bazı füorler vermektedır Yanı efor sonucu ortaya çıkan derın Sporcu araştırmalarından "' örnekler Avustralya'da 802 çocuk uzerınde yapı lan bır araştırmada standart bır koşu sonrası çocukların %18 9'unun solunum fonksıyonları % 15'ten fazla azalmıştır ve bu çocuklann ancak %60'ı onceden bılınen astımlıdır Isveç'ın onde gelen 42 kayakçısı saglıklı 33 kışı ıle karşılaştırıldıgında oksuruk, hınltılı solunum, nefes darDevamı 21. sayfada 621/5