Katalog

şı ve ınsan gunun yeryu zunden sılm melerıne ne den oLmuştur Soguma bırkaç yuzyıl ıçınde meydana gelmış olsaydı or manlar gıde rekdegışıme ugrayacak ve atalarımız boylesıne zorlu koşullarla yuz yuze gelmeyeceklerdı Gelgelelım soguma ve kuraklık ansızın meydana gelınce, bahtsız bır kuşak o anda tum bu degışıme ayak uydurmak zorunda kaldı Bizler bu bahtsız kuşagın bır olasılıkla otekılerın yararlanamadıkları kımı yontemlere başvuran ve hıç umulmadık bır bıçımde yaşamalannı surdurebılen uyelerı nın bır kalıtıyız Degışıme ayak uydurmak ot yemek ya da ot yıyen hayvanları yemek anlamına gelıyordu Ancak soıun bu tur hayvdnlann çevık ve açıkgoz olmalarıydı Ister kuçuk ıster buyuk olsunlar bu hayvanlar ancak topluca avlanabüırlerdı Ne var kı bır tav şanın onca canlı tarafindan paylaşüması herkesın aç kalması demektı Bu nedenle avcılar suruler halmde yaşayan daha buyuk hayvanlann peşıne duşmuş olmalılar Bunun sonucu ıse son derece ılgınçh Tek bır avcı buyuk bır hayvanı avladıgında bunu tek başına yıyemeyecegınden çogunu başkalarına dagıtıyor elı boş dondu gunde ıse başka bır avcının dağıtacagı ete guvenıyordu Yıyecegın paylaşüması daha az çatışma ve ender besınlerın aranması ıçın daha çok zaman aynlması anlamına da gelıyordu Insanlaıın bu tur darbogazlardan zın hemen ustunde yer alrr Maymunlar dılle dmtüı bu bolgeden yoksundurlar Dü ınsan zekâsının en belırleyıcı ozellıgıdır Soz dızımı olmasa ınsanoglunun şernpanzeden pek bır farkı olmazdı Insanın neden otekı canlılara kıyasla daha zekıoldugunu kavramak ıçın atalarımızın maymunlaıın sımgesel dagarcıklanna nasü yenı bır bıçım verdıklerını ve soz dızımını yaratarak bunu nasü gelıştırdıklerını anlamamız gerekır Yabanıl şempanzeler uç duzıne kada yorum ıçın uç duzme kadar farklı sesten yararlanırlar Bellı bır arüamın vurgulanması ıçın kımı seslerı yıneleseler de, dagarcıklarına yenı bır sozcuk eklemek ıçm uç sesı bır araya dızmek gıbı bır yola başvurmazlar Insanlar da sesbirim (fonem) adı venlen yaklaşüc otuz kırk farklı sesten yararlanırlar Ancak yalnızca onların ses bıleşımlerı bır ıçerıge sahıptır Insanlar anlamsız seslerı bır araya getırerek anlamlı sozcukler oluştururlar Soz dızımıne çok yakın bır şey olan onceden tasarlama da ınsan zekâsının onde gelen ozellüderınden bırıdır Insanın tasarı yapma becerüerı oykuler oluşturma yetenegımızüen kaynaklanıyor olabılır Olası eylemlerın bıleşımı konusunda bır degerlendırme yapmak ıçın soz dızımın zıhınsel yapüarına başvurmuş olabılırız Bır olçude bunu kendı kendımıze sessızce konuşarak ve ardından nelerm gelebüecegı yonunde oykuler oluşturup soz dızımını andıran kurallardan yararlanarak bu oykulerın gerçekleşmesının ne denlı olması oldugu yonunde bır degerlendırmeye gıderek yaparız Bu tur oykuler aynı zamanda torel seçımlerımızın de temelını oluştururlar Bır eylemın akışıru kafamızda canlandınp bunun başkalan uzerınde nasü bır etkı yaratacagını duşundukten sonra o eylemı yapıp yapmayacagımıza karar venrız rı tumcelere notalan ezgüere ddımları danslara, kafasında canlandırdıgı oykulerı belh kurallan olan oyunlara donuşturmek gıbı bır şeylerı bır araya getırme ya da ek lemlemekten buyuk bır zevk alır Bır şeyle rı eklemlemek beynın temel becerüerın den bırı olabüır mı' Bu goruş ük bakışta ınsana oldnaksız güDi gelse de beynın balıstık devınımlerı tasarlaması, dıl muzık ve zekânm gelışme sıne katkıda bulunmuş olabılır Bu tur devı nımlerde kol ve bacdklar oylesıne hızlı de vınırler kı devınım bır başladı mı onları de gıştırmek elde degıldır Çivi çakmak bu na bır ornektır Insdrüdnn uzmdn oldukJdrı çıvı çakma sopayla vurma ve urlatma gıbı kımı devınımlerın ancdk en basıt bıçımleı ı ne maymunlaıda tanık olunur Bu devmun lerın araç ve gereçlerın yapımı ve kulldnımı açısından onem taşıması bır rastlantı olma sd gerek Çogu devınımlere kıyasla balıstık devmımler akü dlmaz bır tasarlamayı gerektırır Beyın devınımı en ınce ayrıntısına dek tasarlamak zorundadır Ornegm çıvı çakmak duzınelerce kasın uyum ıçınde de vınımıne olanak tanıyacak kesın bır tasarlamayı gerektınr Atma ya da fırlatma sorunu atış aralı gı adıyla büınen fırlatüan bır şeyın hedefı vurması ıçın geçen zaman suresının kısalı gından kolaylıkla anlaşıldbüır 7amanla duygusu ınsanda kaçınümaz olarak aşırı bır sınırlüık yarattıgından hedefın uzaklıgı üa katma çıktıgmda atış aralıgı sekız kat damlır ve zamanlama korkusunun azaltüması 64 kat daha fazla sınır hucresının devreye gır mesını gerektınr Bu sınır hucrelerı eskı bır küıse ezgısını bellı bır uyum ıçınde soyle yen bır ortaçağ korosunun uyelerı g±>ı ba gımsız bırer zamanlama duzenegı ışlevını gorurler Agız devınınilen de bahsuk el devı nımlerının uyum ıçınde olmasını saglayan temel hunerlere dayanıyorsd, o zaman bu tur hunerlerdekı gelışmeler dılın de gelış mesıne, ya da tam tersıne neden olabılır Tropıkal bolgelerdekı soguma felaket ve yangın olaylannda ınsanların yaşarrddrını surdurmelerıne yardımcı olan ısabetlı atış yetenegı duzenlı olarak et yeme alışkanhgı nın da dogmasma ve onların üıman ıklım kuşagında kışın zorlu koşullarına dayanma larma olanak tdnımış olabılır Aradakı bag lantı nedenıyle konuşma yetısı ıastlantı so nucu kazdnılmış bır yetenek olabılır Oyle goruluyor kı gerek el devınım lerınde gerekse dılde uyumu saglayan or tak bır etmen var Beymde devmımscl eş gudumun buyuk bır bolumu dış kdbugun altındakı bır duzeyde meydana gelıyor An cak alışümışm dışındakı devinimler premo tor ve prefrontal bolumlerıne baglı oldiak meydana gelırler Ikı temel kanıt uyumun sagldnmasmda beynın uzmarüaştıgınd dık kat çekmekte ve her ıkısı de düden sorurn lu yanal yuzeym bununla yakınddn üıntılı ol dugunu ortaya koymaktadır Batı Ontarıo Unıversıtesı ndon Doreen Kimura beynın sol yanal yuzeyındekı bır bozukluktan otu ru dıl sorunları olan (afazı) felçlı hastalaı m alışümışm dışındakı el ve kol devınımlerın de de zorlandüdarma (apraksı) tanık oldu Lütfen sayfayı çevlrinh 621/13 vlet Ünlvenltesl llsan den işaretlere dokunarak 2 yaşındakl i'nin algılama yeteneği 2 yaşındakl blr ebılen hayvanlar ıçın bır bolluk donemı >oy gostermıştır Bırkaç yuzyü ıçınde or aanlar yenıden oluşmuş ve dahd soguk ık m koşullarına ayak uydurabılen hayvan jrlerı ortaya çıkmıştır Soguk yüdınm ve yaygın Çagdaş ısanın atalan yuzlerce kez bu tur afetler aşamış ancak bu tur olaylann her bırı ço geçmesı işbiıliği, paylaşım ve avlanma becerılen gıbı ozellıklerın bellı do nemlerde gereğınden çok onemsenmesıne neden olmuştur Boylesı her olay ınsanoglunun doguştan sahıp oldugu ozellıklerı çok az degıştırmış olsa da aynı olaylann yuzlerce kez yınelenmesı ınsana ozgu yeteneklerle en yakın akrabalarımız olan maymununkıler arasında kımı farklılıklara ışık tutabılır Ansızın meydana gelen sogu maların beynın buyumesıne ıvme kazan dırdıgını soylernek ınsana çekıcı gelebıhr ama yaşama daha guçlu bır bıçımde sarıl mamıza olanak tanıyan çok ddhd kpsın bır şeydı Avlanma yetenegı ve belkı de baş kalannı duşunme Bu ozellıklerın zeka ılo ne gıbı bır ılıntısı vardı9 Balistik devinimler ve benzerleri Dıl ve zekâ oylesıne guçlu ozellıklerdır kı, ınsan dogal olarak evrımın bu ıh ozellıgın gelışmesıne katkıda bulundugunu duşunmeden edemez Gelgelelım Har vard Unıversıtesı yaşambüım uzmanlanndan Ernst Mayr'ın da belırttıgı gıbı çogu canlı turu zekı degüdır Bu da dogal ayıklanmada ustun zekâya pek de ayncalık tanınmadıgını ya da buna ulaşmanm çok guç oldugunu ortaya koyuyor Durum boyle olunca genel ılkeler yerıne zekâya ulaş manın dolaylı yolları uzermde durrnamız gerekıyor Evrım uyarlamalar yoluyla ılerle mek yerıne genellıkle dolaylı yollar ızler lnsdndd daha ust duzeydekı züıınsel ışlev lerın (soz dızımı tasarlama mantık kurallı oyunlaı muzık) boyutunu degerlendırebü memızıçın çok daha ternel ve sırdddn yete nekleıımızde meydana gelen gelışmelpre bır goz atmak gerelcıı Insanoglu sozcukle Söz dizimi ve tasarlanmış düşünce Buzul çağlarında meydana gelen ge lışmelerden bır taneaı ınsanın dil yetenegindeki gplışrneydı Çogumuzda beynın dılden sorurnlu olan bolgesı sol kulnfyrnı