Katalog

Zekânın ortaya çıh Akıllılık, sorun çözmede beceriklilik, öngörü ve yaratıcılık.... Işte zekânın bu bileşenlerinin insanda ortaya çıkışının tarihsel ve biyolojik yorumu... ılım dddmldrının buyuk bir çogunluğuna goıe zekânın ozunu akıllılık alışılmışın dışmdakı sorunları çözmedeki beceriklilik oluşturur Ozellıkle de tepeden ürnağa taktık, ancak stratejıden yoksun bırıyle karşı karşıya gelenler, öngörünün de zekânrn vazgeçılmez bır par çası oldugunu one surerler Kımüerı yaratıcılığı da bu lısteye eklerler Bana soracak olursanız, ben Cambrıdge Unıversıtesı sınırbılım uzmanlarından Horace Barlow'un zekâya yaklaşımından yanayım Barlow a gore zekâ, bır şeylerın te melınde yatan yeni bir düzeni ortaya çıkaran bir kestirimde bulunmaktan oluşur Bu goruşuyle, Barlovv zekâ kavıamını, bır soruna çozum getırmek benzer bır goruş ya da olayın mantığmı beürlemek, hoşa gıdecek bır uyum saglamak, ya da bır şeyın ardından nelenn gelecegını kestırmek gıbı oldukça genış bır yelpazeye yerleştırıyor Aslında hepırnız hernen hemen her zaman bır şeyın ardından neyın gelecegı konusunda kestırımlerde bulunuruz Bır fıkranın beklemedıgımız bır bıçımde sonuç lanması karşısmda şaşkınlıga kapılmamız da ışte bundandır B kaplar Oysa kı şempanzelerde bımun boyutu bır daktılo sayfası maymunlarda bır kartpostdl farelerde ıse bıı pulunkı kadardır Ne vaı kı, salt nıcelıksel bır açıklama eksık gıbı gorunmektedır Bana göre insan zekâsı öncelikle beynin, dil gibi, belli alanlarda uzmanlaşmasının bir ürünüdür. Insanla rın evrım surecı ıçınde boylesı bır uzmanlaşma onların akıl ve öngörü açısından onemlı bır atılım yapmalanna olanak tanı mıştır Bu uzmanlaşma, eger sandıgım gıbı, dil, el ve kol devınımlerının tasarlanması, müzik ve dans gıbı konuJara ozgu kımı ustalıklarm gehşmesıyle ılgıüyse o zarnan açıklayıcı gucu de çok daha fazla demektır kusuz zekânın gelışmesıne de yardımcı olur Toplumsal yaşam da bıreylerın başkalarının buluşlarını kendı yaşamlanna uygulamalarına olanak tanır Araştırmacılar ]a ponya'da yaratıcı bır dışmm yıyecegı kum dan arındırmak ıçın uyguladıgı yontemle rın bır grup maymun taraündan nasıl benımsendıgıne tanık oldular Dahası toplumsal bır yaşam, çevresel koşullara bagh olarak ortaya çıkan yaşamı suıdurme ve ureme gıbı alışümış savaşımların dışında, bıreylerın karşüıklı çozum bekleyen sorunlarıyla doludur Yme de, beceriklilik her zaman bır erdem degüdır ve fazlası her zaman bır ayııcalık sayılmaz Uganda şempanzelerı meyve ağaçlannın yetışügı bır yere vardıklarında, çogu zaman meyvelerın yoredekı becerıklı maymunlar tarafindan toplanmış oldugunu gorurler Bu durumda şempanzeler karınca avlamaya yonelır, ya da bır maymun avlayıp yıyebılırler Ne var kı, be yınlerı rakıplerımn ıkı katı olsa da, şempanzelerın sayüan son derece azdır Zekâ ve etmenler Bebrgın bır zekâya sahıp olan kışı, genellıkle 'atık" ve bır anda çok sayıda duşuncenın altından kalkabılen bırıymiş gıbı gorunur Gerçekten de, zekâ bolumunuzun (10) behrlenmesınde en onemlı iki etmen, bellı bır sure ıçınde alışılmışın dışm da kaç soruyu yanıtlayabıldıgınız ve kafa nızda canlandırdıgınız yarım duzıne ımgeyı aynı anda degerlendırırken ne denlı başarılı oldugunuzdur Zekânın bır başka ozelhgı de becerikliliktir. Hayvanlann çogunun, ozellıkle beslenme konulannda, uzmanlık alanlan, son derece dardır Dağ gorili gunde 23 kılo yeşıl yaprak tuketır Buna kıyasla, şempanze sık sık yer degıştırerek, kımı zaman meyve, kımı zaman kannca, şanslı ıse kuçuk bıı maymun ya da dornuz yavrusu bıle yer Her şeyı yıyen hepçüler (oanıvorlar), atalan sureklı olarak farklı besın kaynaklan arasından seçım yaptıklanndan genellıkle çok daha temel devmımlerde bulunurlar Bu canlüar aynı zamanda kafalarında goz ledıklen' hayvan ve besın gıbı şeylerı ızle melerme yarayan ımgelere, yanı bırtakrm duyusdl kalıplara da daha çok gereksınım duyarlar Onların davranış bıçemlerı bu duygusal kalıplann devınımlere uydurul ması sonucundd oı taya çıkdr Hayvanlar kımı zaman oyun sırasmda kafaldrmda ranlandırdıklan bu ımgelerle devmımlerını yepyenı bır bıçımde bu araya getırmeyı denerler ve daha sonra bunu ya şama geçırır leı Mayvanlann çogu yalrazca gençlıkle rınde oyun oynamaktan hoşlanırlar onlaı ıçın enşkınhk cıddı bır ıştır çunku onra ydvnıyu beslemek zorundadırlar Maymun ve ınsanlarda oldugu gıbı, canlıların u/urı bır çocukluk donemı yaşamaları hıç kua Tanımlarda farklılık normal Zekâ, tıpkı bılınç gıbı, tumuyle açıklıga kavuşturulmamış bır kavram oldugundan, buna getırüecek bır tanımlamanın herkes tdrdfınddn kabul edılmesı hemen hemen olanaksızdıı Gerek zekâ, geıekse bilinç zeka yaşamımızın en ust noktasını oluşturmakla bırlıkte, bu ıkı kavram sıklıkla çok daha basıt zekı sureçlerle kanştırıl maktadır Bu tur basıt sınırsel duzenekler hıç kuşkusuz mdntLk ve egıetüeme üe ügılı yeteneklerımızın kaynagı olabüır Ama asıl soı un bu kaynağın nasü oluştugudur kı, bu da hem evnmsel hem de norofızyolojık bır soru nıtelıgını taşımdktadır Insan zekâ sını kavrayabılmek ıçın bu soruya heı ıkı açıdarı da bır yanıt getırılmesı gerekmekte dır Bu yanıtlar yapay ya da alışüdgelmışın dışında bır zekânın nasıl gelıştıgı konusuna bıle ışık tutdbılu Zekdmız otekı hayvanlara kıyasla çok daha fazla şeylere sdhıp oluşumuzun bıı urunu mudur9 Ikı mılımetıe kdlınlıgrnddkı beyın kabugu (korteks) beynın yeni çağrışımlar yaratmada en etkın bolumuduı lıısdiı beynının kabugu sorı derere kıvnnı lıdır, ancak bu kıvrımlar duzeltıldıgınde doıt daktılo sayfası uzunlugunda bıı yeı 621/12 İklimde ani değişimin etkisi Iklım koşullan ansızın degıştıgınde, beceriklilik yararlı bır nıtelıge donusur Insan beynının dort kat buyumesıne olanak tanıyan sureç ıkı buçuk mılyon yıl once, buzul çdgıyla bırlıkte bdşlamıştır Hdımın ansızın soguması, buyuk bır olasüıkla, atalanmızın bagh oldugu ekosıstemlerı yerle bır etmıştır Duşuk sıcaklık ve daha az yagış Bir Bonaba maymunu olan Kanzl, Ce< laboratuvarlannda yetlftl. SözcUkleri bir çocuğun isteklerini dlle getireblliyt çocuğa eşlt. nedenıyle, Afhka'da ormanlar kurumus hayvan nufusu gıderek yok olmuştur Yılı nmlar dev orman yangmlarına yol açar tropıkal ıklım kuşagındakı alanların b çıplak kalmasına yol açmıştır Yangınlardan sonra buyuk bır yı> cek sıkıntısı baş gostermış, ancak otlar y raden yeşerır yeşermez yaşamlarını surd