Katalog

Buzdan bir baraj yıkılırsa 15000 yıl önce son buzul çağı da kapanınca, dev buzul kütleleri eriyerek, Kuzey Amerika ile Avrasya'da korkunç tufanlara yol açtı. uzkr çozulunce, tufan oldu Yer 15 000 yüdan sonra, son buzul çagının bıtırrande, yenıden ısındı Buzulld rın erımesıyle oluşan korkunç seller, Kuzey Amerika ve Avrasya'yı yuttu Bunlar sıradan, Mıssısıpı Nehrı gıbı akan seller degüdı kuşkusuz Aksıne, her buı gezegendeka tum nehırlerın toplamma eşıt guçte ve mıktarda akıyordu Amerıka'nm batısındakı olağanustu buyuk seller, VVashıngton, Spokaneden, batıdakı volkanık Cascades Sıradaglan bolgesıne kadar uzanan, Channeled Scablands (1) adlı bolgeyı kazmıştı Sular gerı çeküdıgınde, dev boyutlardakı jeolojık yapüar ortaya çıktı 250 metre yukseklıkte, ust uste yıgüı çdkü ve çokel setierı, temeldekı kayalann ıçını yuzlerce metre oyan derın geçıtler, bır çocugun denız topuna vurdugu kadar kolay, etrafa serpıştırümış ev buyuklugundekı dev kayalar Bu olay, mesela, Richard Waitt'ı etküeyecek kadar onemlıydı Bırleşık Devletler Jeolojık Arastırma Kurumu'yla, Vancouver, Washıngton'da çaLşan VVaıtt, çokellerde sakh kayıtlan kullanarak, devasa sel baskını oykulerının ızıru surmek uzere yuzlerce kere Scablands'ı zıyaret ettı "Yülardır bu şeylerın cıvarındayım " dıyor ve eklıyor "Ancak hâlâ gıt tıgım bazı yerler var, burası oyle buyuk la, agzım açık kalıyor' > Gorkemlı bir operada oldugu gıbı, dev tufanlann masalı da, bır suru egzotık macera ve trajık kahramanlarla do lu Her şey 1920'lerde başladı, Chıcago Umversıtesı'nden J. Haılan Bretz adlı bır yerbüımcı, Scabland'ın abartılı topografyasının anı bır su baskınıylatufanla yaratüdıgı sonu cuna vardı Yoksa bu topografya yavaş, sıradaıı bır erozyon surecıyle ya da buzullaıın hareket ederken yerı kazımasıyla oluşmamıştı Felaketın, modası geçmış kokusunu hemen alan Bretz ın ocjrencüerı tufana sırt çevırdüeı Bu yaralı kah ramanı yan yolda bıraktılar ve sahne boşaldı Ancak bu uzurı surmedı. 1940'a gelındıgınde Tlıomas Pardee oksık parçayı yerıne oturtunca, Bretz ın fıhrlerı tekrdr gurıdeme geldı Batı Montanadakı Mıssoulada Pardee, yaşlı bır gol yatagında tıpkı akarsu tabanındaküeı gıbı akmtıyla oluşan dalgalı ızlerı gordu (rıpıl) ama bunlar bır a/ abartılı boyuttaydı 15 metre yuksekiığınde ve yuzler ce metre uzunlukta Ancak buyuk bır hızla hucum eden su B bunları yaratabılırdı Bu ızler sayesınde Mıssoula tufanlan anlaşılmaya başlandı Son buzul çagının bıtımınde, dev Cordıllera Buzul Kutlesı'nden kopan "kuçuk" bır parça, bugun Idahodakı Sandpoınt Kasabası yakınlarında ıkı dagın arasındakı boşlu ğa süaştı Bu, buzdan oluşan barajın ardında, erıyen sular derın bır buzul golu oluşturdu ve Idaho üe Montana'nın batısındakı bazı vadılerı doldurdu Şımdı fosıl bır gol yatagı olan bu cografi şekıl, Mıssoula Buzul Golu olarak bılraıyor Pardee, golun bır zamanlar, 2500 lolometre kup, yanı Ontano Golu üe Ene Golu'nun toplamı kadar su tuttugunu tahmın edıyor Mıssoula şehır merkezınden, vadılerın meyıllı yuzeylenne dogru dıkkatle bakarsaruz, ruzgarın yarattıgı dalgalarla oluşmuş eskı sahıl şerıdını gosteren paralel hatlar gorursunuz En yuksek şerıt, vadı tabanının 600 metre yuksekhgınden başlar Ardından, 15 000 yıl once bır gun bu baraj yıkıldı Gunumuzdekı buzul barajlan olan goller uzerınde yapı lan araştırmalar, o zamanlar neler olduguyla ılgılı az çok fı kır verıyor Jokulhlaups olarak bılınen, buzul bdrajının yıküma sıyla oluşan korkunç seller, su baraj yukseklıgının, onda doku zu kadar yukselırse meydana gelır Bu noktada, buzul barıyerı toprağa yakın, kırh temelınden kurtulmaya ve yavaşça şamandıra gıbı yuzmeye başlar Bu da suyun yavaş yavaş alttan sızmasına ızın venr ve buzun ıçınde tuneller açüır Başlangıçta su ddmld ddrrıla akar, ancak dkmtı suyun sıcaklıgını elde edınce, tunel genışlemeye başlar" dıye açıklıyor, VVaıtt Damla darnla su akıtan çatlagın buyuk bır tufana yol açması ıçın haftalar geçmesı gerekır" Tuneller yeterınce buyudugunde baraj çoker Mısso ula Golu, gumbur gumbur, kopukler çıkararak ve parçalanmış barajdan kopan parçalarla bırlıkte su baskınıyla, ovala ra dogru kuvvetle akü Dalga dalga Spokane Vadısı'ne akan sular, batıya dogru yon degıştrrdı Bugunku Scablands'ın guneybaü koşesınde, selın getırdıgı su başka bır yerde bırıktı Colombıa Bogazı'na ve ardından denıze akmadan once, yenı bır gol daha oluşturdu Nuh Tufanı'na benzer bu goruntu bırkaç gun surdu Dalga dalga akan sular, kıtanın başka hıç bır yennde gorulmeyen yeryuzu şekıllerı oluşturdu Bretz'ın behrttıgı gıbı Scablands (Yaralıtopraklar). Yer'ın derısınde kapanma mış bır yaraya benzedıgı ıçın tam da dogru adı taşıyor Sular, ruzgânn surukledıgı yuzeydekı yumuşak topragı supu rurken zorlanmadı Nıhayet, Colombıa Platosu'nun sert lavlarının oluşturdugu temeldeh kayaya ulaştı Su, dev çaglayanlar oluşrurarak yarlardan aşağıya akhgı ve alttakı kayaya çarpügı yerlerde bırkaç küometre ge nışlıgınde çukurluklar kazdı Scablands'ın kuzey alanında suyun kayalarla onu kesıldı ve Nı agara kadar yuksek, hatta ondan bırkaç kat genış olan Grand Co ulee'yı kazdı Colombıa Nehrı'nın vadısınden akan sular, buyuk kayalan ve dığer malzemeyı, savaş gemılerı gıbı, bu yuk sırtlar halınde ust uste dızdı Scabland'da bunun gıbı yuzlerce var Bu topraklan anlamlı hale ge tıren, Bretz ve Pardee gende bır suru çozulmemış bılme ce bıraktı, bunlardan bırı de kaç tane tufan olduguyla ılgılı 1977 yüında Waıtt, Scablands d e en az duzınelerce tufanın kanıtlarını buldu VVashıngton'ın dogusunda, VValld Walla Vadısı'ndekı bır kanyonu araştıran VVaıtt, suyla çokeltümış 39 tabakalı bır çokel ıstıfı buldu Bu tabakalar dan bazıları kesınlıkle bırden fazla tufan oldugunu gosterıyordu rufanla çokeltümış bır tabakanın uzerıne başka bır tabaka yerleşmeden once, volkanık kuller yagmıştı, formasyonun alt sevıyelerınde ıse kemırgeıüeı ın bıroktıgı oygu ız lerı vardı ve bunlar daha sonra oluşan tufanlarla doldurulmuştu Colombıya Nehrı'ndekı benzer forrnasyonlar, en az 100 tane tufan oldugunu gosterıyor VVaıtt bunlardan 25 ta nesının Nuh Tufanı kadar buyuk oldugunu tahmın edıyoı, oysa dığer bazı araştırmanlar bunlardan çok daha azının bu sınıfa dahü oldugunu duşurıuyoı Bu esnada, Rus yerbüımcüer Amerıkalüarın haberı olmadan Sıbırya'dakı dev tufanların ayak ızlerını buluyordu Sovyetler Bırhgı parçalandıktan kısa bır sure sonra Vic Baker adh Amerücalı yerbüımcı, bır goz atmak uzere bol geye gıtü 1970'lı yüların başlannda Baker, Bretz'ın onerdıgı tufanların fızıksel açıdan olanaklı ve Scabland'ı kazabüecek kaddr guçlu oldugunu kanıtlamak ıçın bır bügısayar modelı oluşturmuştu Bugun, Tucson, Arızona Unıversıtesı'nde olan Baker, Ruslann şuphelendıgı şeyın dogru oldugunu onayladı "Buzul kutlelerı erıdıgınde, Asya'da da dev tufanlar olmuş tu" Gerçekte, Altay Daglanndakı buzdan barajı olan bır gol, Mıssoula olçegınde sel baskınlarına neden olmuştu Kuzeydekı tum buyuk buzul kutlelerının Lavrentıd ve Kuzey Amerü<a'dakı Cordülera üe Atlantık'ın obur yakasın dakı Fennoıskandınav ve Avrasya buzıüları sınırlarında da başka su baskınları oluştu Yerbüımcüer nasü oldu da boyle onemlı bır surecı, bu kadar uzun sure gozden kaçırdüdr9 Belkı de devasa şekü lerın yer aldığı bu arazüen karıncalar gıbı hızla tarddıklan ıçın asü olayı gormek orüar ıçın çok zoı oldu VVaıtt şoyle dıyor "Arazıye gıdersınız, gozlerınızı olayları buyuk olçekte gorecek bıçımde ayarladıgmız anda hayretlcı ıçınde kalırsınız" • (l)K(ind]lı kabuk baglarruş yara bıçımlı toprakldr Turgut Gurer New Scıerıtibt 8 / 7/ 1999 658/2